- τα ζητήματα είναι υπαρξιακά του όλου εγχειρήματος
του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη*
Οι εκφραστές και δημιουργοί του Brexit –οι Brexiters δηλαδή, προκαλούν σειρά προβληματισμών αναφορικώς με τη δομή και τις πολιτικές του… «εκσυγχρονισμένου» ευρωπαϊκού οικοδομήματος, που «θέλει να υπηρετεί» η σύγχρονη ενωσιακή Συμπολιτεία. Εξ αιτίας δε των Brexiters εγείρονται ακόμη και ζητήματα υπαρξιακά του όλου εγχειρήματος. Άξιο παρατήρησης είναι δε ότι με αφορμή το Βρετανικό δημοψήφισμα αποδείχθηκε για μια ακόμη φορά (βλ. οικονομική κρίση 2008) ότι οι Θεσμικοί παράγοντες που αφορούν στα ενωσιακά Όργανα καθώς και στο σύνολο (σχεδόν) των κυβερνήσεων των κρατών-μελών, σε κρίσιμα ζητήματα καταλαμβάνονται εξ’ απήνης. Έτσι λόγω του αιφνιδιασμού που και πάλι προέκυψε λόγω της ανεπάρκειας πολλών (προσώπων και πραγμάτων), περιφέρεται μια αγωνία εξ αιτίας της οποίας διατυπώνονται πρόχειρες πολιτικές θέσεις.
- οι «επισπεύδοντες» είναι απροετοίμαστοι
Οι συνήθεις δηλώσεις που λαμβάνουν χώρα σε επίπεδο Θεσμικών Οργάνων και όποιων εκπροσώπων κυβερνήσεων κρατών-μελών, αναφέρονται κυρίως στην ανάγκη «επίσπευσης των διαδικασιών» για την εφαρμογή του άρθρου 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Οι δηλώσεις αυτές που επιδιώκουν αμεσότητα-αυτοματισμό των ενεργειών, αφενός παραπληροφορούν την κοινή γνώμη και αφετέρου παραβλέπουν ότι η αποκλειστική αρμοδιότητα για την εκκίνηση της όλης διαδικασίας αποχώρησης από το ενωσιακό οικοδόμημα, ανήκει στη Βρετανική κυβέρνηση, που ωστόσο και αυτή δεν επιδεικνύει ετοιμότητα στην ετυμηγορία των Brexiters, παρά που είχε δεσμία υποχρέωση για μια τέτοια έγκαιρη επιμέλεια.
Οι πρόνοιες της Συνθήκης της Λισαβόνας δεν συνεπάγονται «αυτόματα αποτελέσματα», όπως εσφαλμένως αφήνει να εννοηθεί ο Γερμανός Υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, και όπως αδικαιολογήτως επαναδιατυπώνει (λακωνικά) ο Πρόεδρος της Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιουγκέρ. Η σπουδή δε αυτή που χαρακτηρίζει δηλώσεις μάλλον εντυπωσιασμού παρά ουσίας, απαιτεί πέραν της πρότασης αποχώρησης από πλευράς Βρετανικής κυβέρνησης και ταυτόχρονη επεξεργασία προγράμματος «προσανατολισμού» πολιτικών αλλά και «μελλοντικών σχέσεων», όπως απαιτεί η Συνθήκη της Λισαβόνας. Οι προϋποθέσεις όμως που αφορούν τις εκατέρωθεν θέσεις ώστε να λειτουργήσει το άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας δεν φαίνεται να υφίστανται. Συνεπώς η παρούσα διαδικασία χαρακτηρίζεται από υπολειτουργία όχι μόνο της Βρετανικής Κυβέρνησης, αλλά ατυχώς και των Θεσμικών Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η υπολειτουργία δε αυτή αφορά και ένα μέρος της Ευρωπαϊκής κρίσης που, έπρεπε προκειμένου να διαπιστωθεί, να υπάρξει η ετυμηγορία των Brexiters.
