Toυ Δημήτρη Τσαϊλά*
Καθ’ όλη την ιστορία του πολέμου, οι
αντίπαλοι προσπάθησαν να δυσκολέψουν και να περιορίσουν την ελευθερία
κινήσεων και δράσεως του δυνητικού αντιπάλου στο πεδίο της μάχης. Ενώ οι
παλαιότερες μορφές της προσπάθειας αυτής περιλάμβαναν εμπόδια, όπως το
Σινικό Τείχος της Κίνας ή η γραμμή Μεταξά στα καθ’ ημάς, από τις αρχές
της δεκαετίας του 1990, οι αμυντικοί ερευνητές προσδιόρισαν τον
συνδυασμό προσέγγισης, πληροφοριών - τεχνολογίας, χερσαίου, θαλασσίου
και εναέριου χώρου ως την αναδυόμενη απειλή για την προβολή στρατιωτικής
ισχύος. Ακριβώς όπως το Blitzkrieg άλλαξε τους κανόνες της μάχης το
1940, σήμερα η πρόσβαση στις τεχνολογίες και στρατηγικές σε περιοχές
άρνησης (Anti-Access Area Denial) έχουν επαναπροσδιορίσει τον χαρακτήρα
του σύγχρονου πολέμου. Αυτό συμβαίνει διότι με αυτόν τον τρόπο
υπονομεύονται οι σύγχρονες δυνάμεις προβολής ισχύος των κρατών, δηλαδή
με την άρνηση της ελεύθερης δράσης γύρω από τις περιοχές ενδιαφέροντος.
Σήμερα, επειδή πιστεύεται από τις
νατοϊκές δυνάμεις ότι η Ρωσία έχει αναδειχθεί ως μια περιφερειακή δύναμη
με ισχυρές αμυντικές ικανότητες και ασαφείς πολιτικές και στρατιωτικές
προθέσεις, επικρατεί μια συντονισμένη ώθηση ιδιαίτερα των πρώην
ανατολικών κρατών που βρίσκονται στους κόλπους του ΝΑΤΟ για να προωθηθεί
το ζήτημα της καταπολέμησης της ρωσικής ισχύος στην εξέχουσα περιοχή
της Ανατολικής Ευρώπης. Υπό αυτό το πρίσμα πολιτικής έγινε συνάντηση
κορυφής των υπουργών Εξωτερικών της Τουρκίας, Mevlüt Çavuşoğlu, της
Πολωνίας, Witold Waszczykowski, και της Ρουμανίας, Lazăr Comănescu, που
έλαβε χώρα την περασμένη εβδομάδα στη Βαρσοβία (ΦΩΤ.),
όπου συζητήθηκαν θέματα της επερχόμενης συνόδου του ΝΑΤΟ. Με αυτήν την
κίνηση, εκτιμάται ότι επιθυμούν να αποστείλουν ένα ισχυρό σημάδι
ενότητας στην ανατολική πλευρά της συμμαχίας και ότι βρίσκονται σε
συντονισμό των θέσεων τους για τη Σύνοδο Κορυφής του Ιουλίου.
Photo by Anadolu Agency / Contributor / Getty Images / Ideal Image
Τριμερής γεωστρατηγική συμφωνία στα πλαίσια του ΝΑΤΟ
Η Πολωνία και η Ρουμανία, κυρίως λόγω
της ιστορικής αντιθέσεως τους με τη Ρωσία ως κράτη που υπέφεραν κάτω από
το σιδηρούν παραπέτασμα, είναι οι ποιο ένθερμοι υποστηρικτές μιας
ισχυρής παρουσίας του ΝΑΤΟ στην ανατολική πλευρά της Συμμαχίας, από τη
Βαλτική έως τη Μαύρη Θάλασσα. Και οι δύο χώρες είναι ισχυροί αντίπαλοι
της ρωσικής επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη και επικριτές των
στρατιωτικών και πολιτικών κινήσεων του ηγέτη της Ρωσίας, Vladimir
Putin, και αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος που προσπαθούν να
προστατεύσουν τη θέση τους, θέτοντας τα ζητήματα που τους αφορούν στην
ατζέντα του ΝΑΤΟ.
