Της Μανταλένας Πίου
H ανάδειξη των ΗΠΑ σε εξαγωγέα φυσικού αερίου δημιουργεί νέα δεδομένα, με αρκετούς αναλυτές να μιλούν ευθέως για το τέλος της πολιτικής των αγωγών και άλλους για την αναβίωση του ψυχρού πολέμου.μέσα από τον ανταγωνισμό Ρώσων και Αμερικανών για τις πηγές και τις διαδρομές του αερίου με προορισμό την Ευρώπη. Στο νέο σκηνικό κομβικό ρόλο φαίνεται να παίζει η χώρα μας, με την Ουάσινγκτον να βλέπει στη Βόρειο Ελλάδα μία πύλη εισόδου του αμερικανικού υγροποιημένου αερίου (LNG) στη ΝΑ Ευρώπη και τη Μόσχα να επιδιώκει στην ίδια περιοχή τη δημιουργία ενός νέου διαύλου μεταφοράς του ρωσικού αερίου.
Δεν πέρασαν λίγες ημέρες από τότε που ο ειδικός απεσταλμένος του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ για τις διεθνείς ενεργειακές υποθέσεις 'Αμος Χοχστάιν δήλωνε πως o αγωγός «Νord Stream II» μπορεί να αναστήσει τον ψυχρό πόλεμο στην Ευρώπη και η Πολωνία ύψωνε ένα ισχυρό εμπόδιο στο γερμανο-ρωσικό έργο, αψηφώντας το Βερολίνο: Η αρμόδια Ρυθμιστική Αρχή της χώρας δεν έδωσε το πράοινο φως για τη σύσταση της μεικτής εταιρείας, που θα αναλάμβανε το πρότζεκτ, με αποτέλεσμα οι δυτικές εταιρείες-συνεταίροι της Gazprom και ανάμεσά τους ισχυρά ονόματα όπως η Shell και η γαλλική Engie, να ανακοινώσουν ότι αποχωρούν από το μεικτό εταιρικό σχήμα, τουλάχισον μέχρι να βρουν εναλλακτικούς νομικούς τρόπους για να ξεπεράσουν το πρόβλημα... Αν βρουν, γιατί γνωρίζουν πολύ καλά ότι η Βαρσοβία δεν είναι είναι η μόνη πρωτεύουσα με ισχυρές πολτικές και στρατηγικές αντιρρήσεις στο ρωσικό πρότζεκτ
Οι κινήσεις της Πολωνίας στηρίζονται τόσο από τις Βρυξέλλες όσο και την Ουάσινγκτον, στο πλαίσιο της κοινής πολιτικής για τη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο.
Τα τελευταία χρόνια προστέθηκε μία ακόμα παράμετρος. Η δυνατότητα εξαγωγής φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ με τη μορφη του LNG, χάρη στη μεγάλη ανάπτυξη της βιομηχανίας του σχιστολιθικού αερίου (shale gas). Αν και οι ποσότητες του αμερικανικού αερίου δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες της Ευρώπης δεν παύουν να δημιουργούν έναν τρίτο πόλο, με μία δυναμική, ικανή να επηρεάσει τόσο τον τρόπο εφοδιασμού, όσο και τις τιμές, αφού το LNG αναδεικνύεται στον μπαλαντέρ της ευρωπαϊκής αγοράς αερίου.
Παραδοσιακά η Ρωσία χρησιμοποιούσε τους αγωγούς φυσικού αερίου σαν ένα από τα εργαλεία της εξωτερικής πολιτικής της. Ο ρωσο-γερμανικός Nord Stream II, όπως και ο ελληνικού ενδιαφέροντος Turkish Stream είναι δύο πρότζεκτ που στοχεύουν στην παράκαμψη της Ουκρανίας και στη διασφάλιση της τροφοδοσίας με ρωσικό αέριο της ευρωπαϊκής αγοράς, τόσο από τον Βορρά, όσο και από τον Νότο. Το δυναμικό μεταφοράς των δύο έργων προοιωνίζεται την περιθωριοποίηση των εναλλακτικών προμηθευτών, σε πλήρη αντίθεση με την πολιτική των Βρυξελλών που επιδιώκουν το άνοιγμα σε νέες αγορές και στο LNG.
