Γράφει η Δήμητρα Ρετσινά Φωτεινίδου
Φιλόλογος – Μ. Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Γεννημένος στο Αργοστόλι της Κεφαλληνίας το 1729, ο Μαρίνος Χαρβούρης προηγείται στην μηχανική και αρχιτεκτονική επιστήμη από τους Στ. Κλεάνθη, Θ. Βαλλιάνο, Μιχάλη Κοκκίνη. Με μεστή και πολυκύμαντη ζωή έγινε πασίγνωστος για τον τεχνικό του άθλο μεταφοράς του ογκωδέστατου βράχου στον οποίο στηρίζεται το μνημειώδες έφιππο άγαλμα του Μ. Πέτρου στην Πετρούπολη… Όλα αυτά στην αυλή της Μ. Αικατερίνης της Ρωσίας γύρω στα 1765…
Ο Χαρβούρης πήρε το δίπλωμα του μηχανικού και φυσικομαθηματικού από το πανεπιστήμιο της Μπολώνιας και στη συνέχεια το ριψοκίνδυνο και μεγαλεπήβολο πνεύμα του τον οδήγησαν στην Τεργέστη και από εκεί στη Ρωσία. Τα δυό του αδέλφια, ο Ιωάννης και ο Μάρκος, έκαναν λαμπρή καριέρα στην Ιταλία, στην Γαλλία και σε ολόκληρη την Ευρώπη στους επιστημονικούς κλάδους της Ιατρικής και της Χημείας. Στη Ρωσία, όπου διαβιούσαν και διέπρεπαν (στις επιστήμες, στην πολιτική κ.ά.) πολλοί συμπολίτες του, όπως ο Πέτρος Μελισσηνός- στρατηγός του ρωσικού στρατού, ο Χαρβούρης εντάχθηκε γρήγορα κοινωνικά και απέκτησε στρατιωτικές και μηχανικές γνώσεις στο γραφείο του Γάλλου διευθυντή του μηχανικού τμήματος της Στρατιωτικής Σχολής. Με τον Πέτρο Μελισσηνό βοήθησε τον Παπαζώλη να πείσει τους αδελφούς Ορλώφ να υποδαυλίσουν την επανάσταση στην Ελλάδα…
Σύντομα απέκτησε την εύνοια της Μ. Αικατερίνης, η οποία είχε αναθέσει στα 1766 -1769 στον περιώνυμο γλύπτη Στέφ. Μ. Φαλκονέ την κατασκευή μεγαλειώδους συμπλέγματος του έφιππου Μ. Πέτρου να καλπάζει πάνω σε έναν τεράστιο βράχο, να ποδοπατάει ένα φίδι και να σταματάει με μια καθησυχαστική χειρονομία προ τον λαό. Αυτόν τον ογκόλιθο, στον οποίο πατά ο ανδριάντας, μετέφερε με την ευφυϊα του και τα τεχνικά μέσα της εποχής από την Φινλανδία (Καρελία) στη Ρωσία ο Χαρβούρης.
Το κατάλληλο βάθρο ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο και μεγαλεπήβολο εικαστικό σύνολο που να εκφράζει «δια της τέχνης αρμονικώς τον σκοπό της δημιουργίας του, τα γενναία και φιλόμουσα αισθήματα της Αυτοκράτειρας και την εξέχουσα θέση που είχε στην ιστορία της χώρας ο Μ. Πέτρος».
Προκαταρκτικώς ο Χαρβούρης ασχολήθηκε με το σχέδιο σύμφωνα με το οποίο θα χυνόταν ο ορειχάλκινος ανδριάντας και εξέφρασε την αντίθεσή του να γίνει το βάθρο από συγκεκολλημένους σκληρούς λίθους. Σωστά προειδοποίησε ότι θα φθείρονταν από τη σκουριά οι σιδερένιοι δεσμοί των λίθων. Η πρότασή του ήταν να τοποθετηθεί ο ανδριάντας σε βάση ενός μόνο ογκολίθου. Έτσι κατέστρωσε το σχέδιο μεταφοράς ενός ογκώδους μονόλιθου από γρανίτη που βρισκόταν σε μια λίμνη του κόλπου της Φινλανδίας σε απόσταση 14 μιλίων από την Πετρούπολη. Ο βράχος έχει ύψος 6,40 μ. , μήκος 12,20 μ., πλάτος 8,20μ. , βάρος 3.000 λίτρες.