Από την πλευρά της Τουρκίας, είναι
διαφορετικά τα ενδιαφέροντα. Βασική προτεραιότητα της Τουρκίας είναι οι
απειλές που προέρχονται από τον βίαιο εμφύλιο πόλεμο στη Συρία, τις
προσφυγικές ροές, την τρομοκρατία και τις προσπάθειες της Ρωσίας για τη
δημιουργία αεροναυτικών βάσεων στη Συρία, καθώς και την ενίσχυση
παρουσίας του ρωσικού στόλου στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία
εκτιμάται ότι θα θέσει το ζήτημα της σύνδεσης του Εργατικού Κουρδικού
Κόμματος (ΡΚΚ), που έχει οριστεί από την Τουρκία ως τρομοκρατική
οργάνωση, με τη συριακή κουρδική ομάδα (PYD), έναν κεντρικό σύμμαχο των
Ηνωμένων Πολιτειών στον αγώνα κατά του ISIS. Επίσης η Τουρκία είναι
σίγουρο ότι θα ζητήσει βοήθεια από το ΝΑΤΟ για τις πυραυλικές επιθέσεις
του ISIS που εκτοξεύονται από τη Συρία.
Η Τουρκία στο ανατολίτικο παζάρι με τη συμμαχία για την κοινή απειλή
Αν και μέχρι τώρα δεν υπήρχαν ιδιαίτερες
επαφές της Τουρκίας ούτε με την Πολωνία ούτε με τη Ρουμανία, ωστόσο,
καθώς οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία έχουν επιδεινωθεί, φαίνεται
ότι έχουν αποφασίσει να συνταχθούν με «τους εχθρούς του εχθρού τους».
Πολύ σημαντικό είναι ότι και οι τρεις χώρες θα φιλοξενήσουν ενεργητικά
και παθητικά συστήματα της λεγόμενης αντιπυραυλικής ασπίδας, δίδοντας
τους γεωστρατηγική αναβάθμιση στα πλαίσια του ΝΑΤΟ, αλλά και καθιστώντας
τους ταυτόχρονα, στόχους της Ρωσίας, αφού αυτήν την αντιπυραυλική
ασπίδα η Ρωσία την αντιλαμβάνεται ως άμεση απειλή. Ακόμα κι αν η Δύση
συνεχίζει να υποστηρίζει ότι το σύστημα παρουσιάζει μια ασήμαντη απειλή
για τη Ρωσία και ότι στοχοποιεί μόνο κράτη παρίες, όπως το Ιράν ή η
Βόρεια Κορέα, η ανάπτυξη του δίνει στη Ρωσία την ευκαιρία να σταματήσει
όλες τις προσπάθειες αφοπλισμού, οι οποίες έχουν αποτελέσει αντικείμενο
διαπραγμάτευσης εδώ και δεκαετίες.
Photo by US Army employee - Public Domain
Η ιδέα της αντιπυραυλικής άμυνας υπήρξε ένα από τα βασικά θέματα στην
ατζέντα της Συμμαχίας κατά τα τελευταία δύο χρόνια. Αφού αρχικά
δίσταζε, η Τουρκία τελικά συμφώνησε να φιλοξενήσει το ραντάρ του
συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας του ΝΑΤΟ και μια κινητή μονάδα ραντάρ AN/TPY-2 (ΦΩΤ.),
στοιχείο του όλου συστήματος. Ως εκ τούτου, η Τουρκία εκτιμάται ότι θα
υποστηρίξει μια αυξημένη παρουσία του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο,
καθώς επιδιώκει συνέχεια τη στρατιωτική και πολιτική στήριξη έναντι της
πιθανής ρωσικής επιθετικότητας.
Η εκτιμώμενη αντίδραση από τη Ρωσία
Η
Ρωσία δρα μεθοδευμένα ως παγκόσμια δύναμη, επιδιώκοντας να κρατήσει τα
προπύργια που δημιούργησε τα τελευταία χρόνια, ώστε μια στρατηγική
εξουδετέρωσης της να μην είναι δυνατή. Ενώ η κατοχή και η προσάρτηση της
Κριμαίας, αλλά και η υποστήριξη της Ρωσίας προς το καθεστώς του Σύριου Προέδρου, Bashar al-Assad (ΦΩΤ.),
και η εξασφάλιση των βάσεων στη Συρία με μια πρώτη ματιά φαίνονται
άσχετες μεταξύ τους, στην πραγματικότητα υφίσταται συνέργεια τόσο
στρατιωτικά, αφού η Κριμαία είναι ένα εξαιρετικό λιμάνι ορμητήριο προς
τα θερμά νερά και την προμήθεια των ρωσικών βάσεων στη Συρία, όσο και
γεωπολιτικά, καθώς η Ρωσία διατηρεί ενεργή την επιρροή στην περιφέρεια
της Ευρώπης, αυξάνοντας την πίεση τόσο στη Συμμαχία όσο και στην
Ευρωπαϊκή Ένωση.