Τo πρότζεκτ «Nord Stream ΙΙ» αφορά στον διπλασιασμό της χωρητικότητας του υφιστάμενου αγωγού Nord Stream, ο οποίος συνδέει απευθείας τη Ρωσία με τη Γερμανία, με την κατασκευή δύο επιπλέον γραμμών μεταφοράς. ενώ ο Turkish Stream προβλέπει την απευθείας σύνδεση της Ρωσίας με τα ευρωπαϊκά παράλια της Τουρκίας και από εκεί την επέκταση στην Ελλάδα, απ' όπου θα μπορούσε να συνδεθεί με την Ιταλία, μέσω της αναβίωσης του παλαιού σχεδίου για τον ελληνο-ιταλικό αγωγό (IGI) είτε προς τα Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη μέσω πΓΔΜ, είτε και προς τις δύο κατευθύνσεις.
Οι αρνητικές εξελίξεις γύρω από τον Nord Stream II και η αναθέρμανση των σχέσεων Ρωσίας - Τουρκίας φαίνεται να δινει προβάδιασμα στον Turkish Stream, τη δεδομένη χρονική στιγμή τουλάχιστον. Oι Ρώσοι είναι έτοιμοι να κατασκευάσουν την πρώτη γραμμή σύνδεσης με την Τουρκία, η οποία προορίζεται αποκλειστικά για τον εφοδιασμό της γειτονικής χώρας. Μάλιστα είναι έτοιμο και το μεγαλύτερο μέρος των σωλήνων -βρίσκονται σε αποθήκες στη Βουλγαρία από την εποχή του αγωγού South Stream, έργο το οποίο ματαιώθηκε. Για τις υπόλοιπες γραμμές που προορίζονται για την Ευρώπη, η Gazprom έχει δηλώσει ότι θα περιμένει τη συννενόηση με την Ε.Ε.
Η επανάσταση του LNG
Tη μεγάλη ανατροπή φέρνει η είσοδος του LNG. To «μπουμ» του shale gas στις ΗΠΑ και η ανάπτυξη της σχετικής τεχνολογίας όχι μόνον αύξησαν τις ποσότητες του διαθέσιμου αερίου αλλά και μείωσαν τις τιμές. Μία σειρά από χώρες που δεν είχαν εξαγωγική διέξοδο μέσω αγωγού και τα νέα κοιτάσματα της Μεσογείου αποκτούν τώρα πρόσβαση στην Ευρώπη είτε με τη μορφή του LNG, είτε του CNG (συμπιεσμένου αερίου).
Η επανάσταση του LNG αλλάζει το τοπίο και στην τιμολόγηση. Μέχρι σήμερα το αέριο που μεταφέρεται μέσω αγωγών τιμολογείται με βάση μακροχρόνιες συμβάσεις μεταξύ του προμηθευτή και των καταναλωτών, οι οποίες αποτελούν και τη «χρηματοδοτική εγγύηση» για την κατασκευή του αγωγού, ενός έργου πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ.
Το LNG όμως δίνει τη δυνατότητα τιμολόγησης στη σποτ αγορά, με τελείως διαφορετικούς όρους, που ανάγκασαν τη Gazprom να ρίξει τις τιμές της σε πολλά από τα νέα συμβόλαια.
Το σχέδιο που υποστηρίζουν οι Βρυξέλλες και η Ουάσινγκτον για την Ελλάδα προβλέπει την κατασκευή του πλωτού τερματικού LNG στην Αλεξανδρούπολη, το οποίο μέσω του σχεδιαζόμενου αγωγού Ελλάδας- Βουλγαρίας θα μπορεί να τροφοδοτεί τα Βαλκάνια με αέριο από τις ΗΠΑ και χώρες της Μεσογείου. Ανάλογο τερματικό προβλέπεται να κατασκευαστεί και στο νησί Krk της Κροατίας για την τροφοδοτία των Δυτικών Βαλκανίων.
Προς το παρόν οι ποσότητες του αερίου στα τερματικά LNG δεν είναι ικανές να απειλήσουν την κυριαρχία της Gazprom. Ενισχύουν όμως τον εναλλακτικό πόλο, με το αζερικό αέριο, που δημιουργεί ο αγωγός ΤΑΡ, Transadriatic Pipeline, στη Νότιο Ευρώπη και δημιουργούν προοπτικά ένα σημαντικό αντίβαρο στο ρωσικό μονοπώλιο.
Αν οι Ρώσοι «χάσουν» τον Nord Stream -έναν αγωγό που υποστηρίζεται από τη Γερμανία- είναι σίγουρο πως θα πιέσουν για το ευρωπαϊκό σκέλος του Turkish Stream. To θέμα είναι αν η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ θα το επιτρέψουν.