Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Θυμάμαι το 1992 στην Αίγυπτο, ένας
σημαντικός άνθρωπος μου είχε πει ότι στη Μέση Ανατολή μπορείς να δεις
και τα πλέον απίθανα να γίνονται πιθανά. Νεαρός φοιτητής τότε εγώ, τον
θεώρησα υπερβολικό! Σήμερα, τα γεγονότα που συμβαίνουν στην περιοχή,
επιβεβαιώνουν τη σοφία του λόγου του.
Σε σχέση με την κατάσταση που
επικρατούσε πριν ένα εξάμηνο, το σκηνικό έχει σήμερα ανατραπεί
επαναστατικά! Η Τουρκία τα ξαναβρήκε με το Ισραήλ και τη Ρωσία, τα
απομεινάρια του Κεμαλισμού στην Τουρκία απέτυχαν να ανατρέψουν τον
Ερντογάν, αντιπροσωπείες πάνε και έρχονται μεταξύ Τελ Αβίβ και Ριάντ, η
Τεχεράνη απεκατέστησε σε μεγάλο βαθμό τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ,
ξαφνικά λόγω Κουρδικού, Ασάντ και Ερντογάν είναι ξανά «σύμμαχοι», οι
Κούρδοι μάλλον θα περιμένουν λίγο καιρό ακόμη για κράτος, το Ισραήλ
φαίνεται να τα «σπάει» με την Κύπρο για τον αγωγό αερίου και τα έχει
«σπάσει» απο καιρό με την Ουάσιγκτον, η Αίγυπτος του Προέδρου Σίσι
ρίχνει γέφυρες στη Σαουδική Αραβία, το Ισλαμικό Κράτος ούτε που
ακούγεται, η Βαγδάτη δείχνει να κερδίζει έδαφος έναντι των ακραίων
Σουνιτών στο Ιράκ, οι Χούθις στην Υεμένη σποραδικά χτυπούν κυβερνητικούς
και Σαουδάραβες, ενώ Λίβανος και Παλαιστινιακά εδάφη δείχνουν περιέργος
ήρεμα αυτό το καλοκαίρι!
Σε όλο αυτό το σκηνικό, η γενική
πεποίθηση είναι ότι οι ΗΠΑ έχουν χάσει το παιχνίδι και ότι μόνος
κερδισμένος βγαίνει ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν!
Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Τα φαινόμενα απατούν...
Την σοφή κουβέντα που μου είχαν πεί το
1992, τη θυμήθηκα φέτος, όταν με αφορμή τη συγγραφή μιας επιστημονικής
μελέτης για την στρατηγική των ΗΠΑ στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή,
συμπέρανα πως για τις ΗΠΑ η περιοχή αποτελεί «Μαύρη Τρύπα», και όποιος
εμπλακεί ενεργά σε αυτή θα βγεί χαμένος. Δεδομένου λοιπόν πως οι ΗΠΑ
αναζητούν να κερδίσουν χρόνο για να αντιμετωπίσουν τα δικά τους
πολυεπίπεδα προβλήματα, η καλύτερη στρατηγική για εκείνες θα ήταν η
αποχώρησή τους απο την εν λόγω περιοχή και η επιδίωξη εμπλοκής σε αυτή,
όλων σχεδόν των πιθανών τους αντιπάλων, ώστε να υποστούν φθορά όσο οι
ΗΠΑ ανενόχλητες θα ανακάμπτουν.
Το κενό της Αμερικανικής αποχώρησης θα
μπορούσε κάλλιστα να καλύψει η Ρωσία! Είδαμε πόσο αποτελεσματικά, συνετά
και σύμφωνα με τις ΗΠΑ έδρασε το προηγούμενο διάστημα στη Συρία. Αντί
της εμπλοκής των ΗΠΑ στο Συριακό χάος που λόγω συμμαχικών δεσμών με το
Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία και την Τουρκία θα συνάσπιζε τους υπολοίπους
εναντίων των ΗΠΑ, επιλέχθηκε η εμπλοκή της Ρωσίας. Οι Αντικειμενικοί
Σκοποί (ΑΝΣΚ) επετεύχθησαν χωρίς περαιτέρω διπλωματικές περιπέτειες, με
τις ΗΠΑ φαινομενικά αμέτοχες και τον Ρώσο Πρόεδρο να έχει κερδίσει τις
εντυπώσεις.
Επόμενος σταθμός τα ενεργειακά
συμφέροντα στην Ευρασία. Το αποτυχημένο Τουρκικό πραξικόπημα δείχνει να
έχει λύσει πολλούς γόρδιους δεσμούς ταυτόχρονα. Χωρίς σχεδιασμό, τέτοιες
εξελίξεις στο διεθνές σύστημα σπανίζουν, όσο σπανίζει να ξημερώσει απο
τα δυτικά.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι δύο μεγάλες
αγορές ενέργειας είναι η Ευρωπαική Ένωση και η περιοχή της Ανατολικής
Ασίας, δηλαδή η Κίνα με τις χώρες ASEAN.