Photo by Kremlin.ru
Η
Ρωσία πιστεύει ότι η συμμαχία θα κάνει ένα από τα μεγαλύτερα λάθη στην
ιστορία της αν συνεχίσει την ανάπτυξη του συστήματος αντιπυραυλικής
άμυνας στην Ανατολική Ευρώπη, καθώς με τις ενέργειές της η συμμαχία
δημιουργεί περισσότερες απειλές για την Ευρώπη, παρά τη διασφάλιση της
ασφάλειας της. Εκτιμάται ότι θα θέσει τη γνωστή πυρηνική συνθήκη μέσου
βεληνεκούς (INF), μια συμφωνία του 1987 μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών
και της Σοβιετικής Ένωσης (και αργότερα με τα διάδοχα κράτη της), σε
κίνδυνο αθέτησης. Ο Πρόεδρος Putin (ΦΩΤ.), άλλωστε,
προειδοποίησε επανειλημμένα ότι η Ρωσία θα μπορούσε να αποσυρθεί από τη
συνθήκη, εάν το ΝΑΤΟ συνεχίσει τα σχέδιά του για την ανάπτυξη του
συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας στην Ευρώπη, καθώς διαταράσσεται η
ασφάλεια της Ρωσίας.
Ως εκ τούτου, πρέπει να συνεκτιμηθεί η
αυξανόμενη ανησυχία εντός της συμμαχίας ότι η Ρωσία θα μπορούσε
μονομερώς να αποσυρθεί από την ιστορική συμφωνία περιορισμού των
πυρηνικών.
Η ελληνική πολιτική Εθνικής Ασφάλειας
Η εθνική στρατηγική οφείλει και πρέπει
να λαμβάνει υπόψη της όλους τους παράγοντες της γεωπολιτικής
πραγματικότητας. Αυτό το στοιχείο είναι πολύ κρίσιμο, επειδή
αναπτύσσεται και εφαρμόζεται σε πραγματικό χρόνο και χώρο για την
αντιμετώπιση του όποιου αντιπάλου. Ένα κράτος, λοιπόν, οφείλει να
προσαρμόζει συνειδητά τη στρατηγική του στις γεωπολιτικές
πραγματικότητες. Σε περίπτωση που οι γεωπολιτικές συνθήκες αλλάξουν, οι
διαμορφωτές πολιτικής πρέπει να είναι σε θέση να διακρίνουν αυτές τις
αλλαγές και να τροποποιήσουν τη στρατηγική και τους στρατηγικούς σκοπούς
αναλόγως. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο αντικειμενικός σκοπός είναι και
παραμένει ο ίδιος.
Η Ελλάδα είναι ένα πολιτισμένο
φιλελεύθερο δημοκρατικό κράτος και είναι πιστό στις αρχές της Ε.Ε. του
ΟΗΕ και στη συνθήκη του ΝΑΤΟ. Γι’ αυτόν τον λόγο στις διεθνείς σχέσεις
της επιμένει στην αποχή από πράξεις που θα συνιστούσαν απειλή ή χρήση
βίας. Οφείλουμε όμως να είμαστε έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο και να
παρακολουθούμε όλες τις εξελίξεις. Έχουμε την υποχρέωση να είμαστε
έτοιμοι να συμμετέχουμε στο διεθνές γίγνεσθαι και να αντιμετωπίζουμε
τους κινδύνους, που ήδη διαφαίνονται στον ορίζοντα, όπως είναι η
αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας και το πρόβλημα εισόδου του κύματος
των μεταναστών και προσφύγων.
(Φωτ.: Ο υπουργός των Εξωτερικών, Νίκος Κοτζιάς, μαζί με τον υπουργό Εθνικής Άμυνας, Πάνο Καμμένο. Η ελληνική ηγεσία οφείλει να βρίσκεται σε ετοιμότητα για κάθε ενδεχόμενο και να παρακολουθεί όλες τις εξελίξεις. Έχουμε την υποχρέωση να είμαστε έτοιμοι να συμμετέχουμε στο διεθνές γίγνεσθαι και να αντιμετωπίζουμε τους κινδύνους.)
Για αυτόν τον λόγο εκτιμάται ότι είναι
απαραίτητη η προσπάθεια ευθυγράμμισης των εθνικών και των κοινών
ευρωπαϊκών στόχων στον γεωπολιτικό μας χώρο.
