«Ζωντανός» τουλάχιστον μέχρι και το 2018 θα παραμείνει ο εφιάλτης του ΕΝΦΙΑ, που στοιχειώνει 6,5 εκατομμύρια ιδιοκτήτες, 50.000 επιχειρήσεις αλλά και την... εκάστοτε κυβέρνηση.
Δίνοντας την προηγούμενη εβδομάδα στη δημοσιότητα στοιχεία για τα αποτελέσματα της φετινής εκκαθάρισης, το υπουργείο Οικονομικών πίστευε ότι θα κατευνάσει τα πνεύματα ενόψει της ανάρτησης των εκκαθαριστικών στο Taxis μέσα στο τελευταίο δεκαήμερο του Αυγούστου. Το βασικό κυβερνητικό επιχείρημα ήταν ότι εννέα στους δέκα ιδιοκτήτες είτε θα πληρώσουν τα ίδια με πέρυσι, είτε λίγο λιγότερα, είτε έως και 10 ευρώ περισσότερα.
Πόσο εύκολο είναι όμως αυτό, από τη στιγμή που αυτοί που θα πληρώσουν όχι μόνο πολλά αλλά και περισσότερα συγκριτικά με πέρυσι ξεπερνούν τα 2,2 εκατομμύρια;
Ποια θα μπορούσε να είναι η αντίδραση περίπου 25.000 επιχειρήσεων όταν θα παραλάβουν ένα εκκαθαριστικό που θα φέρνει πρόσθετες επιβαρύνσεις της τάξεως των 1.000 ευρώ;
Είναι δεδομένο ότι το οικονομικό επιτελείο έχει μπλεχτεί για τα καλά στα δίχτυα του ΕΝΦΙΑ και η όποια κίνηση προκαλεί πολιτικό κόστος. Παρά τη συνεχιζόμενη πτώση στις αξίες των ακινήτων, οι οποίες έχουν υποχωρήσει κατά 40% σε σχέση με το 2008, η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να βεβαιώνει φόρους κατοχής ακινήτων της τάξεως των 3,35 δισ. ευρώ προκειμένου να εισπράττει 2,65 δισ. ευρώ.
Όσο όμως βυθίζονται οι αξίες των ακινήτων και μαζί με αυτές οι αποδόσεις τους τόσο πιο δυσβάσταχτος γίνεται ο ΕΝΦΙΑ στα μάτια των ιδιοκτητών, οι οποίοι διαπιστώνουν ότι κάθε χρόνο πληρώνουν φόρο κατοχής, ο οποίος υπολογίζεται επί πλασματικών αξιών που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.
Και όσο το υπουργείο Οικονομικών επιχειρεί να διορθώσει αυτή την κατάσταση μειώνοντας τις αντικειμενικές αξίες στα επίπεδα των πραγματικών, τόσο μεγαλύτερο «δημοσιονομικό κενό» προκαλείται από τον υπολογισμό του ΕΝΦΙΑ, με αποτέλεσμα να αναγκάζεται τελικώς να αυξήσει τους φορολογικούς συντελεστές σπέρνοντας ακόμη μεγαλύτερη δυσαρέσκεια σε εκατομμύρια ιδιοκτήτες ακινήτων, οι οποίοι με τη σειρά τους βλέπουν μπροστά τους μόνο αδιέξοδο: πληρώνουν υπέρογκους φόρους για ακίνητα που ούτε μεταβιβάζονται ούτε αξιοποιούνται.
Κάτω οι αξίες, πάνω ο φόρος
Ποιο είναι το βασικό πρόβλημα του υπουργείου Οικονομικών και της κυβέρνησης; Ότι οι φόροι που καλείται να εισπράξει από τον ΕΝΦΙΑ είναι δυσανάλογα υψηλοί σε σχέση με την αξία της ακίνητης περιουσίας των Ελλήνων αλλά και σε σχέση με τον τρόπο που αυτή είναι κατανεμημένη.
Ο πραγματικός φορολογικός συντελεστής για τα φυσικά πρόσωπα θα εκτιναχθεί φέτος στο 0,5% της αξίας των ακινήτων, η οποία σε όρους αντικειμενικών αξιών φτάνει τα 473 δισ. ευρώ για τα φυσικά πρόσωπα (χωρίς τα αγροτεμάχια) και τα 108 δισ. ευρώ για τις επιχειρήσεις.
Ο συντελεστής του 0,5% προκύπτει αν αναλογιστεί κάποιος ότι μόνο για τα κτίσματα οι φορολογούμενοι καλούνται να πληρώσουν 2,35 δισ. ευρώ. Φόρος κατοχής με συντελεστή 0,5% δεν επιβάλλεται πρακτικά σε καμία ευρωπαϊκή χώρα. Ο ελληνικός συντελεστής είναι από τους υψηλότερους στην Ευρώπη, παρότι είναι κοινά αποδεκτό ότι οι αντικειμενικές αξίες εξακολουθούν να είναι πολύ υψηλότερες σε σχέση με τις πραγματικές αξίες των ακινήτων.
Στην πραγματικότητα, ο φόρος κατοχής ακινήτων υπολογίζεται με συντελεστή πάνω από 0,65%. Γιατί; Διότι τα ακίνητα των φυσικών προσώπων δεν έχουν αξία 473 δισ. ευρώ, όπως προκύπτει από τη χρήση των αντικειμενικών αξιών, αλλά πολύ λιγότερο από 400 δισ. ευρώ.
Εξαγγελίες στον βρόντο
Τα νούμερα είναι αποκαλυπτικά και αποδεικνύουν, πρώτον, ότι οι Έλληνες πληρώνουν πολλά. Δείχνουν και κάτι περισσότερο οι αριθμοί: ότι δεν είναι καθόλου εύκολο να εφαρμοστεί στην Ελλάδα η εξαγγελία της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, που αναφέρει ότι πρέπει να απαλλαγούν οι μικροϊδιοκτήτες από κάθε επιβάρυνση και να κληθούν να πληρώσουν μόνο οι έχοντες σημαντική ακίνητη περιουσία.
Ο λόγος; Η ελληνική ακίνητη περιουσία είναι κατακερματισμένη και μικρή. Με τους γονείς να δίνουν την ψιλή κυριότητα στα παιδιά τους, τα αδέρφια και τους συζύγους να μοιράζονται ποσοστά, φτάσαμε να έχουμε στην Ελλάδα πάνω από 7,4 εκατομμύρια εγγεγραμμένους στα μητρώα των ιδιοκτητών (έστω και αν το ένα εκατομμύριο εξ αυτών δεν πληρώνει καθόλου φόρο).
Αν επιχειρηθεί να θεσπιστεί αφορολόγητο (έστω και 100.000 ευρώ), η φορολογητέα ύλη θα μειωθεί τόσο πολύ, ώστε είναι αμφίβολο αν θα επιτευχθεί ο εισπρακτικός στόχος των 2,65 δισ. ευρώ. Περιθώρια να φορτωθούν ακόμη περισσότερους φόρους οι μεγαλοϊδιοκτήτες δεν φαίνεται να υπάρχουν. Ήδη είναι αμφίβολο ακόμη και αν θα πληρώσουν τα ποσά που τους έχουν ήδη επιβληθεί.
Από τα στατιστικά στοιχεία έχουν προκύψει κρίσιμα συμπεράσματα, τα οποία η κυβέρνηση δεν μπορεί παρά να λάβει υπόψη τους επόμενους μήνες. Άλλωστε, δεν έχει την πολυτέλεια να μην ασχοληθεί καθόλου με τον ΕΝΦΙΑ, διότι θα ασχοληθεί... αυτός μαζί της. Πότε; Μέσα στο 2017, χρονιά κατά την οποία θα πρέπει –βάσει της μνημονιακής υποχρέωσης– να γίνει η πλήρης εξίσωση των αντικειμενικών αξιών με τις εμπορικές.