- που βαδίζει η Ευρώπη;
Οι Brexiters επικαιροποίησαν το ερώτημα για το: «πού βαδίζει η Ευρώπη», υπό την έννοια ότι το υπάρχον στην παρούσα ιστορική φάση ενωσιακό οικοδόμημα και οι πολιτικές που ασκούνται μέσω αυτού, παρεκκλίνουν των ιστορικών απαιτήσεων του ενωσιακού εγχειρήματος. Ο εξ αντικειμένου δε αναπαραγόμενος και διευρυνόμενος ευρωσκεπτικισμός διχοτομείται σε δύο βασικά επίπεδα. Το «ένα» αφορά στον ασύμμετρο εθνικισμό και στην άκρατη εθνοκεντρική άποψη, πράγματα αποδοκιμαστέα, επικίνδυνα και ιστορικά καταδικασμένα. Το «άλλο» αφορά στην αγωνία των υποστηριχτών του οράματος για μια ενωμένη Ευρώπη της ειρήνης, της δημοκρατίας, της προόδου και της κοινωνικής συνοχής. Και οι δύο αυτές άκρως αντιτιθέμενες και απολύτως ασύμβατες μεταξύ τους ευρωσκεπτικιστικές αντιλήψεις έχουν τη βάση τους στο ό,τι υπό τις παρούσες ιστορικές συνθήκες η «Ενωμένη Ευρώπη» έχει προδήλως παρεκκλίνει από τις βασικές αρχές και αξίες που πρέπει να εκφράζει και να υπηρετεί.
Η Ευρώπη βρίσκεται το επίκεντρο της Παγκόσμιας Ιστορίας, γιατί στο χώρο αυτό αναπτύχθηκε πολιτισμός παναθρώπινης αξίας που αφορά στο «δίκαιο», στη «φιλοσοφία», στην «ιατρική», στη «φυσική», στην «αστρονομία», στην «αρχιτεκτονική», στην «ποίηση», στη «μουσική», στο «θέατρο». Πρωτεργάτης δε στην κατεύθυνση αυτή ήταν το ελληνικό πνεύμα και ο ελληνικός πολιτισμός. Εξού λόγου, άλλωστε, και η μυθολογία θέλει την Ευρώπη ως την ομορφότερη Ελληνίδα κόρη από τα τέσσερα παιδιά του βασιλιά Αγήνορα και της Τελέφασσας, που μάγεψε με την ομορφιά της το Θεό Δία. Μαγεμένος, δε, ο Δίας από τα κάλλη της Ευρώπης αναγκάστηκε τελικώς να μεταμορφωθεί σε ταύρο, για να την υφαρπάξει.
Αυτή όμως η Ευρώπη, πέραν της μυθολογίας, γνώρισε και σοβαρούς και μακροχρόνιους «εσωτερικούς» πολέμους που, στην τελευταία ιστορική φάση τους, μετασχηματίστηκαν σε Παγκόσμιους!..
- η σκληρή και απάνθρωπη απογραφή
Η ετυμηγορία των Brexiters υποχρεώνει σε αναστοχασμούς. Γιατί άραγε οικοδομήθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα που στη συνέχεια μετασχηματίστηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση; Ακριβώς για να υπηρετήσει τις ανάγκες της ειρήνης, της ασφάλειας, της αλληλεγγύης κρατών και λαών, της κοινωνικής συνοχής και της ευημερίας. Ο σύγχρονος ευρωπαίος πολίτης μπορεί να αντιπαραθέσει το Χάρτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (όπως είναι διευρυμένος με τα Κράτη-Μέλη συμπεριλαμβανομένης ασφαλώς και της Μεγάλης Βρετανίας) με τους χάρτες που έγιναν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις –τα θέατρα πολέμου, κατά τη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Ο σημερινός Ευρωπαίος πολίτης θα πρέπει να αναλογιστεί «τί» κληροδότησαν στις επερχόμενες γενεές οι δύο αυτοί Ευρωπαϊκοί και κατ’ επέκταση Παγκόσμιοι Πόλεμοι. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος «κατέγραψε» 8.720.000 νεκρούς που ουδεμία σημασία έχει αν ανήκουν στην πλευρά των νικητών ή των ηττημένων. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, με τη σειρά του, «κατέγραψε» 36.000.000 νεκρούς, που ουδεμία σημασία έχει εάν ανήκουν στην πλευρά των νικητών ή των ηττημένων. Αυτή η Ευρώπη με τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου προσχώρησε στο δόγμα της ενοποίησης, ακριβώς για τη διασφάλιση διαρκούς ειρήνης, ασφάλειας και ευημερίας υπέρ των λαών της. Αυτή, όμως, η Ευρώπη δοκιμάζεται σήμερα από την επικράτηση ενός άκρατου ηγεμονισμού, εξ αιτίας της οικονομικής υπεροχής αυτών που δύο φορές ηττήθηκαν, αφού πρώτα αιματοκύλησαν την Ευρώπη. Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει ότι η σημερινή οικονομική επικυριαρχία της Γερμανίας δεν θα είχε την ποιότητα και την έκταση που έχει, χωρίς την ιστορική συγκατάβαση των νικητών στους ηττημένους, προκειμένου να τους παρασχεθεί αφενός οικονομική βοήθεια και αφετέρου διαγραφή μέγιστου μέρους του σωρευμένου χρέους. Αυτή τη χαριστική στάση των νικητών (στους οποίους κυρίαρχη θέση έχει η Ελλάδα), η Γερμανία σήμερα φαίνεται να μην την κατανοεί, αντιτάσσοντας αγνωμοσύνη στην ευεργεσία που της παρασχέθηκε. Κατά το μέρος δε που αφορά στην Ελλάδα, η Γερμανία εξακολουθεί παρανόμως και αδικαιολογήτως να αρνείται την εξόφληση του κατοχικού δανεισμού, καθώς και την αποκατάσταση των πολεμικών ζημιών που μονομερώς επέφερε και προκάλεσε...
- και όμως η Γερμανία (θα) έχει πρόβλημα
Η γερμανική πολιτική φαίνεται να μην κατανοεί και μια άλλη πλευρά του ζητήματος. Τις συνέπειες της ετυμηγορίας των Brexiters κατά το μέρος που στενώς την αφορούν.
Υπ’ όψιν ότι οι γερμανικές εξαγωγές στη Μεγάλη Βρετανία αφορούν συνολικώς 90 δις ευρώ που της αποφέρουν κέρδος στο εμπορικό ισοζύγιο 51 δις ευρώ. Στο πλαίσιο αυτό των συγκεκριμένων οικονομικών διαδικασιών που αφορούν εξαγωγές στη Μεγάλη Βρετανία, οι θέσεις απασχόλησης στη Γερμανία αφορούν 800.000 εργαζόμενους. Ταυτοχρόνως η γερμανική πολιτική θα πρέπει να εστιάσει ιδιαιτέρως την προσοχή της στο ότι είναι απολύτως διαπιστωμένο ότι η Deutsche Bank είναι η τράπεζα που ενέχει τους μεγαλύτερους κινδύνους όσον αφορά το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) έχει εγκαίρως προειδοποιήσει ότι η Deutsche Bank εντάσσεται στις τράπεζες εκείνες που απέτυχαν στην τελική προσπάθεια «άσκησης αντοχής» (stress test). Από τις «παγκοσμίως συστημικές σημαντικές τράπεζες» (Globally Systemically Important Banks, G-SIBs), η Deutsche Bank κρίνεται ότι έχει τη μεγαλύτερη συμβολή σε συστημικούς κινδύνους. Ο συνδυασμός της μόχλευσης της Deutsche Bank με την ήδη από την S&P υποβάθμιση των ευρωπαϊκών ομολόγων από το επίπεδο ΑΑ+ στο ΑΑ, προκύπτει ότι και η Γερμανική οικονομία ούτε άτρωτη είναι, ούτε απεριόριστες αντοχές έχει. Ως εκ τούτου θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η άσκηση ηγεμονικών πολιτικών ούτε ασύνορη είναι, ούτε μονιμότητα έχει.
Η αλήθεια είναι πως με αφορμή την ετυμηγορία των Brexiters πολλοί θα αναστοχαστούν πολλά!...Αρκεί αυτό να συνεπάγεται επανεκτίμηση πολιτικών και επαναφορά στο προσκήνιο της πολιτικής των Αξιών και Αρχών εκείνων επί των οποίων βασίσθηκε η ιστορική αφετηρία του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού οράματος!...
---------------------------------------------
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC - EU).