Γιατί δεν έγινε η Ένωση, τον Αύγουστο του 1964
ΠΑΡΑ την κλήση του από την Αθήνα να επιστρέψει αμέσως στην Ελλάδα, ο Πέτρος Γαρουφαλιάς συνέχισε τις συνεννοήσεις του με τον Κύπριο Πρόεδρο Μακάριο, για την εφαρμογή του Σχεδίου του για «μονομερή Ένωση». Ήταν απόγευμα της Παρασκευής 20 Αυγούστου 1964 και ο Έλληνας Υπουργός Εθνικής Άμυνας συναντάτο για τρίτη φορά με τον Μακάριο, αλλά χωρίς την παρουσία των Κυπρίων Υπουργών Εξωτερικών Σπύρου Κυπριανού και Εσωτερικών Πολύκαρπου Γιωρκάτζη. Αυτό ξένισε τον Γαρουφαλιά, αφού και οι δύο Υπουργοί ήσαν παρόντες στην πρώτη συνάντηση, αλλά όχι στη δεύτερη και, ειδικά στη τρίτη, που ήταν και η πιο καθοριστική, καθότι κατ’ αυτήν θα καθορίζονταν οι λεπτομέρειες της εφαρμογής του Σχεδίου.
ΚΑΤΑ τη συνάντηση αυτή, ο Μακάριος είπε στον Έλληνα ΥΠΕΘΑ ότι δεν κοιμήθηκε την προηγούμενη νύχτα, «γιατί οι ευθύνες μου έναντι του κυπριακού λαού, που τυφλά με ακολουθεί, είναι τεράστιες και μια τυχόν αποτυχία, θα καταλογισθεί σε μένα από όλους τους Κυπρίους.» Ο Γαρουφαλιάς του επανάλαβε τότε ότι «αποκλείεται αποτυχία του Σχεδίου» και συνέχισε:
ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ: «Θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο, ότι Αμερική και Αγγλία θα μπορέσουν να σταματήσουν την Τουρκία γιατί, εκτός που αγωνιούν μήπως η Κύπρος μεταβληθεί μια μέρα σε Κούβα, θα επέμβουν και θα ασκήσουν όλη την επιρροή τους για να μην ανατιναχθεί η νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Αλλά και αν τυχόν ήθελε εκραγεί πόλεμος, που όπως σας είπα δεν θα διαρκέσει παρά 2-3 ημέρες, το Σχέδιο δεν θα αποτύχει. Η Κύπρος, με τις συμπληρωματικές ενισχύσεις που θα στείλω το ίδιο βράδυ της μονομερούς Ενώσεως, και είναι υπεραρκετές αυτές που έχω στείλει, θα είναι απόλυτα εξασφαλισμένη. Συνεπώς, όχι μόνο αποτυχία δεν θα υπάρξει για να σας αποδοθούν ευθύνες από τον κυπριακό λαό, αλλ’ αντίθετα η Ένωση θα πραγματοποιηθεί και η Κύπρος θα συνδεθεί με την πολεμική νίκη, τη νίκη της αποκρούσεως της τουρκικής αποβάσεως. Άλλωστε, η Ελληνική Κυβέρνηση και η Αξιωματική Αντιπολίτευση, που φέρουν την ιστορική ευθύνη έναντι του Ελληνισμού, εστάθμισαν όλα τα ενδεχόμενα και κατέληξαν ομόφωνα στην αποδοχή του Σχεδίου. Και για τον λόγο αυτό με στείλανε στην Κύπρο. Αλλά και ο Βασιλεύς ενέκρινε το Σχέδιο. Και ο Βασιλεύς φέρει εξίσου ευθύνη έναντι του Ελληνικού Έθνους και ακόμα γνωρίζει, πως μια αποτυχία μοιραία θα κλονίσει τον θρόνο του και τη δυναστεία του.»
Η Κυπριακή Βουλή ανοικτή και μετά την Ένωση
ΜΑΚΑΡΙΟΣ: «Θα ήθελα όπως η Κυπριακή Βουλή και μετά την Ένωση να παραμείνει σε λειτουργία επί ένα εξάμηνο, για να πεισθεί απόλυτα ο κυπριακός λαός πως η Ελληνική Κυβέρνηση δεν θα δώσει μετά την Ένωση βάσεις στην Τουρκία ως αντάλλαγμα.»