Αυτό θα σημάνει και νέα απώλεια βεβαιωθέντων φόρων του ΕΝΦΙΑ αλλά και νέα ανάγκη για αύξηση των φορολογικών συντελεστών. Με λίγα λόγια, ο ΕΝΦΙΑ δεν είναι πρόβλημα που μπορεί να κρυφτεί κάτω από το χαλί και είναι βέβαιο ότι η κυβέρνηση θα το ξαναβρεί μπροστά της, εφόσον εξαντλήσει την κυβερνητική της θητεία.
Λίγα σε πολλούς
Μειώνοντας αναδρομικά τις αντικειμενικές αξίες των ακινήτων από τον Μάιο του 2015, το υπουργείο Οικονομικών άνοιξε μια «τρύπα» της τάξεως των 100 εκατ. ευρώ στα δημόσια έσοδα, την οποία έπρεπε να καλύψει. Είχε δύο επιλογές:
1 Να αυξήσει τον βασικό φόρο του ΕΝΦΙΑ, ο οποίος υπολογίζεται ανάλογα με την επιφάνεια του ακινήτου και κυμαίνεται από 2 ευρώ έως και 16,2 ευρώ ανά τετραγωνικό. Αυτή η λύση είχε ένα μειονέκτημα: με τη μείωση των αντικειμενικών αξιών δεν ωφελήθηκαν όλοι οι ιδιοκτήτες ακινήτων. Σε σύνολο 15,5 εκατομμυρίων ιδιοκτησιών, ποσοστό 45% υπολογίστηκε ότι δεν έχει καμία ελάφρυνση φόρου από τη μείωση των αντικειμενικών αξιών.
Τι θα γινόταν λοιπόν αν η κυβέρνηση αποφάσιζε να παρέμβει στον βασικό φόρο; Θα έσπερνε νέες επιβαρύνσεις στους ιδιοκτήτες περίπου επτά εκατομμυρίων ιδιοκτησιών. Ποιο θα ήταν άραγε το πολιτικό κλίμα στο τέλος Αυγούστου αν προέκυπταν πρόσθετοι φόροι για τόσο μεγάλο αριθμό ιδιοκτησιών;
2 Η εναλλακτική λύση της κυβέρνησης ήταν να κάνει αυτό που έκανε: να φορτώσει τα 100 εκατ. ευρώ στον συμπληρωματικό φόρο και να καλέσει να σηκώσουν τα πρόσθετα βάρη μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ιδιοκτήτες και οι επιχειρήσεις.
Μπορεί η φετινή εκκαθάριση να βγάζει περίπου 2,2 εκατομμύρια χαμένους, ωστόσο η μεγάλη πλειονότητα μάλλον θα πιει με ευκολία το πικρό ποτήρι, καθώς η πρόσθετη επιβάρυνση θα είναι της τάξεως των μερικών ευρώ, όχι πάνω από 10-20.
Για 270.000 φυσικά πρόσωπα το πρόβλημα θα είναι πολύ μεγάλο, καθώς οι πρόσθετοι φόροι θα είναι από αρκετές εκατοντάδες ευρώ έως και πολλές χιλιάδες.
Γεννάται λοιπόν το ερώτημα: θα εισπραχθεί ο φόρος; Το ποσό που έχει βεβαιωθεί φέτος είναι αντίστοιχο με το περυσινό. Περιθώρια για απώλειες δεν υπάρχουν. Αν οι λίγοι που θα φορτωθούν τα νέα βάρη δεν πληρώσουν, θα προκύψει «τρύπα» στα έσοδα σε εξαιρετικά κρίσιμη χρονική συγκυρία.
Γρίφος τα αγροτεμάχια
Ένα ερώτημα στο οποίο θα κληθεί να απαντήσει το υπουργείο Οικονομικών είναι το τι μέλλει γενέσθαι με τα αγροτεμάχια. Για πρώτη φορά έγινε αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων που έχουν στην κατοχή τους τα φυσικά πρόσωπα. Μέχρι τώρα δεν είχε παραστεί τέτοια ανάγκη, καθώς τα αγροτεμάχια, ή, για την ακρίβεια, τα ακίνητα που συμπληρώνουμε στον Πίνακα 2 του Ε9, δεν φορολογούνταν με βάση την αξία τους αλλά με βάση έναν αναλογικό φόρο που προέκυπτε ανάλογα με την επιφάνεια.
Η αποτίμηση, για την οποία χρησιμοποιήθηκε το αντικειμενικό σύστημα της εφορίας που δημιουργήθηκε το 1998 (και το οποίο βέβαια βγάζει τιμές που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα), έβγαλε τα εξής:
1. Αγροτεμάχια έχουν στην κατοχή τους 3.673.327 Έλληνες. Πρακτικά δηλαδή ο ένας στους δύο ιδιοκτήτες –συνολικά το αρχείο του ΕΝΦΙΑ εμφανίζει 7.334.936 ΑΦΜ δηλαδή όλη την Ελλάδα– έχει και ένα αγροτεμάχιο στην ιδιοκτησία του. Χρήσιμο εύρημα για μια κυβέρνηση: να γνωρίζει ότι όταν αποφασίσει να «παίξει» με τη γη, θα βρει απέναντί της τη... μισή χώρα. Τα αγροτεμάχια αυτών των ιδιοκτητών αποτιμώνται στα 100,447 δισ. ευρώ.
2. Πόσο φόρο πληρώνουν τα φυσικά πρόσωπα γι’ αυτά; Μόλις 102,5 εκατ. ευρώ ή 27,9 ευρώ ο καθένας. Για να κρίνει κανείς αν το ποσό αυτό είναι μικρό ή μεγάλο, πρέπει να το συγκρίνει με τον φόρο που επιβάλλεται ανά κτίσμα ή ανά οικόπεδο εντός σχεδίου: πάνω από 400 ευρώ.
Είναι προφανές ότι τα αγροτεμάχια παραμένουν τα... χαϊδεμένα ακίνητα του ΕΝΦΙΑ. Και οι δύο κυβερνήσεις επιδίωξαν να ανατρέψουν τις ισορροπίες, αλλά μόλις είδαν τα τελικά εκκαθαριστικά, έκαναν όπισθεν ολοταχώς.
Ειδικά η σημερινή κυβέρνηση, προσπαθώντας να κάνει το αυτονόητο, να συμπεριλάβει δηλαδή και τα αγροτεμάχια στον συμπληρωματικό φόρο, κατανόησε τι σημαίνει να μην έχεις ελέγξει ποτέ αν τα στοιχεία που έχουν δηλωθεί ή όχι είναι σωστά, όπως επίσης και τι σημαίνει να υπολογίζεις αξίες αγροτεμαχίων με ένα σύστημα το οποίο σχεδιάστηκε πριν από είκοσι χρόνια, χωρίς ουδέποτε να «επικαιροποιηθεί».
Θύματα οι επιχειρήσεις
Μέσω του ΕΝΦΙΑ η κυβέρνηση κατάφερε ένα ακόμη χτύπημα στις επιχειρήσεις. Το μεγαλύτερο μέρος της δημοσιονομικής τρύπας από τη μείωση των αντικειμενικών αξιών καλύφθηκε με την επιβολή φόρων στις εταιρείες, οι οποίες εμφανίζονται να έχουν επιβαρυνθεί με επιπλέον 65 εκατ. ευρώ σε σχέση με πέρυσι.
Δεδομένου ότι αυτή η επιβάρυνση έρχεται να προστεθεί σε πολλές άλλες (αύξηση προκαταβολής, ασφαλιστικών εισφορών, φόρου εισοδήματος, φόρου μερισμάτων), θα φανεί στην πράξη αν η υπερσυσσώρευση μέτρων εις βάρος των εταιρειών (οι οποίες θα κληθούν να πληρώσουν για πρώτη φορά ακόμη και για τα ακίνητα που χρησιμοποιούν για τις παραγωγικές τους δραστηριότητες) θα χτυπήσει σε άλλα επίπεδα, όπως η εισπραξιμότητα των φόρων αλλά και η προσπάθεια δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας.