Η πρώτη αξιολόγηση ολοκληρώθηκε, τα 7,5 δισ. ευρώ βρίσκονται ήδη στην Τράπεζα της Ελλάδος, η κάλυψη των δανειακών υποχρεώσεων της χώρας είναι εξασφαλισμένη τουλάχιστον μέχρι το φθινόπωρο, ενώ και οι «άτυποι πιστωτές» του Δημοσίου (οι προμηθευτές που επί μήνες παραμένουν απλήρωτοι) μπορούν να προσβλέπουν στο ότι μέχρι το τέλος Αυγούστου θα βάλουν στα ταμεία τους περί τα 1,8 δισ. ευρώ.
Δεν θα υπάρχει ξανά ανάγκη για επιβολή σκληρών ρυθμίσεων όπως ήταν τα capital control που επιβλήθηκαν πέρυσι τέτοιο καιρό, δεν θα χρειαστεί τον Ιούλιο να διαπραγματευτούμε ξανά για την υπογραφή του μνημονίου και δεν θα παραμένουν στο προσκήνιο οι συζητήσεις περί Grexit, όπως συνέβαινε πέρυσι τέτοιον καιρό.
Σημαίνουν όμως όλα αυτά ότι το δεύτερο εξάμηνο της φετινής χρονιάς δεν θα κρύβει... συγκινήσεις; Οι γνωρίζοντες απαντούν αμέσως: «Κάθε άλλο».
◆ Από τον Ιούλιο αρχίζει η μάχη για επιστροφή στην ανάπτυξη. Χωρίς την ανάπτυξη, οι δημοσιονομικοί στόχοι απομακρύνονται και ο «κόφτης» έρχεται πιο κοντά.
◆ Το δεύτερο εξάμηνο είναι γεμάτο από μέτρα. Και δεν μιλάμε για νομοθέτηση αυτή τη φορά – θα υπάρχει και τέτοια –, αλλά για σκληρή εφαρμογή, κοινώς η δύσκολη ώρα για εκατομμύρια φορολογούμενους.
◆ Το δεύτερο εξάμηνο είναι γεμάτο και από... αξιολογήσεις: μια μικρή τον Σεπτέμβριο με έπαθλο τα 2,8 δισ. ευρώ (αποτελεί την... ουρά της πρώτης αξιολόγησης) και μια δεύτερη τον Οκτώβριο (;) – τουλάχιστον αυτό δηλώνει ο αρμόδιος αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Γιώργος Χουλιαράκης – με έπαθλο μια ακόμη δόση ύψους 6,1 δισ. ευρώ.
◆ Τέλος, το δεύτερο εξάμηνο, εκτός απροόπτου, θα έχει μια ακόμη μεγάλη διαπραγμάτευση με τους δανειστές, αυτή τη φορά για τους όρους και τις προϋποθέσεις συμμετοχής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στο ελληνικό πρόγραμμα.
Από αυτές τις διαπραγματεύσεις θα κριθεί – ενδεχομένως – το αν το πρωτογενές πλεόνασμα θα πρέπει να παραμείνει στο ύψος του 3,5% και μετά το 2018 (ο Ρέγκλινγκ την έριξε την... κρυάδα στην ελληνική κυβέρνηση κατά την επίσκεψή του τη Δευτέρα υποστηρίζοντας ότι οι στόχοι του τρίτου μνημονίου δεν συμφωνήθηκαν για μόλις έναν χρόνο), αλλά και οι ακριβείς όροι και το χρονοδιάγραμμα διευθέτησης του ελληνικού χρέους.
Όλα αυτά δείχνουν ότι το δεύτερο εξάμηνο της φετινής χρονιάς μπορεί να στερηθεί των... συγκινήσεων που είχαμε πέρυσι, ωστόσο μόνο ήσυχο δεν θα είναι. Η κυβέρνηση θα πρέπει να στρέψει την προσοχή της και στο εσωτερικό, καθώς η επιστροφή στην ανάπτυξη εν μέσω φοροεπιδρομής μόνο εύκολη δεν θα είναι.
