Του Γιώργου Κακλίκη *
Από τη χρονιά που ο κ. Ερντογάν αποφάσισε τη θεατρική επίπληξη του Ισραήλ για τα δεινά των Παλαιστινίων, με την πρωτοφανή φραστική επίθεσή του, στο Νταβός, κατά του τότε Προέδρου Σιμόν Πέρες, η εικόνα του Ερντογάν – τιμωρού και υπερασπιστή των δικαίων των Παλαιστινίων και, γενικότερα, των μουσουλμάνων, άρχισε να παίρνει μορφή στη γειτονιά της Τουρκίας.
Το όραμα του τούρκου πολιτικού για την επαναφορά της χώρας του στο βάθρο της Δύναμης που, για την γύρω της περιοχή, έχει άποψη και, μάλιστα, μπορεί να την επιβάλει, φαινόταν να είχε βρει πρόσφορο έδαφος σε Μέση Ανατολή και Δύση.
Οι θεωρητικές προσεγγίσεις του κ. Νταούτογλου έμπαιναν σε τροχιά υλοποίησης. Θριαμβική υποδοχή επιφυλάχθηκε στον τούρκο Πρωθυπουργό όταν επισκέφθηκε το Κάιρο όπου έκανε εμφάνιση Μεσσία ενώ κάποιες αιγυπτιακές οικογένειες έδιναν στα μικρά τους αγόρια το όνομα «Ερντογάν». Και στη Δύση, πλανιόταν μακάρια ικανοποίση για την προοπτική εξαγωγής του «τουρκικού δημοκρατικού μοντέλου» στις μουσουλμανικές χώρες.
Με έξυπνο τρόπο, η νέα ηγεσία της Αγκυρας συμπλήρωνε την εικόνα του «ακρογωνιαίου λίθου της συμμαχίας» και του γεωστρατηγικού πυλώνα της Δύσης με την εικόνα της χώρας που θα γινόταν παράδειγμα για μίμηση. Πού είναι σήμερα αυτή η χώρα; Είναι σεβαστή σε Δύση και Ανατολή, όπως ήταν πάντα η προσδοκία της; Είναι παράγων ασφάλειας και σταθερότητας στη γύρω της περιοχή; Αν επιλέξουμε έστω και μερικά μόνο γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος, η εικόνα που διαμορφώνουμε δεν ταυτίζεται με την περιγραφή αυτή.
Πριν δυο χρόνια η Αγκυρα, από απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων, παρακολούθησε ψυχρά και χωρίς αντίδραση, τις αθλιότητες που γίνονταν σε βάρος του μαρτυρικού πληθυσμού του Κομπάνι. Από την άλλη, η βάση του Ιντζιρλίκ έκλεισε για τα πολεμικά αεροσκάφη της Δύσης. Στη συνέχεια, οι σχέσεις με το Κάιρο κατακρημνίστηκαν υπό τον ήχο της προσβλητικής για τον Αιγύπτιο Πρόεδρο φρασεολογίας του κ. Ερντογάν.
Και, μαζί μ’ αυτό, η συνεργασία με το Ισραήλ συνέχισε να βρίκεται σε νεκρό σημείο με την προκλητική τακτική του τότε Πρωθυπουργού της Τουρκίας ενώ οι σχέσεις με τη Μόσχα πήραν την κατιούσα. Και, για να μη ξεχνά η Αθήνα ότι η Τουρκία είναι παρούσα στο Αιγαίο, η ασφάλεια των πτήσεων της πολιτικής αεροπορίας σ’ αυτό συνεχίζει να μπαίνει σε διαρκή κίνδυνο από την προκλητική άρνηση της Τουρκίας να προσαρμοστεί στους διεθνείς κανονισμούς και να υποβάλλει σχέδιο πτήσης των πολεμικών της αεροσκαφών εντός του FIR Αθηνών.
Και φτάσαμε στην αχαρακτήριστη αδράνεια της Άγκυρας να παρεμποδίσει την ακατάσχετη εκροή προσφύγων και μεταναστών προς τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου φέρνοντας την Αθήνα σε απόγνωση και απολογούμενη σε εταίρους και γείτονες για το πέρασμα απ΄τα σύνορα των ατέλειωτων σειρών απελπισμένων γυναικών, παιδιών και ανδρών.
Και σήμερα, μετά το εγκληματικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου που απέτυχε και τους ιλιγγιώδεις αριθμούς συλλήψεων, απολύσεων και καθαιρέσεων, ο Τούρκος Πρόεδρος απειλεί την Ευρωπαική Ενωση ότι θα ανοίξει και πάλι τα σύνορα της χώρας του αν δεν ικανοποιηθούν οι ευρωπαικές προσδοκίες της. Κι αυτό, άσχετα αν η δική του έχει πολλή δουλειά μπροστά της για να εκπληρώσει όλες τις υποχρεώσεις της.
Γνωστή σε όλους η τουρκική τακτική απαίτησης λύτρων. Σε όλα η Τουρκία εμφανίζεται να αδικείται. Και απαιτεί απ΄όλους «να κοιτούν τη δουλειά τους». Να μην ασχολούνται με τα εσωτερικά της, ακριβώς όπως απαιτούν χώρες με ολοκληρωτικά καθεστώτα.