Οι φάσεις της επιχείρησης του μεγαλοφυούς Χαρβούρη, όπως μας τις παραθέτει ο αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός Θ. Τάσιος, έχουν ως εξής: Ο βράχος βρίσκεται ημι-βυθισμένος μέσα σε ένα έλος στη νότια Φινλανδία απέναντι από την Πετρούπολη. Ξεκαθαρίζεται η χλωρίδα και στήνεται χωριό 400 ατόμων με όλα τα προβλήματα της ανθυγιεινής εργασίας που ακολουθούν… Για να ανατραπεί ο βράχος στήνονται 12 γερανοί με ισάριθμους εικοσάμετρους μοχλοβραχίονες από τη μια μεριά (για υπομόχλευση) και τέσσερα τριπλά πολύσπατα από την άλλη (για βοηθητικό ανασήκωμα). Όλη η βαλτώδης περιοχή πασσαλώνεται για να αντέξει τις συγκεντρωμένες δυνάμεις τις οποίες ασκούν οι ακμές του βράχου κατά τη σταδιακή ανασήκωση και ανατροπή.
Έτσι τελικά ο βράχος γυρίζει και τοποθετείται πάνω σε σάντουιτς μηκίδες που φέρουν ανάμεσά τους δεκάδες σιδερένιες σφαίρες (διαμέτρου 20εκ.) Ο μηχανικός σοφά απέφυγε τα κυλινδρικά κατρακύλια. Στη συνέχεια, ο Χαρβούρης κατασκευάζει το τεράστιο έργο καθέλκυσης δίπλα στην όχθη μέσα στο νερό για να μπορέσει να φορτωθεί ο βράχος στο πλοίο. Το Ναυαρχείο είχε αναλάβει να εφαρμόσει τις εντολές του. Το πλοίο όμως παθαίνει ζημιές παρ’ όλο που φορτώθηκε σε βυθισμένη θέση. Μετά από επανάληψη του όλου εγχειρήματος ο περιλάλητος βράχος φθάνει δια του ποταμού Νέβα στις 22 Σεπτεμβρίου 1769 θριαμβευτικά στην πλατεία της Αγίας Πετρούπολης. Τα έξοδα για το τεχνολογικό αυτό επίτευγμα έφτασαν τα 70.000 ρούβλια.
Οι εφημερίδες της εποχής σε όλον τον κόσμο επαίνεσαν τον Κεφαλλονίτη μηχανικό. Οι επιφανείς άνδρες Pillet, Paravia, Milizia, Μουστοξύδης, Στούρζας κ.ά δήλωσαν θαυμαστές του! Ο ίδιος δημοσίευσε έκθεση - βιβλίο στο Παρίσι (1777) με 12 καλλιτεχνικούς λιθογραφημένους πίνακες με λεπτομέρειες από το «ταξίδι» του γρανίτη. Στο βιβλίο του έχει πολύ ενδιαφέρον και ο πρόλογος, όπου ομολογεί ένα έγκλημα που είχε κάνει σε νεαρή ηλικία από ερωτικό πάθος με θύμα μια κοπέλα…!
Ο Χαρβούρης ασχολήθηκε και με την αγροτική ανάπτυξη του τόπου του και έπεισε την Μ. Αικατερίνη να τον ενισχύσει οικονομικά. Κατόρθωσε να φτιάξει αποστραγγιστικά έργα στην Κεφαλονιά και να εισάγει νέες καλλιέργειες. Με τους ξένους επιστήμονες και συνεργάτες του Idaster και Bondy και με μεγάλο αριθμό εργατών από Κεφαλονιά, Ζάκυνθο, Λακωνία κ.ά ξεκίνησε τα αποστραγγιστικά έργα στην περιοχή «Βάλτος» στον μυχό του κόλπου Λειβαδίου της Παλικής, «μέρος ευήνεμο, μεσημερινό, παχειά κοιλάδα, ακαλλιέργητος…» Με την αποξήρανση το κομμάτι αυτό έπαψε να αποτελεί νοσογόνο εστία και αξιοποιήθηκε με την καλλιέργεια ρυζιού, σακχαροκάλαμου, καφέ, βάμβακος, ινδικού anil (λουλάκι) και άλλων αποικιακών φυτών.
Για να γίνουν τα έργα τα εδάφη διαιρέθηκαν σε τμήματα και δημιουργήθηκαν τάφροι για τη διεύθυνση των λιμναζόντων νερών σε μια κεντρική αύλακα προς τη θάλασσα. Σε κάθε αποξηραμένο τμήμα βαλτώδους περιοχής άρχιζαν οι εκχερσώσεις και η κατασκευή παραπηγμάτων για την προσωρινή στέγαση των οικογενειών των μηχανικών και των εργατών. Το σχέδιο ήταν η δημιουργία μιας κολλεκτίβας όπου θα εξασφαλιζόταν η αυτόνομη και αειφόρος λειτουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος άρδευσης, καλλιέργειας και επεξεργασίας αυτών των προϊόντων.
Από το πρώτο έτος καλλιέργειας της αποξηραμένης έκτασης αποδείχθηκε επιτυχής η απόδοση των αποικιακών ειδών και του ρυζιού. Ιδιαίτερα το ινδικό λουλάκι είχε μεγάλη επιτυχία, «ποιότητα αρίστη και ουχί κατωτέρα εκείνης της Γουατεμάλας». Ο ιππότης της Βενετίας έστειλε τους πρώτους καρπούς των φυτειών του ινδικού στην Ενετική Γερουσία. Μη ξεχνούμε ότι τα Ιόνια Νησιά διοικούνταν τότε από το σκήπτρο της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Ενετίας.
Η προσπάθειά του όμως δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, καθώς ο Μαρίνος, μαζί με τον Γάλλο γεωπόνο Bondy δολοφονήθηκαν, τέσσερα χρόνια μετά την επιστροφή από τη Βενετία στην Κεφαλονιά, το 1782, στο μικρό σπίτι που είχε αναγείρει στην περιοχή για να εποπτεύει καλύτερα τις εργασίες. Η δολοφονία του Χαρβούρη είναι μυστήριο και τραγική ειρωνεία συγχρόνως γιατί και ο ίδιος στη νεανική του ηλικία είχε διαπράξει φόνο. Ως φυσικοί αυτουργοί συνελήφθησαν κάποιοι από τους Λάκωνες εργάτες της φυτείας που είχαν κίνητρό τους τη ληστεία. Μπήκαν, λέγεται, στο σπίτι με ειρηνικές διαθέσεις, ζητώντας την αμοιβή τους από τον Μαρίνο, και τελικά τον σκότωσαν. Γλίτωσε μόνο η σύντροφός του Στεφανί, που ζήτησε καταφύγιο από τον γειτονικό γαιοκτήμονα Χωραφά… Ωστόσο μπορεί να υπάρχουν και πολιτικά κίνητρα στη δολοφονία του Χαρβούρη. Η Βενετική φρουρά που είχε ζητήσει και λάβει ο Χαρβούρης για να τον προστατεύει όταν εγκαταστάθηκε στον έρημο εκείνο τόπο αποσύρθηκε λίγο πριν τον θάνατό του. Η Βενετία είναι σίγουρο ότι δεν είδε ποτέ με καλό μάτι την οικονομική διείσδυση των ρωσικών κεφαλαίων στο νησί. Επίσης το εγχείρημα του Χαρβούρη στην περιοχή απειλούσε το φεουδαρχικό καθεστώς και ο ανταγωνισμός με τους ντόπιους γαιοκτήμονες, ιδίως εκείνους που έχαναν τα βοσκοτόπια εξαιτίας των αρδευτικών έργων, φούντωσε την ζήλεια και την έχθρα τους.
Αξίζει να σημειωθεί πως υπάρχει το αρχείο της οικογένειας και το έχει δωρήσει η Π. Χαρβούρη στο Κοργιαλένειο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο.