Σε
νέο κύκλο εσωστρέφειας και φόβου εισέρχεται η ελληνική οικονομία, λίγες
εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης και το «προσκλητήριο» από
τον Αλ. Τσίπρα για επιστροφή στην ανάπτυξη. Δεν είναι λίγοι οι
οικονομολόγοι και οι παράγοντες της αγοράς που ανησυχούν ότι επιστρέφουν
τα εφιαλτικά σενάρια, ένα χρόνο ακριβώς από το δημοψήφισμα και τις
κλειστές τράπεζες.
Ο «χρόνος είναι χρήμα» λέει ο
σοφός λαός και στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας χάθηκαν 365
ημέρες από εκείνες τις «ώρες της οργής» με τους Ελληνες να διχάζονται
στην κάλπη και τον πρωθυπουργό να φέρνει λίγο αργότερα ένα επώδυνο
«σύμφωνο συμβίωσης» με τους δανειστές. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΤτΕ
και του επικεφαλής του SSM, Κλάους Ρέγκλινγκ, η ζημιά για την Ελλάδα
ίσως να ξεπέρασε τα 100 δισ. ευρώ. Δεν ήταν μόνο η υπογραφή του
μνημονίου των 86 δισ. ευρώ. Ηταν και η απώλεια σχεδόν 10 δισ. από το
χρηματιστήριο, η φυγή καταθέσεων από τις τράπεζες και τα περισσότερα από
26 χιλιάδες λουκέτα επιχειρήσεων από πέρυσι το καλοκαίρι.
Ομως,
οι μήνες που ακολούθησαν δημιούργησαν μια σχετική αισιοδοξία ότι η
οικονομία μπορεί να ξεφύγει από την επικίνδυνη στενωπό, να προχωρήσουν
σημαντικές επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις, να γίνει η πολυθρύλητη
αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα. Η μεγάλη καθυστέρηση στην ολοκλήρωση
των διαπραγματεύσεων επιδείνωσε το κλίμα στην ήδη εύθραυστη οικονομική
κατάσταση και πλέον υπάρχει ο σοβαρός κίνδυνος να δημιουργηθούν νέα
προβλήματα μετά το πέρας της θερινής ραστώνης.
Οπως
περιγράφει την κατάσταση κορυφαίος οικονομικός παράγοντας «η οικονομία
μοιάζει με την κατσαρόλα που βράζει συνεχώς σε υψηλή θερμοκρασία. Μέχρι
πότε θα αντέξει; Κάποια στιγμή το καπάκι θα τιναχθεί στον αέρα».
Οι
ανατροπές που φέρνει στην παγκόσμια οικονομική ισορροπία το Brexit
είναι ο πρώτος μεγάλος πονοκέφαλος για τη χώρα. Οι ελπίδες για
«χαλάρωση» της λιτότητας και ταχύτατη και δικαιότερη επίλυση του
προβλήματος του χρέους «πνίγηκαν» στον Τάμεση, καθώς δεν είναι λίγοι
εκείνοι που εκτιμούν ότι ενισχύεται προς το παρόν η «γερμανική Ευρώπη»
των αυστηρών κανόνων και της πειθαρχίας. Αλλωστε, τα μηνύματα Μοσκοβισί
και Ντάισελμπλουμ για πιστή τήρηση της συμφωνίας και ηχηρά.
Το
δεύτερο μείζον πρόβλημα για την κυβέρνηση είναι η κατάσταση στην
πραγματική οικονομία. Ο φόβος για «κανόνι» στην «Μαρινόπουλος», αλλά και
τα χιλιάδες μικρά λουκέτα που θα φέρει, προκάλεσε μεγάλη αγωνία στο
Μέγαρο Μαξίμου. Οπως, όμως, εκτιμούν παράγοντες της αγοράς, «υπάρχουν
πολλοί μικρό... Μαρινόπουλοι που έχουν κηρύξει στάση πληρωμών εδώ και
μήνες». Τον τελευταίο καιρό δυναμώνει ο φόβος για κατάρρευση ακόμη και
υγιών επιχειρήσεων, εξαιτίας της δραματικής βουτιάς της κατανάλωσης, του
υπέρογκου δανεισμού τους, της υπερφορολόγησης, καθώς και της αδυναμίας
του κράτους να εξοφλήσει τα χρέη του. Πάνω από 5,5 δισ. ευρώ χρωστά το
Δημόσιο σε επιστροφές φόρων και σε πληρωμές προμηθευτών, με το
χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής να ξεπερνά το ένα έτος, κατά το οποίο θα
συσσωρευτούν νέα χρέη.
Στο κλίμα αυτό ήρθε να προστεθεί η αίτηση
για το άρθρο 99 της JetOil και το τραγικό τέλος του ιδρυτή της Κυριάκου
Μαμιδάκη ο οποίος αυτοκτόνησε μη αντέχοντας την κατάρρευση της εταιρείας
του.
Δεν πληρώνει κανείς
Το ακόμη πιο
ανησυχητικό είναι ότι έχει εξαπλωθεί παντού το κίνημα «δεν έχω, δεν
πληρώνω», το οποίο βεβαίως εκμεταλλεύονται και «επαγγελματίες
μπαταχτσήδες», τινάζοντας στον αέρα τα κρατικά ταμεία. Οι πολίτες δεν
πληρώνουν φόρους, οι επιχειρήσεις δεν καταβάλλουν εισφορές, ενώ σε
εκατοντάδες καταστήματα, ειδικά μετά την αύξηση του ΦΠΑ έχει
«νομιμοποιηθεί» η μη έκδοση αποδείξεων. Κρίσιμο για την κυβέρνηση θα
είναι το φθινόπωρο όπου θα φανεί αν πιάνονται οι στόχοι για τα έσοδα ή
αν θα αρχίσει νέος κύκλος συζητήσεων για ενεργοποίηση του «κόφτη».
Απαισιοδοξία
Το
πιο βασικό, ωστόσο, πρόβλημα που επηρεάζει τα πάντα στην οικονομία
είναι η παντελής έλλειψη αισιοδοξίας για το μέλλον από πολίτες και
επιχειρηματίες. Τα πρόσφατα στοιχεία των Τάσεων της MRB επιβεβαιώνουν
ότι η Ελλάδα ταξιδεύει στο άγνωστο, με το πλήρωμα να βρίσκεται σε συνεχή
απογοήτευση και άρνηση.
- Στην ερώτηση αν τα πράγματα πάνε καλά γενικά στη χώρα, το 92,4% απαντά ότι πάνε άσχημα ή πολύ άσχημα και μόλις... 0,5% ότι πάνε αρκετά ή πολύ καλά.
- Στην αξιολόγηση της οικονομικής κατάστασης στην Ελλάδα, το 92,8% απαντά ότι είναι κακή ή πολύ κακή με τη δεύτερη απάντηση μάλιστα να δίνεται από δύο στους τρεις πολίτες (64,4%).
- Αναφορικά με την προσωπική οικονομική κατάσταση σήμερα, το 72% απαντά ότι είναι κακή ή πολύ κακή και μόλις στο 3,7% έχει καλυτερεύσει η ζωή του.
- Ακόμη, τρεις στους τέσσερις Ελληνες, δηλαδή ποσοστό 77,5% πιστεύει ότι τους επόμενους 12 μήνες θα χειροτερεύσει η οικονομική κατάσταση της χώρας και μόλις 4,4% ότι θα βελτιωθεί.
- Τα βασικότερα προβλήματα για τους Ελληνες σήμερα είναι η ανεργία, το φορολογικό σύστημα, η υγεία/περίθαλψη, ο πληθωρισμός/ακρίβεια, η οικονομική ανάπτυξη και η παιδεία/εκπαίδευση.
- Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικό είναι το εύρημα σχετικά με το πώς αισθάνονται οι Ελληνες. Οι λέξεις που εκφράζουν τους πολίτες είναι «οργή» με 57,3%, «ντροπή» με 53,8% και «φόβος» με 40,9%. Είναι δηλαδή μια συσσωρευμένη κοινωνική αγανάκτηση που μπορεί να μετατραπεί σε έκρηξη, εξαιτίας των πολυετών θυσιών αλλά και της απουσίας ελπίδας ότι όλα αυτά θα είναι σύντομα εφιάλτης.
Ολα τα παραπάνω, επομένως, δημιουργούν δύο δεδομένα:
1. Το πρώτο είναι ότι ο κίνδυνος στασιμοχρεοκοπίας, ένα χρόνο μετά το δραματικό περσινό καλοκαίρι, είναι εδώ και απειλεί.
2.
Το δεύτερο είναι ότι στους τελευταίους τέσσερις μήνες του έτους, δηλαδή
από το τέλος του καλοκαιριού και μετά, θα κριθούν τα πάντα στην
οικονομία και το πολιτικό σκηνικό. Το σίγουρο είναι ότι αν το επόμενο
χρονικό διάστημα δεν υπάρξει ένα «αναπτυξιακό μπουμ» που περιμένει η
κυβέρνηση κι αν η πορεία των φορολογικών εσόδων είναι κακή, τότε η χώρα
μπαίνει ξανά σε νέες περιπέτειες. Με τις αντοχές της κοινωνίας να
βρίσκονται στο ναδίρ, είτε θα υπάρξει ακραία πολιτική και κοινωνική
πόλωση από το φθινόπωρο και όλο το 2017 είτε οι εξελίξεις στην οικονομία
θα είναι τόσο δραματικές που δύσκολα θα τις αντέξει το πολιτικό και
οικονομικό σύστημα.
Υπάρχει και το τρίτο, πιο ευνοϊκό σενάριο: Ο
φόβος της διάλυσης της Ευρωζώνης και μιας γενικευμένης πανευρωπαϊκής
αντίδρασης στη σκληρή δημοσιονομική λιτότητα να λειτουργήσει ευεργετικά
για την Ελλάδα και να της δοθεί μια μεγάλη ευκαιρία μέσω της ρύθμισης
του χρέους και της έκρηξης επενδύσεων που θα φέρουν νέες θέσεις εργασίας
και θα μειώσουν την απαισιοδοξία, την οργή, την ντροπή και τον φόβο των
πολιτών.