Και αν ακόμη καταγραφεί η πολυπόθητη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος, και αν ακόμη έρθει ακόμη μεγαλύτερος αριθμός τουριστών σε σχέση με πέρυσι, το ζήτημα είναι τα θετικά στοιχεία να καταγραφούν... στο ταμείο. Εν πολλοίς ολόκληρη η χρονιά θα κριθεί ανάλογα με τις εξελίξεις στα ακόλουθα «μέτωπα»:
Επιστροφή στην ανάπτυξη;
Το πρώτο τρίμηνο ήταν εξαιρετικά αρνητικό, καθώς η Ελληνική Στατιστική Αρχή κατέγραψε ύφεση 1,3%. Με αρνητικό πρόσημο αναμένεται να κλείσει και το δεύτερο τρίμηνο. Αυτό σημαίνει ότι για να κλείσει η χρονιά κοντά στο... μηδέν, όπως θέλει το υπουργείο Οικονομικών (σ.σ.: δηλαδή η χρονιά να έχει ύφεση μεν, αλλά όχι μεγαλύτερη του 0,3% - 0,7%), θα πρέπει το δεύτερο εξάμηνο να είναι έντονα θετικό.
Το οικονομικό επιτελείο ποντάρει αφενός στη βελτίωση του κλίματος λόγω της ολοκλήρωσης της αξιολόγησης και αφετέρου στο γεγονός ότι μέχρι το τέλος του χρόνου θα πέσει φρέσκο χρήμα 3,5 δισ. ευρώ στην αγορά για την αποπληρωμή των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου.
Αυτά τα δύο στοιχεία από μόνα τους δεν λένε κάτι αν δεν μετουσιωθούν σε συγκεκριμένα μεγέθη. Για να κλείσει το ΑΕΠ του 2016 στα επιθυμητά επίπεδα, θα πρέπει να υπάρξουν θετικές εξελίξεις σε τέσσερα επίπεδα:
1 Αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης. Η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε στο πρώτο τρίμηνο κατά 1,3%. Πτώση καταγράφηκε και μέσω του δείκτη όγκου λιανικού εμπορίου, ο οποίος υποχώρησε στο πρώτο τρίμηνο κατά 3,4%. Έτσι το ζητούμενο είναι η θεαματική βελτίωση στο δεύτερο εξάμηνο παρά τη μείωση των εισοδημάτων λόγω των αυξήσεων σε έμμεσους και άμεσους φόρους.
Προφανώς, την ιδιωτική κατανάλωση μπορεί να ενισχύσει και ο τουρισμός, αρκεί να καταγραφεί στην επίσημη – και όχι στη μαύρη – οικονομία. Η ύφεση ή η ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα μιας μεταβολής σε σχέση με πέρυσι.
Το αν λοιπόν η ιδιωτική κατανάλωση θα συμβάλει στην αναστροφή της πορείας της οικονομίας ή όχι κρίνεται και σε συνάρτηση με το τι γινόταν στην κατανάλωση στο δεύτερο εξάμηνο του 2015. Η σύγκριση μάλλον δεν βοηθάει.
Πέρυσι, παρά την επιβολή των capital controls – σε λίγες ημέρες συμπληρώνεται ένας χρόνος εφαρμογής –, μεγάλη μερίδα των νοικοκυριών έσπευσε να καταναλώσει υπό τον φόβο της απώλειας των καταθέσεων. Έτσι, παρά την αβεβαιότητα της περυσινής χρονιάς, των περιορισμών και των πολλαπλών εκλογικών αναμετρήσεων, η ιδιωτική κατανάλωση έκλεισε με οριακή αύξηση της τάξεως του 0,2% σε επίπεδο έτους.
Φέτος ο φόβος για την απώλεια καταθέσεων δεν είναι τόσο έντονος, κάτι που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης.