Ο ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ διέβλεψε στο σημείο αυτό δυσπιστία του Μακαρίου προς την Ελληνική Κυβέρνηση, αλλά και δέσμευσή της στην ελεύθερη αντιμετώπιση των τυχόν ζητημάτων που ήθελαν προκύψει. «Άρχισα να υποπτεύομαι», γράφει, «πως ο Αρχιεπίσκοπος τελούσε σε γνώση της πρωθυπουργικής εντολής να απαγκιστρωθώ και πως προσπαθούσε, επικαλούμενος διαδοχικές προτάσεις, να μου δώσει την ευκαιρία να εκμεταλλευθώ μιαν απ’ αυτές και να απαγκιστρωθώ. Έτσι, θα δινόταν η εντύπωση πως αυτός δεν θα υπαναχωρούσε, αλλά ενέμενε στην μονομερή Ένωση και πως η υπαναχώρηση βάρυνε την ελληνική πλευρά. Αποφασισμένος, όμως, να φθάσω σε πλήρη συμφωνία και να αφήσω την απαγκίστρωση στον Πρωθυπουργό, δεν έφερα αντιρρήσεις. Δέχθηκα το όρο. «Σύμφωνοι», είπα στον Αρχιεπίσκοπο, «θα προκηρύξουμε γενικές βουλευτικές εκλογές ένα εξάμηνο μετά την Ένωση».
ΜΕΤΑ από αυτά, ο Μακάριος βρέθηκε σε δύσκολη θέση και αναγκάστηκε να αποκαλύψει τις ευρύτερες προθέσεις του. Είπε:
ΜΑΚΑΡΙΟΣ: «Κύριε Υπουργέ, σας εκτιμώ βαθύτατα και έχω απόλυτη εμπιστοσύνη σε σας και στην κρίση σας. Δέχομαι τη διαβεβαίωσή σας πως το Σχέδιο δεν θα αποτύχει, αλλά είμαι και κληρικός. Δεν θέλω να χυθεί αίμα. Αν με διαβεβαιώνετε με τον λόγο της προσωπικής σας τιμής πως δεν θα χυθεί αίμα, τότε δεν έχω τον παραμικρό δισταγμό. Είμαι σύμφωνος να προχωρήσουμε. Αλλά, αν πρόκειται να χυθεί αίμα, τότε το πράγμα αλλάσσει.»
Υποψίες του Γαρουφαλιά
ΜΕ ΑΥΤΑ, ο Γαρουφαλιάς κατάλαβε καθαρά ότι ο Μακάριος προφασιζόταν και ότι η πρόφασή του ήταν στην ουσία η απόκρουση του συμφωνηθέντος ήδη Σχεδίου, το οποίο είχε κατ’ αρχήν αποδεχθεί και ο ίδιος. «Μιλούσε εκ των υστέρων για αίμα», αναφέρει, «όταν έγινε από πριν λόγος για τη μικρή πιθανότητα πολέμου και, επιπλέον, θυμήθηκε ξαφνικά και την ιδιότητα του κληρικού, σάμπως και δεν ήταν κληρικός όταν διέτασσε τις επιχειρήσεις στον Πενταδάκτυλο και στην Τηλλυρία, κατά τη διεξαγωγή των οποίων μοιραία θα χυνόταν και αίμα, όπως και έγινε. Αλλά, και ποια αξία είχε η προσωπική διαβεβαίωση του Έλληνα Υπουργού, που θα ήταν αρκετή για να παρακινήσει στην υιοθέτηση ενός τολμηρού πολιτικοστρατιωτικού Σχεδίου από τον Αρχηγό του κυπριακού κράτους και κεφαλή της Κυπριακής Εκκλησίας;»