Παράλληλα, καταγγέλλει ως παράλογη τη μη αποδοχή από τρίτους όποιων θέσεων εκείνη προβάλλει. Είτε αυτές αφορούν την εσωτερική της κατάσταση, είτε τη στάση της έναντι των γειτονικών της χωρών. Για να μην επεκταθούμε σε πολλά παραδείγματα, ας θυμίσουμε εδώ την πρόκληση των πρόσφατων μακρόσυρτων περιπάτων του ερευνητικού Μπαρμπαρός στα ύδατα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Είναι αφέλεια να θεωρούμε ότι αντιλήψεις δεκαετιών, που πρυτανεύουν στα μείζονα κέντρα αποφάσεων της Δύσης, για την Τουρκία, θα αλλάξουν γρήγορα και ριζικά.
Οντως, η χώρα αυτή έχει εξέχουσα γεωπολιτική θέση, έχει ένα μεγάλο στρατό και είναι μια μεγάλη αγορά. Αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους όχι μόνο η πρωτόγονη ρητορική της αλλά και οι κατάφωρες παραβιάσεις διεθνών κανόνων, αντιμετωπίζονται παγίως με ανοχή. Ακόμα και οι, εντελώς πρόσφατες, προσβλητικές δηλώσεις τούρκων ιθυνόντων κατά της απόφασης του Βερολίνου να μην αναμεταδοθεί τηλεοπτικό μήνυμα του κ. Ερντογάν σε συγκέντρωση τούρκων στη Γερμανία, δεν οδήγησαν τη γερμανική πρωτεύουσα να κουνήσει, όπως το πράττει σε άλλες περιπτώσεις, αυστηρά το δάχτυλο στην Αγκυρα.
Ομως, πόση βεβαιότητα μπορεί να έχουν οι Βρυξέλλες, η Ουάσιγκτων και το ΝΑΤΟ για την αδιατάρακτη συνέπεια της Αγκυρας απέναντί τους; Ηδη, είδαν το φως της δημοσιότητας πολλά άρθρα δυτικών συντακτών και δεξαμενών σκέψης, που αμφισβήτησαν τον ρόλο της Τουρκίας ως “ακρογωνιαίου λίθου” της Δύσης.
Λογικό επακόλουθο μπροστά σε μια άμετρη και εξαιρετικά “εγωκεντρική” πολιτική ενός βουλιμικού κράτους που αδυνατεί να απογαλακτισθεί από αρχέγονες αντιλήψεις. Αντιλήψεις που το ωθούν σε μη συμβατή, για τη σημερινή διεθνή πραγματικότητα, συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από έντονη έλλειψη σεβασμού του διεθνούς δικαίου, πνεύματος ειρηνικής συνύπαρξης και συνεργασίας ακόμα και με τους ίδιους τους συμμάχους του.
Ο όρος “συνεργασία” ερμηνεύεται πάγια από την τουρκική πλευρά ως αποδοχή των απαιτήσεών της από τον αντισυμβαλλόμενο. Το αν η Τουρκία είναι πράγματι τόσο σημαντικό σημείο στήριξης της Δύσης είναι ερώτημα μείζονος σημασίας.
Καλό θα ήταν, ξένοι δημοσιογράφοι, κέντρα μελετών και δεξαμενές σκέψης να σκύβουν συστηματικά πάνω από την πραγματικότητα, παραβάλλοντας τις δυτικές θεωρήσεις με την τουρκική πρακτική.
Με μια τέτοια προσέγγιση, θα ανακύψουν ερωτήματα σχετικά με το αν η Τουρκία είναι πάντα διαθέσιμη να συνδράμει τους συμμάχους της, αν διαθέτει πνεύμα συνεργασίας με τους γείτονές της, αν συμβάλλει στην ειρήνη της περιοχής, αν η ισορροπία και η σταθερότητα στην άμεση γειτονιά της είναι πραγματικός της στόχος.
Επειδή είναι γνωστό ότι τέτοιοι προβληματισμοί πλανώνται μεν στη Δύση χωρίς όμως να είναι ακόμα ικανοί να ανατρέψουν εδραιωμένες, παλιές αντιλήψεις, η Αθήνα δεν έχει να χάσει αν επισημαίνει -νηφάλια, τεκμηριωμένα, διαρκώς και όπου κρίνει σκόπιμο- τα κενά που προκαλεί ή είναι δυνατόν να προκαλέσει στο πλέγμα των δυτικών συμφερόντων η ασυνεπής και μη συμβατή με το Διεθνές Δίκαιο στάση της Αγκυρας.
Οχι για να ζημιώσει τη γειτονική της χώρα. Οχι για να την υποκαταστήσει. Αλλά για να υπενθυμίσει σε όλους και να αναδείξει τη δική της γεωστρατηγική θέση και την αταλάντευτη βούλησή της για σταθερότητα και ειρήνη στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή.
Ο Γιώργος Κακλίκης είναι Πρέσβης επί Τιμή, Ειδικός Σύμβουλος στο ΕΛΙΑΜΕΠ και υπεύθυνος του Τομέα Εξωτερικής Πολιτικής και Ευρωπαικών Υποθέσεων στο Ποτάμι.