Μετά το δημοψήφισμα του Ηνωμένου Βασιλείου για τη συμμετοχή του στην ΕΕ, η Γαλλία αναγκάζεται τώρα να κοιταχτεί στον καθρέφτη, και να αναρωτηθεί εάν επιθυμεί να ανήκει σε μια κοινότητα εθνών που ιδρύθηκε από δύο γάλλους, τον Ζαν Μονέ και τον Ρομπέρ Σουμάν μισό αιώνα νωρίτερα. Θα συσπειρωθεί η Γαλλία γύρω από το ευρωπαϊκό ιδεώδες και θα σχηματίσει συμμαχία με τη Γερμανία για να σώσει την ΕΕ; Ή θα ακολουθήσει το Ηνωμένο Βασίλειο και θα σκάψει τον λάκκο του ευρωπαϊκού σχεδίου; Το δεύτερο είναι περισσότερο πιθανό.
Η Γαλλία είναι αντιμέτωπη με μια σκληρή και αποφασιστική εκστρατεία πριν από τις προεδρικές εκλογές του Μαΐου του 2017. Ύστερα από την ψήφιση του Brexit, είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς οι βασικοί υποψήφιοι δε θα έχουν την Ευρώπη ως κύρια προτεραιότητά τους.
Την ίδια στιγμή, το κέντρο ερευνών Pew έχει παρουσιάσει πρόσφατα νέα εντυπωσιακά στοιχεία για το τι πιστεύουν οι γάλλοι για την Ευρώπη. Η έρευνα του Pew δείχνει πως 61% των γάλλων δεν έχουν καλή άποψη για την ΕΕ, έναντι 38% που τη βλέπουν θετικά. Εξήντα τοις εκατό όσων ερωτήθηκαν είπαν πως θα ήθελαν η γαλλική κυβέρνηση να επικεντρωθεί στα προβλήματα της χώρας, αντί να «βοηθά άλλες χώρες» (36%). Πενήντα δύο τοις εκατό είπαν πως η Γαλλία θα πρέπει να κυνηγήσει τα δικά της εθνικά συμφέροντα.
Το βασικό ερώτημα για τις γαλλικές πολιτικές ελίτ είναι το εξής: να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας με ένα δημοψήφισμα για την παραμονή της Γαλλίας στην ΕΕ;
Με την εξαίρεση δύο υποψηφίων της άκρας δεξιάς και άκρας αριστεράς, τη Μαρίν Λε Πεν του Εθνικού Μετώπου και του πρώην Σοσιαλιστή υπουργού Ζαν-Λουκ Μελενσόν, κανείς από τους πολιτικούς που φιλοδοξούν να εκλεγούν το 2017 – ο σημερινός κάτοικος των Ηλυσίων Φρανσουά Ολλάντ, ο κεντροδεξιός προκάτοχός του Νικολά Σαρκοζί και ο κεντρώος πρώην πρωθυπουργός Αλέν Ζουπέ – δεν είχε προβλέψει το σοκαριστικό αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψήφισμα.
Από τους πολιτικούς του κύριου ρεύματος, μόνο ο Μπρουνό Λε Μερ, ο λεγόμενος «τρίτος άνθρωπος» των κεντροδεξιών Les Républicains και πρώην υπουργός ευρωπαϊκών θεμάτων, έχει ζητήσει δημοψήφισμα για την αναδιάρθρωση του ευρωπαϊκού σχεδίου. (Σε συνέντευξή στις 27 Ιουνίου, ο κ. Ζουπέ είπε πως θα ήταν «ανεύθυνο» να διεξαχθεί ένα τέτοιο δημοψήφισμα στο άμεσο μέλλον.)
Γράφοντας στη Le Monde τον Μάιο, ο κ. Λε Μερ ανέφερε: «Η Ευρώπη δε μας κάνει να ονειρευόμαστε πια». Η Γαλλία χρειάζεται να «επουλώσει τις πληγές» του δημοψηφίσματος του 2015, όπου 55% των ψηφοφόρων της απέρριψαν το προτεινόμενο ευρωπαϊκό σύνταγμα.
