Του Κωνσταντίνου Βέργου*
Οι ΗΠΑ δεν είναι απλά η μεγαλύτερη χώρα του κόσμου. Διαθέτουν και το πιο ανεπτυγμένο τραπεζικό σύστημα του κόσμου, με πάνω από 200 ενεργές τράπεζες. Όταν λοιπόν η πιο ανεπτυγμένη χώρα του κόσμου ετοιμάζεται για χρεοκοπίες τραπεζών-μαμούθ, αυτό δείχνει που βρίσκονται οι κίνδυνοι στο επόμενο διάστημα! Σωστά μαντέψατε, είναι στις μεγάλες «συστημικές» τράπεζες!
Η κρίση του 2008 οδήγησε όχι μόνο 9 εκατομμύρια Αμερικανούς χωρίς δουλειά, αλλά και σε προσωρινή απώλεια κεφαλαιακής αξίας 13 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, δηλαδή 100% του ΑΕΠ μέσω της απώλειας αξίας σπιτιών Αμερικανών πολιτών, ενώ παράλληλα 5 εκατομμύρια Αμερικανοί έχασαν το σπίτι τους! Αν οι Αμερικανοί δεν έχασαν και τις καταθέσεις τους, ήταν κάτι που οφείλονταν σε ένα δαπανηρό πρόγραμμα διάσωσης! Η χρεοκοπία της Lehman Brothers κόστισε στους Αμερικανούς φορολογουμένους 700 δισ. δολάρια. Όμως αν προσθέσουμε και τα τεράστια ποσά διάσωσης που έχουν διατεθεί μέσω του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης, το κόστος διάσωσης του τραπεζικού συστήματος πλησιάζει τα 4,5 τρισ. δολάρια, δηλαδή το 33% του αμερικάνικου ΑΕΠ κατά τη χρονιά της κρίσης! Αν όμως τα χρήματα του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης στις ΗΠΑ ανακτούνται τελικά τουλάχιστον εν μέρει σε βάθος χρόνου, καθώς οι τίτλοι επαναδιοχετεύονται στην αγορά αργότερα, τα χρήματα από τη χρεοκοπία τραπεζών, σαν εκείνα της Lehman Brothers, είναι χαμένα από χέρι!
Οι ΗΠΑ έφτιαξαν λίγο μετά την κρίση τον νόμο Dodd-Frank, ένα νόμο που έμοιαζε περισσότερο με manual οδηγιών χρήσης (800 σελίδες, αντί 15 - 20 σελίδων που ήταν άλλοι σημαντικοί τραπεζικοί νόμοι) παρά με απλό νόμο! Ξεκάθαρα, ο νόμος ήταν ένα βιβλίο με σαφείς οδηγίες για τραπεζίτες! Ο νόμος βοήθησε στη διαφάνεια και τη βελτίωση της κεφαλαιακής διάρθρωσης των τραπεζών. Σήμερα οι αμερικανικές τράπεζες έχουν 12% κεφαλαιακή επάρκεια αντί του 6%. Υπάρχουν τεστ ελέγχου κινδύνων (stress tests) για μεγάλες τράπεζες. Ο δείκτης Volcker μείωσε την υπερβολική λήψη κινδύνων από τράπεζες. Όμως ο νόμος, παρότι επέτρεψε ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας, βοηθούμενος από διοχέτευση τρομακτικής ρευστότητας στο τραπεζικό σύστημα, δεν έφερε ένα σύστημα πιο ελεύθερου ανταγωνισμού. Τα τραπεζικά λόμπι δεν πειράχτηκαν. Οι μεγάλες τράπεζες, αντί να σπάσουν σε μικρότερες, έγιναν μεγαλύτερες! Ακόμη και τώρα τα περιουσιακά στοιχεία των μεγαλύτερων τραπεζών αντιπροσωπεύουν πάνω από 55% του αμερικάνικου ΑΕΠ, ενώ οι ασύμμετροι κίνδυνοι από τα παράγωγα προϊόντα που έχουν πολλές αμερικάνικες τράπεζες δεν έχουν να ζηλέψουν πολλά σε κινδύνους από εκείνα της γνωστής μας Deutsche Bank! Ακόμη χειρότερα, η ίδια η αμερικανική οικονομία, οι εταιρείες της, είναι πιο συγκεντρωμένη, ενδεικτικά το 80% των αεροπορικών γραμμών ανήκει σε 4 αντί 9 εταιρειών που ήταν πριν 10 χρόνια, άρα το κόστος χρεοκοπίας μεγαλώνει για το ίδιο το αμερικάνικο τραπεζικό σύστημα, που χρηματοδοτεί όλο και μεγαλύτερες εταιρείες - «μαμούθ». Ο νόμος Dodd-Frank δεν διαχωρίζει επίσης απόλυτα καταθέσεις από επενδύσεις τραπεζιτών σε κερδοσκοπία, αφήνει μεγάλα παράθυρα. Ούτε λύνει άμεσα την περίπτωση που μια τράπεζα χρεοκοπήσει. Να θυμίσουμε ότι οι διαδικασίες εκκαθάρισης τράπεζας που χρεοκοπεί κρατάνε μήνες ή και χρόνια!