2 Αύξηση των εξαγωγών. Στο πρώτο τρίμηνο οι εξαγωγές κινήθηκαν έντονα πτωτικά (-11,7%), ενώ το μόνο στοιχείο που διέσωσε το ΑΕΠ του πρώτου τριμήνου από περαιτέρω πτώση ήταν το γεγονός ότι οι εισαγωγές συρρικνώθηκαν με ακόμη μεγαλύτερη ταχύτητα (-12,8%), με αποτέλεσμα το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο να μειωθεί.
Τα πράγματα θα ήταν ακόμη χειρότερα αν δεν διατηρούνταν σε χαμηλά επίπεδα η διεθνής τιμή του πετρελαίου (σ.σ.: συρρικνώνει τις εισαγωγές περισσότερο από ό,τι τις εξαγωγές).
Η διατήρηση της ηρεμίας στις διεθνείς αγορές (βλέπε Brexit), η αποκατάσταση συνθηκών ρευστότητας των ελληνικών επιχειρήσεων, η σταδιακή άρση των capital controls αλλά και η πορεία της διεθνούς τιμής του πετρελαίου θα κρίνουν την πορεία των εξαγωγών στο δεύτερο εξάμηνο.
3 Τουριστικό ρεύμα. Μόλις προ ημερών κυβερνητικά στελέχη έσπευδαν να κατεβάσουν τον πήχη των προσδοκιών όσον αφορά την αθρόα προσέλευση Ρώσων τουριστών στην Ελλάδα. Η πτώση της ισοτιμίας του ρουβλιού έναντι του ευρώ καθιστά ολόκληρη την Ευρώπη ακριβό προορισμό. Αύξηση θα υπάρξει στην προσέλευση Ρώσων, ωστόσο δεν προβλέπεται τόσο εντυπωσιακή όσο αναμενόταν (σ.σ.: μιλούσαμε για ενάμισι εκατομμύριο και τελικά αναμένονται περίπου 800.000).
Το ζητούμενο όμως δεν είναι μόνο ο αριθμός των τουριστών, αλλά και η αξία των συναλλαγών που θα καταγραφούν μέσω της επίσημης οδού. Λόγω ΦΠΑ (ειδικά της κατάργησης του ειδικού καθεστώτος στα νησιά αλλά και της αύξησης του συντελεστή στην εστίαση), παράγοντες του κλάδου αναμένουν όξυνση της φοροδιαφυγής, ενώ το υπουργείο Οικονομικών δεν έχει ακόμη στη διάθεσή του μηχανισμό για τον περιορισμό του... κινήματος «δεν εκδίδω απόδειξη», που έχει ήδη αρχίσει να γιγαντώνεται σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς.
4 Ενίσχυση των επενδύσεων. Θεωρητικά μπήκαν τα θεμέλια για την προώθηση δύο μεγάλων επενδύσεων: των 14 περιφερειακών αεροδρομίων αλλά και της επένδυσης στο Ελληνικό.
Ωστόσο, δύσκολα θα ξεκινήσουν και οι δύο μέχρι το τέλος του έτους. Τουλάχιστον το Δημόσιο αναμένεται να εισπράξει τα 1,23 δισ. ευρώ που είναι το τίμημα για την παραχώρηση των περιφερειακών αεροδρομίων. Για το αν θα υπάρξει αναζωπύρωση του επενδυτικού ενδιαφέροντος, οι πρώτες ενδείξεις αναμένονται από φθινόπωρο.
Τα φορολογικά έσοδα
Το πεντάμηνο κύλησε ομαλά όσον αφορά τη συλλογή των δημοσίων εσόδων, ενώ με θετικό πρόσημο αναμένεται να κλείσει και ο Ιούνιος. Ωστόσο, όποιος παρασυρθεί από την πορεία του πρώτου εξαμήνου θα έχει διαπράξει μέγιστο λάθος.
