Του Γιώργου Καπόπουλου
Υπάρχει δυνατότητα και βούληση για αποφυγή περαιτέρω επιδείνωσης των σχέσεων του Καθεστώτος Ερντογάν με τη Δύση και κυρίως με τις ΗΠΑ;
Αν επιβεβαιωθεί η είδηση για επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Κέρι στην Αγκυρα στα τέλη Αυγούστου, θα πρόκειται για διερεύνηση ή για επισφράγιση σε υψηλό επίπεδο ενός πλαισίου επαναπροσδιορισμού των διμερών σχέσεων, στην πραγματικότητα που διαμορφώθηκε μετά το αποτυχόν πραξικόπημα. Μέχρι στιγμής πάντως δεν έχουμε τίποτε άλλο παρά μια συνεχή κλιμάκωση της σκληρής αντιαμερικανικής - αντιδυτικής ρητορικής του Ερντογάν, ο οποίος δεν περιορίζεται πλέον να καταγγέλλει τον Γκιουλέν ως εγκέφαλο του πραξικοπήματος, αλλά τον αποκαλεί πιόνι ενός άλλου εγκεφάλου, και επιπλέον προβάλλει τον ισχυρισμό ότι το σενάριο της παρ’ ολίγον πραξικοπηματικής εκτροπής γράφτηκε στο εξωτερικό. Η ρητορική Ερντογάν είχε τη συνέχειά της στην υποδοχή που επιφύλαξαν ΜΜΕ και περιορισμένος αριθμός διαδηλωτών στον επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ στρατηγό Ντάνφορθ, με αναφορές που τον παρουσίαζαν να είναι γνώστης της συνωμοσίας και με πανό που έγραφαν «Πραξικοπηματία, Ντάνφορθ, γύρνα στη χώρα σου»!
Αν δεχθούμε ότι η ρητορική Ερντογάν κατά της Δύσης και των ΗΠΑ είναι το βασικό εργαλείο στην προσπάθειά του να πετύχει τη συναίνεση των δύο κομμάτων της αντιπολίτευσης, του Κεμαλικού CHP και του ακροδεξιού εθνικιστικού ΜΗΡ, τότε ο περιορισμός της και πολύ περισσότερο η σταδιακή μείωσή της δεν θα είναι απλά και μόνον συνάρτηση της συνομολόγησης ενός Modus Vivendi μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον.
Σε τεντωμένο σχοινί οι σχέσεις του Ταγίπ Ερντογάν με τη Δύση
Ακόμη όμως και αν όλα ήταν συνάρτηση ενός ρεαλιστικού συμβιβασμού, εύλογα προκύπτει το ερώτημα πώς διευθετείται το αίτημα της έκδοσης του Γκιουλέν, το οποίο το καθεστώς Ερντογάν δεν μπορεί να σταματήσει να απαιτεί και το οποίο ταυτόχρονα οι ΗΠΑ δεν μπορούν να ικανοποιήσουν σε καμιά περίπτωση.
Πυρ κατά της Δύσης
Υπαρκτή ή ανύπαρκτη η κατηγορία Ερντογάν για πραξικόπημα Made in USA είναι μια συνειδητή επιλογή, καθώς ο αντιαμερικανισμός και γενικότερα η καχυποψία απέναντι στη Δύση έχει βαθιές ρίζες. Έτσι η φιλοδοξία του Ερντογάν να απομονώσει τον Γκιουλέν και τα δίκτυά του με μια ευρύτερη συναίνεση έχει λογική.
Σε τεντωμένο σχοινί οι σχέσεις του Ταγίπ Ερντογάν με τη Δύση
Εκτός, λοιπόν, από τους οπαδούς του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ, όχι μόνον το Κεμαλικό Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα CHP του Κιλιτζάρογλου, αλλά και μεγάλο τμήμα του Κεμαλικού Κατεστημένου είναι εχθρικό απέναντι στις ΗΠΑ και τη Δύση. Όταν το 1919 ο Κεμάλ εξεγέρθηκε κατά του Σουλτάνου, στην ουσία εξεγέρθηκε κατά των νικητών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, της Γαλλίας, της Βρετανίας, των ΗΠΑ και της Ιταλίας, που τον Ιούλιο του 1920 με τη Συνθήκη των Σεβρών, στην ουσία κατέλυαν την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Με άλλα λόγια, ανάμεσα στο εθνικοπατριωτικό αντιιμπεριαλιστικό στίγμα της ένοπλης αμφισβήτησης της Συνθήκης των Σεβρών της οποίας ηγήθηκε ο Κεμάλ και του δυτικού εκσυγχρονισμού που επέβαλε στη χώρα, δεν υπάρχει αντίφαση:
Σε τεντωμένο σχοινί οι σχέσεις του Ταγίπ Ερντογάν με τη Δύση
Παρόμοια εικόνα περιχαράκωσης απέναντι στη Δύση αλλά και αντιγραφής της άλλωστε παρουσίαζαν στη μεταπολεμική περίοδο όλα τα εθνικιστικά ριζοσπαστικά καθεστώτα στη Μέση Ανατολή, από την Αίγυπτο του Νάσερ μέχρι τα Μπααθικά καθεστώτα της Συρίας και του Ιράκ.
Να θυμίσουμε ότι τον Αύγουστο του 1990 όταν κατέστη σαφές ότι οι ΗΠΑ αποφάσισαν να εισβάλουν στο Ιράκ για να αναγκάσουν τον Σαντάμ να εγκαταλείψει το Κουβέιτ, ο τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ, στρατηγός Τουρουντάι, υπέβαλε τη παραίτησή του, με το επιχείρημα ότι αποδυνάμωση της κυβέρνησης στη Βαγδάτη σήμαινε χειραφέτηση των Κούρδων στο Βόρειο Ιράκ.
Σε τεντωμένο σχοινί οι σχέσεις του Ταγίπ Ερντογάν με τη Δύση
Ετσι όταν την άνοιξη του 2003 ο άρτι τότε αναλαβών την Πρωθυπουργία, Ερντογάν, απέρριπτε το αίτημα των ΗΠΑ να διέλθουν οι δυνάμεις τους από τουρκικό έδαφος, για να εισβάλουν στο Ιράκ από Βορρά, είχε προφανώς τη στήριξη και της στρατιωτικής ηγεσίας.
Η σφαίρα έτοιμη στο πιστόλι
Όταν μιλάμε για σχέσεις Τουρκίας - Ε.Ε. επί της ουσίας αναφερόμαστε στους διμερείς συσχετισμούς Άγκυρας - Βερολίνου, καθώς η Συμφωνία για τη Διαχείριση των Προσφυγικών Ροών διαμορφώθηκε και υπογράφτηκε από τη Μέρκελ και τον τότε Τούρκο πρωθυπουργό Νταβούτογλου.
Προφανώς και ο Ερντογάν ούτε τον Μάρτιο, όταν υπεγράφη η Συμφωνία, δεν είχε την αυταπάτη ότι επισπεύδονται ο Ενταξιακές Διαπραγματεύσεις, ούτε ότι η κατάργηση της Βίζας εισόδου στη Ζώνη Σένγκεν υπό προϋποθέσεις και προαπαιτούμενα ήταν απλή υπόθεση. Τότε ενδιαφερόταν κατά κύριο λόγο να κυριαρχήσει η εντύπωση ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση αντιμετωπίζει την Τουρκία ως Μεγάλη Δύναμη.
Σήμερα, η προτεραιότητα του Ερντογάν δεν είναι να οδηγήσει σε ναυάγιο την Συμφωνία για τις Προσφυγικές Ροές, καθώς θα θύμιζε κάποιον που έχει μια σφαίρα στο πιστόλι του, κατά συνέπεια η όλη του δύναμη βρίσκεται στην απειλή όσο η σφαίρα βρίσκεται στην κάννη.
Προτεραιότητα του Ερντογάν είναι να οριοθετήσει την κριτική που δέχεται η Αγκυρα για τη σκληρή καταστολή, μια εξέλιξη που, αν παγιωθεί, θα συνιστά έμπρακτη διαφοροποίηση σε σχέση με τη στάση που κρατούν οι ΗΠΑ. Τηρουμένων των αναλογιών να αναπαραχθεί απέναντι στο καθεστώς Ερντογάν η ίδια διαφοροποίηση που υπάρχει μεταξύ ΗΠΑ και Γερμανίας απέναντι στη Ρωσία.
Τακτικισμοί αλλά λείπει το στρατηγικό βάθος
«Ικέτης» στη Μόσχα ο Σουλτάνος χωρίς εναλλακτική επιλογή
Εχει ο Ερντογάν εναλλακτική της Δύσης και των ΗΠΑ-Ε.Ε. επιλογή; Μπορεί να συμμαχήσει με τη Ρωσία και να εγκαταλείψει το ΝΑΤΟ; Ερωτήματα που θα κυριαρχήσουν στις αρχές της επόμενης βδομάδας, καθώς ο Ερντογάν την προσεχή Τρίτη θα μεταβεί στο Σότσι, όπου θα συναντηθεί με τον Πούτιν.
Πρόκειται για οροθετημένους τακτικούς ελιγμούς χωρίς στρατηγικό βάθος, καθώς προτεραιότητα τόσο της Ρωσίας όσο και του Ιράν είναι η περαιτέρω προσέγγιση και εμβάθυνση των σχέσεων με τις ΗΠΑ, με επίκεντρο την Μέση Ανατολή. Δεν πρόκειται να διακινδυνεύσουν την παραπάνω στόχευση, ακόμη και στην περίπτωση στην οποία ο Ερντογάν αποδεχόταν να στηρίξει την παραμονή του Μπααθικού Καθεστώτος Ασαντ στη Δαμασκό ως έχει, μια θέση της Μόσχα η οποία παραμένει σημείο απόκλισης με την Ουάσιγκτον.
Κατά τα άλλα, ο Πούτιν λίγες βδομάδες μετά τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία και την ένταση που επακολούθησε στη Βορειοανατολική Πτέρυγα της Ατλαντικής Συμμαχίας ως μετρ των τακτικών ελιγμών, θα αξιοποιήσει στο μέγιστο δυνατό σημείο τη νευρικότητα της Αγκύρας, για να φωτίσει την παράλυση, αν όχι την de facto διάλυση της Νοτιοανατολικής Πτέρυγας. Σε κάθε περίπτωση, αν ο Ερντογάν εγκλωβισθεί και άλλο στην αντιαμερικανική και αντιδυτική ρητορική του, μόνον ζημιές θα έχει να συσσωρεύσει:
• Η Ουάσιγκτον θα εγκαταλείψει και τα τελευταία προσχήματα στο Κουρδικό στη Νοτιοανατολική Τουρκία, με ορατό πρώτο βήμα τον αποχαρακτηρισμό του ΡΚΚ από τρομοκρατική οργάνωση, μια κίνηση που είναι μια fe facto πραγματικότητα.
• Η μέχρι τώρα πολιτική των ΗΠΑ για τριμερή ενεργειακή συνεργασία Τουρκίας - Ισραήλ και Ενιαίας Κύπρου μετά από επίλυση του Κυπριακού ως συνιστώσας πρόσδεσης της Αγκύρας στη Δύση θα παύσει να έχει χρησιμότητα.
• Εξυπακούεται ότι για την αμερικανική πλευρά δεν θα έχει πλέον καμιά χρησιμότητα και η συνεγγύηση της Αγκύρας στο καθεστώς ασφαλείας της Κύπρου, στο πλαίσιο όποιας μορφής και περιεχομένου επίλυσης.
Τέλος, ο Ερντογάν δεν έχει δει την αξιοπιστία του να συρρικνώνεται μόνον στα μάτια των ΗΠΑ και της Ευρώπης, αλλά και της Ρωσίας και του Ιράν, καθότι το απρόβλεπτο και τυχοδιωκτικό στίγμα της εξωτερικής του πολιτικής εκπέμπεται σε όλα τα σημεία του ορίζοντα.
Το τελικό ταμείο της σύγχυσης ως προς τη θέση της Τουρκίας στους Περιφερειακούς Συσχετισμούς και στη Διεθνή Σκηνή που εκπέμπει το καθεστώς Ερντογάν, θα γίνει μετά την επίσκεψη Κέρι στα τέλη Αυγούστου. Η ίδια η δημοσιοποίηση και μάλιστα από τουρκικής πλευράς της επίσκεψης είναι σαν κάποιοι στην Αγκυρα να κατανόησαν ότι πρέπει να χαραχθεί μια κόκκινη γραμμή για να μην κλιμακωθεί ανεξέλεγκτα η αντιπαράθεση με την Ουάσιγκτον.
Τι θέλει ο Σουλτάνος
Προτεραιότητα του Ερντογάν είναι να οριοθετήσει την κριτική που δέχεται η Αγκυρα για τη σκληρή καταστολή, μια εξέλιξη που, αν παγιωθεί, θα συνιστά έμπρακτη διαφοροποίηση σε σχέση με τη στάση που κρατούν οι ΗΠΑ.
Η εξέγερση του Κεμάλ
Όταν το 1919 ο Κεμάλ εξεγέρθηκε κατά του Σουλτάνου, στην ουσία εξεγέρθηκε κατά των νικητών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, της Γαλλίας, της Βρετανίας, των ΗΠΑ και της Ιταλίας, που τον Ιούλιο του 1920 με τη Συνθήκη των Σεβρών, στην ουσία κατέλυαν την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.