Οι Αμερικανοί επομένως, δημιουργώντας ένα νέο νόμο για «ταχεία λύση» των τραπεζών σε περίπτωση χρεοκοπίας τους, προσπαθούν να αποφύγουν το μοιραίο. Μοιραίο που είναι να αποφύγουν να είναι τα κεφάλαια πολιτών - εταιρειών στον «αέρα» επί μήνες σε περίπτωση χρεοκοπίας! Η νέα νομοθεσία FIBA (Financial Institutions Bankruptcy Act) επιτρέπει στην κυβέρνηση να μεταφέρει περιουσιακά στοιχεία από τη χρεοκοπημένη μεγάλη (πάνω από 50 δισ.) τράπεζα ή ασφαλιστική εταιρεία σε ένα κυβερνητικά ελεγχόμενο οργανισμό, μια τράπεζα - γέφυρα όπως ονομάζεται, μέσα σε 2 μέρες από τη χρεοκοπία. Η νομοθεσία αναμένεται να ψηφιστεί και από τα δυο σώματα (Βουλή και Γερουσία) και να υπογραφεί από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ για να εφαρμοστεί. Αλλά λύνει κάπως αυτά τα διαδικαστικά.
Εκείνο που όμως ούτε η νέα νομοθεσία λύνει είναι την ουσία του προβλήματος του αμερικάνικου τραπεζικού συστήματος. Και δεν αναφερόμαστε στο ότι οι τράπεζες είναι ακόμη μεγέθους μαμούθ (και άρα κοστίζουν πολύ για να διασωθούν), ούτε στο ότι έχουν μεγαλύτερα εταιρικά ρίσκα, και μεγάλη έκθεση σε ασύμμετρους κινδύνους από παράγωγα, αλλά σε κάτι άλλο, κάτι πολύ χειρότερο! Πέντε (5) από τις 8 τράπεζες - γίγαντες των ΗΠΑ δεν έχουν ακόμη ξεκάθαρο σχέδιο (living will), που απαιτείται από τον νόμο Dodd-Frank, για τη μείωση δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια νέας μεγάλης κρίσης! Δεν έχουν δηλαδή σχέδιο διάσωσης χωρίς να απαιτούνται τα λεφτά των φορολογουμένων, σύμφωνα με επίσημη έκθεση των αμερικάνικων αρχών (FED)! Πρόκειται για τις τράπεζες Bank of America, Bank of New York Mellon, J.P. Morgan Chase, State Street και Wells Fargo, στις οποίες και δόθηκε προθεσμία ως τον… Οκτώβριο! Με δυο λόγια, το νέο σχέδιο FIBA δυστυχώς αποτελεί λύση ενός μικρού μόνο τμήματος από το μεγάλο πρόβλημα, το αμερικάνικο τραπεζικό σύστημα σε περίπτωση κρίσης δεν είναι οχυρωμένο. Αυτό σημαίνει ότι αν υπάρξει μια νέα κρίση, ο Αμερικανός φορολογούμενος θα έρθει, για άλλη μια φορά, να διασώσει τους αξιότιμους μεγαλο-τραπεζίτες βάζοντας από την τσέπη του τρισεκατομμύρια δολάρια! Ότι και αν σημαίνει αυτό για την αμερικανική οικονομία, τον Αμερικανό φορολογούμενο και την παγκόσμια οικονομία!
* Ο κ. Κωνσταντίνος Βέργος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικών, Πανεπιστήμιο Πόρτσμουθ, Αγγλία.