Τα φορολογικά βάρη έχουν κατανεμηθεί άνισα ανάμεσα στα δύο εξάμηνα. Στο διάστημα Ιανουαρίου - Ιουνίου πρέπει να συλλεγούν περί τα 19 δισ. ευρώ από φόρους, ενώ στο δεύτερο εξάμηνο αντιστοιχούν τουλάχιστον 27 δισ. ευρώ. Είναι προφανές ότι το δεύτερο εξάμηνο τα εισοδήματα θα είναι μικρότερα από τα αντίστοιχα του πρώτου εξαμήνου, καθώς:
◆ Αυξήθηκαν οι ασφαλιστικές εισφορές μισθωτών.
◆ Αυξήθηκαν οι ασφαλιστικές εισφορές αγροτών.
◆ Περικόπτονται οι επικουρικές συντάξεις τουλάχιστον 260.000 συνταξιούχων.
◆Περικόπτεται το ΕΚΑΣ τουλάχιστον 100.000 δικαιούχων.
◆ Αυξάνεται η παρακράτηση φόρου για εκατομμύρια μισθωτούς.
◆ Αυξάνεται η έμμεση φορολογία σε εκατοντάδες προϊόντα και υπηρεσίες λόγω ΦΠΑ και κατάργηση ειδικού καθεστώτος στα νησιά.
◆ Ενισχύεται η επιδρομή των φορολογικών αρχών για την είσπραξη των ληξιπρόθεσμων οφειλών – βροχή από e-mail και κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών –, κάτι που προφανώς χτυπάει στο εισόδημα.
◆ Ενισχύονται οι πιέσεις από τις τράπεζες για τη διευθέτηση των «κόκκινων» δανείων, κάτι που επίσης θα χτυπήσει το εισόδημα χιλιάδων νοικοκυριών.
Με δεδομένη λοιπόν τη μείωση εισοδήματος, θα πρέπει να εισπραχθούν φόροι 27 δισ. ευρώ μέσα σε έξι μήνες. Θα υπάρξουν μήνες όπως ο Ιούλιος, ο Σεπτέμβριος και ο Νοέμβριος που θα πρέπει να καταβληθούν τρεις ή και τέσσερις διαφορετικοί φόροι.
Δεν χρειάζεται φαντασία για να σκεφτεί κανείς τι θα γίνεται τον Σεπτέμβριο, όταν περισσότερα από τρία εκατομμύρια φορολογούμενοι θα πρέπει να πληρώνουν ταυτόχρονα και ΕΝΦΙΑ (αυξημένο μάλιστα ειδικά για τους 550.000 ιδιοκτήτες με περιουσία άνω των 200.000 ευρώ) και φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων αλλά και τις όποιες ρυθμίσεις ληξιπρόθεσμων οφειλών.
Η όποια αποτυχία φέτος στην είσπραξη των προγραμματισμένων εσόδων – δεδομένου μάλιστα ότι ο προϋπολογισμός έχει στηριχθεί σχεδόν εξ ολοκλήρου στα φορολογικά μέτρα – θα φέρει πιο κοντά την ενεργοποίηση του δημοσιονομικού κόφτη τον Μάιο του 2017.
Το φθινόπωρο
Μόνο και μόνο από τις χθεσινές ομιλίες στο συνέδριο του «Economist» γίνεται εύκολα κατανοητό το κλίμα που θα επικρατήσει στις φθινοπωρινές και στις χειμερινές διαπραγματεύσεις. Όχι μόνο αυτές για την ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολόγησης (η οποία σημειωτέον έχει κοντά στα 40 προαπαιτούμενα, μεταξύ των οποίων και τα εργασιακά) αλλά και αυτή για την είσοδο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στο τρίτο χρηματοδοτικό πρόγραμμα της Ελλάδας.
Το... ντιμπέιτ για το πρωτογενές πλεόνασμα μετά το 2018 – θα μείνει ή όχι στα επίπεδα του 3,5% – αλλά και τους όρους διευθέτησης του ελληνικού χρέους θα συνεχιστεί επί μήνες. Από το αν η κυβέρνηση θα βγει κερδισμένη ή όχι από αυτή τη διαπραγμάτευση εξαρτάται και το πόσα χρόνια σκληρής λιτότητας θα υποστεί η Ελλάδα πέραν του 2018.