Συμπεράσματα
Η Πολωνία και η Ρουμανία προσπαθούν να
εξασφαλίσουν την υποστήριξη της Άγκυρας για την ενίσχυση της ασφάλειας
της Μαύρης Θάλασσας, η οποία σήμερα σε μεγάλο βαθμό διαταράσσεται από
την ενισχυμένη ναυτική παρουσία της Ρωσίας. Ενώ φαινομενικά είναι
χαμηλής προτεραιότητας για την Πολωνία, η πρόληψη της ρωσικής κυριαρχίας
στη Μαύρη Θάλασσα θεωρείται πολλή σημαντική για την ασφάλεια ολόκληρης
της περιοχής. Τα ρωσικά πλοία που ναυλοχούν στην Κριμαία μπορεί εύκολα
να ταξιδεύσουν και να επιχειρήσουν στη Μεσόγειο. Όχι μόνο οι τρεις
χώρες, αλλά και η Συμμαχία ως σύνολο, αντιμετωπίζει τη ρωσική πρόκληση
με τη στρατηγική της Anti-Access Area Denial, ξεκινώντας από το Καλίνινγκραντ, προς τη Βαλτική, συνεχίζει στην Κριμαία, περνάει στη Μαύρη Θάλασσα και καταλήγει στη Μεσόγειο, όπου υφίστανται στη Συρία οι αεροναυτικές βάσεις της Ρωσίας. Στις βάσεις όπου υφίσταται μια ισχυρή αεράμυνα, συμπεριλαμβανομένων των συστοιχιών S-400 (ΦΩΤ.),
η Ρωσία προσπαθεί να κυριαρχήσει και να ελέγχει τις τρεις ζωτικές
θαλάσσιες περιοχές της Συμμαχίας, με βαθιές συνέπειες για την Πολωνία,
τη Ρουμανία, και την Τουρκία.
Photo by Соколрус - Own work
Η τριμερής συνάντηση μεταξύ του Πολωνού,
Ρουμάνου και του Τούρκου υπουργών Εξωτερικών στέλνει ένα ηχηρό μήνυμα
προς το ΝΑΤΟ για τη σημασία που πρέπει να δοθεί στην ανατολική και τη
νότια πλευρά της Συμμαχίας και ότι η ασφάλεια των θαλασσίων περιοχών της
Βαλτικής, της Μαύρης θάλασσας και της Μεσογείου, καθώς και των
ηπειρωτικών περιοχών της περιφέρειας που καταλαμβάνουν, είναι υψηλής
σημασίας.
Σηματοδοτεί επίσης την ενότητα της
ανατολικής πλευράς, από τη Βαλτική έως τη Μαύρη Θάλασσα, και διαλύεται η
οποιοδήποτε εντύπωση για ύπαρξη πολιτικού ρήγματος μεταξύ των βορείων
και νοτίων τμημάτων της συμμαχίας. Αυτά τα μηνύματα είναι σημαντικά εν
όψει της συνόδου, και με κατάλληλη προετοιμασία, που όπως φαίνεται
ξεκίνησαν να κάνουν, θα προσδώσουν πλεονεκτήματα στις απαιτήσεις και
τις προσδοκίες των χωρών τους.
Από τη δική μας πλευρά, οφείλουμε να
αποκτήσουμε ένα προσανατολισμό για να εξελιχθούμε σε γεωπολιτική δύναμη
της Μεσογείου και του βαλκανικού χώρου. Η βασική προϋπόθεση για την
επίτευξη αυτού του σκοπού είναι η πολιτική εθνικής ασφαλείας να παράσχει
ένα αποτρεπτικό δόγμα με σύγχρονες αμυντικές υποδομές με σωστή
τεχνογνωσία για τα θέματα αμυντικής και εξωτερικής πολιτικής με
συμμαχίες τόσο στα Βαλκάνια, όσο και στη Μεσόγειο. Αντί λοιπόν να
γινόμαστε θεατές των συμφωνιών που συνάπτονται στη γειτονιά μας, να
προβούμε σε διεξοδικό καθορισμό της πολιτικής εθνικής ασφαλείας, διότι
είναι πράγματι ζωτικής σημασίας σε μια εποχή όπου η γειτονιά μας μοιάζει
με ένα «δαχτυλίδι της φωτιάς» και όχι ένα «δαχτυλίδι γάμου».
* Ο κ. Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.