Πολλοί σχολιαστές βλέπουν αυτό το δημοψήφισμα ως κρίσιμη στιγμή της πρόσφατης γαλλικής και ευρωπαϊκής ιστορίας. Θυμάται κανείς τον Ζακ Σιράκ, τον τότε πρόεδρο, να βλέπει την ήττα βρισκόμενος αντιμέτωπος με νέους και μεσήλικες σε αναζήτηση εργασίας κατά τη διάρκεια ζωντανού τηλεοπτικού προγράμματος. Βαθείς ενδοιασμοί για το μέλλον της Γαλλίας στην Ευρώπη είχαν ήδη αρχίσει να συγκεντρώνονται.
Σήμερα, υπάρχει βαθύς σκεπτικισμός για ολόκληρο το ευρωπαϊκό σχέδιο. Και εάν τους δινόταν η ευκαιρία ενός δημοψηφίσματος, οι ψηφοφόροι θα επιδείκνυαν την ίδια συμπεριφορά προς τις ελίτ με τους ομολόγους τους στη Βρετανία. Παρ’ ότι η Γαλλία δεν είναι μια νησιωτική χώρα, είναι αντιμέτωπη με ένα αβέβαιο μέλλον. Όπως έγινε στο Ηνωμένο βασίλειο, η «Ευρώπη» έχει γίνει ο αποδιοπομπαίος τράγος για όσους αισθάνονται πως δεν έχουν επωφεληθεί από την παγκοσμιοποίηση.
Η έρευνα του Pew λέει πως 66% των γάλλων αισθάνονται πως η ΕΕ τους έχει απογοητεύσει οικονομία. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 έχει αφήσει μεγάλες πληγές. Μεταξύ 2007 και 2009, η ανεργία ανέβηκε κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες. Βρίσκεται κοντά στο 10% σήμερα. Οι ηλιακές ομάδες που επηρεάζονται περισσότερο είναι οι νέοι (μεταξύ 18 και 25 ετών) και όσοι ξεπερνούν τα 50. Είναι πιθανό όλοι αυτοί να ψηφίσουν υπέρ του «Frexit» σε περίπτωση δημοψηφίσματος.
Οι λαϊκιστές πανηγυρίζουν. Το Εθνικό Μέτωπο παρουσιάζει τον εαυτό του ως μια βιώσιμη εναλλακτική στα κυρίαρχα κόμματα. Η κυρία Λε Πεν έχει ήδη ζητήσει ένα δημοψήφισμα σαν το βρετανικό. Το ακροαριστερό Αριστερό Μέτωπο, το οποίο έχει στενές σχέσεις με τα εργατικά συνδικάτα που ηγήθηκαν των απεργιών κατά των μεταρρυθμίσεων της αγοράς εργασίας, θα πιέσει για την έξοδο από την ΕΕ.
Ο κ. Μελενσόν, ένας από τους ηγέτες του Αριστερού μετώπου, έχει ανακοινώσει πως θα συμμετάσχει στην προεδρική εκστρατεία με μια ευρωσκεπτικιστική πλατφόρμα. Είπε πως το Brexit είναι η «πρώτη και μεγαλύτερη αποτυχία της γερμανικής κυβέρνησης, του καπιταλισμού και των διαδοχικών, δουλικών γαλλικών κυβερνήσεων».
Οι πολιτικοί αυτών των ακροδεξιών και ακροαριστερών κομμάτων δεν έχουν περισσότερη κυβερνητική εμπειρία από τους θριαμβευτές του μετώπου του Brexit, Νάιτζελ Φάρατζ και Μπόρις Τζόνσον. Όμως εάν οι πολιτικοί του κυρίαρχου ρεύματος δε βρουν απαντήσεις στις κακουχίες της Γαλλίας, οι ψηφοφόροι θα δώσουν στους λαϊκιστές την ευκαιρία τους. Είναι καιρός οι γαλλικές ελίτ να αναλάβουν δράση. Εάν δεν το κάνουν, κινδυνεύουν να γνωρίσουν την ίδια μοίρα με τον Ντέιβιντ Κάμερον.