Του Βασίλη Γεώργα
Τόμπολα! Εκεί που μέχρι πριν από ένα μήνα όλοι μιλούσαν για το επενδυτικό σοκ που είναι καθοδόν μετά την αξιολόγηση και οι επιχειρηματίες του ΣΕΒ έβλεπαν στα όνειρά τους ότι χτίζουν καινούρια εργοστάσια σε κοινοπραξία με την κυβέρνηση, το κλίμα στην οικονομία έχει πλέον αντιστραφεί. Κάτι με το Brexit, κάτι με τα κανόνια στην αγορά, κάτι με την τρικυμία στο τραπεζικό σύστημα της Ιταλίας, τα απόνερα της οποίας φτάνουν και στην Ελλάδα, το σοκ έρχεται, αλλά δεν μοιάζει να είναι αναπτυξιακό. Παραπέμπει πιο πολύ σε καταπληξία.
Οι επιχειρηματίες δεν έχουν νέα ευχάριστα να πουν. Βλέπουν ότι το στοίχημα στο οποίο πόνταραν δεν βγαίνει. Ψάχνουν να δουν τα αναπτυξιακά αντίμετρα που τους υποσχέθηκαν –το ΕΣΠΑ, τα λεφτά του Επενδυτικού Νόμου, την επαναφορά του waiver, το πακέτο Γιουνκέρ, την κατάργηση των capital controls και την ποσοτική χαλάρωση–, αλλά το μόνο που διαισθάνονται είναι εκείνη τη σαϊτιά της ύφεσης που συνεχίζει να τρέχει ταχύτερα και να προσπερνά τις προσδοκίες τους.
Η αγορά έξω βρίσκεται σε παραζάλη. Τράφηκε όλο το χειμώνα με την ελπίδα ότι έρχονται καλύτερες μέρες μετά τη διαπραγμάτευση και βλέπει ότι τελικά δεν υπάρχουν περιθώρια να επιβιώσει από την καλοκαιρινή θερμοπληξία των φόρων και των λουκέτων που έχουν αρχίσει να σκάνε σαν μικρές πυρηνικές βόμβες στην ήδη καταπονημένη οικονομία.
Αντιλαμβάνεται επίσης ότι όλα πάνε ακόμη πιο πίσω. Η αξιολόγηση ακόμη κι αν αρχίσει τον Οκτώβριο δεν θα τελειώσει πριν το τέλος του έτους όπως εκτιμούν ανεπισήμως στην κυβέρνηση και στα επιτελεία των δανειστών. Επί της ουσίας συζήτηση για την βιωσιμότητα του χρέους –που υπήρξε μια από τις κύριες διακυβεύσεις της διαπραγμάτευσης– δεν θα υπάρχει μέχρι τότε. Ούτε ένταξη της χώρας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ούτε σημαντική χαλάρωση στους περιορισμούς, ούτε επαρκής ρευστότητα στην οικονομία. Αντίθετα είναι πιο πιθανό να βρεθούμε ξανά μπροστά σε νέες μάχες χαρακωμάτων για τα εργασιακά, για τη μείωση των πρωτογενών πλεονασμάτων και για την αναθεώρηση των στόχων του προϋπολογισμού ώστε να μην ενεργοποιηθεί ο δημοσιονομικός κόφτης. Όλα αυτά δεν προοιωνίζονται βελτίωση.
Η πολιτική σταθερότητα είναι επίσης ένα ερώτημα που έχει ήδη αρχίσει να παρεισφρέει ξανά στις συζητήσεις, άλλοτε με αφορμή το νέο εκλογικό νόμο, άλλοτε με αφορμή τις δημοσκοπικές ενδείξεις και άλλοτε με αφορμή το αίτημα για εξεταστική επιτροπή που έχει ρίξει στο τραπέζι η Αξιωματική Αντιπολίτευση για τα έργα και τις ημέρες της κυβέρνησης μέχρι την επιβολή των capital controls και την τραπεζική αργία του 2015.
Καμία ένδειξη μεταστροφής
Τα δεδομένα είναι τέτοια που δεν επιτρέπουν πλέον σε κανέναν να αιθεροβατεί. Ούτε καν σε επίπεδο κλίματος δεν υπάρχουν ενδείξεις μεταστροφής. Αντί για ξεπάγωμα επενδύσεων, έχουμε ειδήσεις για λουκέτα οι οποίες θα κλιμακώνονται από τώρα και όλο το 2017 που θα είναι έτος του μεγάλου ξεκαθαρίσματος, και αντί για νέες χρηματοδοτήσεις βλέπουμε διατήρηση της εκροής των καταθέσεων από τις τράπεζες για να πληρωθούν οι πρόσθετες υποχρεώσεις.
Και βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή καθώς έπεται το Φθινόπωρο και τον ερχόμενο χειμώνα η εφαρμογή του σκληρού πυρήνα των φορολογικών και ασφαλιστικών μέτρων που ψηφίστηκαν φέτος στη Βουλή και θα χτυπήσουν άμεσα τα εισοδήματα των μικρομεσαίων. Οι εξαγωγές παραμένουν επίσης καθηλωμένες στα περσινά επίπεδα (σ.σ τον Μαϊο καταγράφηκε μηδενική μεταβολή), η κατανάλωση συνεχίζει να συμπιέζεται και οι τραπεζίτες αναθεωρούν πλέον επί τα χείρω τις εκτιμήσεις τους βλέποντας ότι υπό αυτές τις συνθήκες η ύφεση θα διατηρηθεί πιθανότατα όχι μόνο για το δεύτερο εξάμηνο του έτους, αλλά και για τους πρώτους μήνες του 2017.
Τουλάχιστον αποφεύχθηκαν τα... πολύ χειρότερα
Το μόνο που κάνει τους «υγιείς» επιχειρηματίες να αντιμετωπίζουν με κάποια αισιοδοξία τη σημερινή πραγματικότητα είναι ότι η εναλλακτική που υπήρχε στο τραπέζι ήταν καταστροφική. Αναγνωρίζουν ότι η κατάσταση θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί απείρως χειρότερα, αν η κυβέρνηση είχε κάνει τη στρατηγική επιλογή να υιοθετήσει πέρυσι τις εισηγήσεις για το «Σχέδιο Χ» και να υλοποιήσει τα σχέδια εξόδου από το ευρώ που έρχονται σήμερα στο φως.
Συνεπώς η λογική που επικρατεί είναι «πάλι καλά να λέμε, πάμε και βλέπουμε μέχρι να βρούμε τον σωστό δρόμο».
Αλλά η ανησυχία φουντώνει, γιατί ακόμη και αν δεν λέγεται, ο ενδόμυχος φόβος όλων είναι πως αν η κατάσταση δεν γυρίσει εγκαίρως, στον επόμενο τόνο η πλειοψηφία μπορεί πια να έχει συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι «εκτός θα είναι καλύτερα».