Ο ΕΛΛΗΝΑΣ Υπουργός κατάλαβε επίσης, ότι ο Μακάριος γνώριζε για την απαγκίστρωση και υπολόγιζε ότι θα την εκμεταλλευόταν (ο Γαρουφαλιάς) και θα συμμορφωνόταν με την εντολή του Πρωθυπουργού Παπανδρέου. Αντιλήφθηκε ακόμα, όπως αναφέρει ο ίδιος, «ότι ο Μακάριος ήθελε να συμμορφωθεί με την πρωθυπουργική εντολή, για να ματαιωθεί το Σχέδιο πριν γυρίσει στην Αθήνα, «γιατί η επιστροφή μου, με τυχόν συμφωνία του Αρχιεπισκόπου, θα καθιστούσε δυσχερέστερη την απαγκίστρωση του Πρωθυπουργού και την εξ’ αιτίας του ματαίωση της εφαρμογής της αποφάσεως του Συμβουλίου του Στέμματος. Γι’ αυτό ο Αρχιεπίσκοπος έφθασε μέχρι σημείου να προσφέρει μια διέξοδο τόσο εξόφθαλμα στερούμενη κάθε σοβαρότητος, για να με διευκολύνει οπωσδήποτε στην απαγκίστρωση, ώστε να εξασφαλισθεί οριστικά η ματαίωση του Σχεδίου. Και μου πρόσφερε τη διέξοδο αυτή, τυλιγμένη μέσα σ’ ένα εξαιρετικά κολακευτικό για το πρόσωπό μου περιτύλιγμα, σαν να’ θελε να με παρηγορήσει για την πικρία που θα δοκίμαζα από τον τορπιλισμό του Σχεδίου μου της μονομερούς Ενώσεως για το οποίο ήμουνα τόσο υπερήφανος Όλες αυτές οι σκέψεις πέρασαν αστραπιαία από το νου μου, αντιλήφθηκα όμως, ταυτόχρονα, πως δεν μπορούσα πια να κάνω τίποτα, παρά να συμμορφωθώ με την εντολή του Πρωθυπουργού.»
ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ: «Μακαριότατε, με τιμά ιδιαίτερα και με συγκινεί βαθύτατα η εμπιστοσύνη που έχετε στο πρόσωπό μου. Όπως σας ανέπτυξα, οι πιθανότητες ενός πολέμου είναι μικρές, δεν παύουν όμως να υπάρχουν. Δεν μπορώ, επομένως, να σας διαβεβαιώσω με τον λόγο της προσωπικής μου τιμής, πως δεν θα χυθεί αίμα. Μπορώ μόνο να σας διαβεβαιώσω, πως δεν πρόκειται να χυθεί αίμα από πρόκληση ή πρωτοβουλία δική μας. Αλλά, πώς να σας διαβεβαιώσω πως σε καμιά περίπτωση δεν θα χυθεί αίμα, όταν δεν είμαι εκείνος που ελέγχει τις τουρκικές αντιδράσεις και πρωτοβουλίες. Πώς μπορώ, για παράδειγμα, να προεξοφλήσω πως η ΤΟΥΡΔΥΚ θα παραδοθεί χωρίς να αντισταθεί, χωρίς να ρίξει έστω και έναν πυροβολισμό; Ακριβώς, μάλιστα, η εμπιστοσύνη με την οποία με τιμάτε, μου επιβάλλει να είμαι ακόμα περισσότερο επιφυλακτικός. Λυπούμαι ειλικρινά, αλλά δεν μπορώ να σας δώσω τον λόγο της προσωπικής μου τιμής πως δεν θα χυθεί αίμα, αφού δεν είμαι σε θέση να εξασφαλίσω την τήρηση του λόγου μου.»
«ΜΑΚΑΡΙΟΣ: «Τότε, το πράγμα αλλάσσει τελείως. Για μένα, έχει πρωταρχική σημασία να μην χυθεί αίμα. Δεν επιθυμώ να χυθεί αίμα.»
ΜΕΤΑ από όλα αυτά τα ιλαροτραγικά -κωμικοτραγικά καλύτερα – ο Γαρουφαλιάς έκλεισε τον κύκλο των συζητήσεών του με το Μακάριο και αναχώρησε για την Αθήνα με τη νυχτερινή πτήση. Η συνέχεια δόθηκε στο γραφείο του Πρωθυπουργού Γεώργιου Παπανδρέου, στις 10.00 το πρωί της επομένης (Κυριακής), με επίκεντρο συζήτησης το «Σχέδιο Άτσεσον», στο οποίο θα αναφερθούμε στη συνέχεια.
(Αρχείο Νίκου Παπαναστασίου-απόσπασμα)
nikospa.wordpress.com