Για τις ΗΠΑ προτεραιότητα στα ενεργειακά
έχει η περιοχή της Ανατολικής Ασίας και όχι η Ευρώπη. Και θέλουν η Ασία
να αγοράσει Αμερικανικό και Αφρικανικό αέριο για να κινήσει την
οικονομία της. Προκειμένου όμως να αφεθούν ανενόχλητες να επικεντρωθούν
σε αυτή την περιοχή, πρέπει να κάνουν χώρο για τη Ρωσία στην Ευρώπη.
Ετσι, η επαναπροσέγγισητης Τουρκίας με
το Ισραήλ και τη Ρωσία, με άξονα τα ενεργειακά, δημιουργεί εντελώς νέα
δεδομένα στον ενεργειακό χάρτη της Ευρώπης.
Ενεργειακά η Τουρκία γίνεται κόμβος. Το
Ρωσικό αέριο της Σιβηρίας θα έρθει να ενωθεί στην Τουρκία με τον αγωγό
φυσικού αερίου του Ισραήλ απο τα ενεργειακά πεδία της Ν.Α. Μεσογείου.
Εξω απο το παιχνίδι μένουν η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και η Κύπρος.
Θα αναγκαστούν στο τέλος να ενώσουν και τα δικά τους ενεργειακά πεδία με
αυτά του Ισραήλ. Κάπου σε αυτό το σημείο, τα Αμερικανικά επιχειρηματικά
συμφέροντα που εμπλέκονται με τα ενεργειακά ζητήματα της Κασπίας θα
προκρίνουν και αυτά ως πλέον συμφέρουσα δίοδο την Τουρκία.
Άρα, όλα τα ενεργειακά πεδία της Κασπίας, της Σιβηρίας και της Ανατολικής Μεσογείου θα συγκλίνουν στον κόμβο Τουρκία.
Μα, Αμερικανοί, Ρώσοι, Ισραηλινοί και
Ευρωπαίοι θέλουν να κάνουν την Τουρκία του Ερντογάν τόσο ισχυρό παίκτη
στο παγκόσμιο σύστημα;
Η αλήθεια είναι πως πριν την ενεργειακή
ολοκλήρωση της Ευρασίας, θα υπάρξουν τεκτονικές γεωπολιτικές μεταβολλές
στην περιοχή. Αλλωστε η κατασκευή όλου αυτού του νέου δικτύου αγωγών που
θα καταλήγουν στην Τουρκία θα πάρει τουλάχιστο μια πενταετία για να
ολοκληρωθεί.
Το γεωπολιτικό Project 2021
Κανείς δεν θέλει την Τουρκία σε θέση να
μπορεί να παίζει ανεξάρτητα παιχνίδια και να μπορεί να εκβιάζει. Και ο
Τούρκος Πρόεδρος Ερνογάν δείχνει πως μάλλον είναι πολύ ισχυρός τελικά
στην Τουρκία. Αν το πραξικόπημα πετύχαινε, το Κουρδικό ή κάποιο άλλο
ζήτημα θα ξεφύτρωνε και θα πετσόκοβε την Τουρκία. Τώρα που το
πραξικόπημα απέτυχε, γνωρίζουν πολύ καλά ότι ο ίδιος ο Ερντογάν θα
δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για το πετσόκομμα της Τουρκίας.
Ωρες πριν το πραξικόπημα, οι Ρωσοι πήραν
τις πληροφορίες και τις έδωσαν στους Ιρανούς να τις μεταφέρουν στον
Ερντογάν. Ο Ερντογάν ήταν πολύ δύσπιστος, αλλά έτοιμος απο καιρό να
αντιμετωπίσει πραξικόπημα με την εκπαιδευμένη, ιδεολογικά στα τζαμιά και
στρατιωτικά στη Συρία, πολιτοφυλακή του. Η εσπευσμένη κίνηση των
κινηματιών να βγάλουν τα τάνκς αργά το απογευματάκι αντί του ξημερώματος
στους δρόμους της Τουρκίας έπεισε τον Ερντογάν πως πράγματι κάτι
συμβαίνει. Οι πρώτες ώρες ηταν δύσκολες, αλλά ο Πρόεδρος Ερντογάν
επικράτησε.
Μετά την επικράτησή του Ερντογάν, το
προγκρόμ ήταν δεδομένο. Πάρα πολλοί Τούρκοι θα περάσουν απο δίκες,
αρκετοί απο αυτούς θα φυλακιστούν, κάποιοι θα προλάβουν να γίνουν
αντάρτες ίσως και σύντοροφοι των μαχητών του ΡΚΚ, ενώ κάποιοι
ενδεχομένως να «αυτοκτονήσουν». Ο διάχυτος αντιαμερικανισμός και τα
αντιδυτικά αισθήματα στην Τουρκία θα απομακρύνουν τόσο πολύ την Τουρκία
μακρυά απο το ΝΑΤΟ και την Ευρώπη, που για τη Δύση θα θεωρείται η
Τουρκία φυσικός σύμμαχος της Ρωσίας.
Παράλληλα, όταν η πολιτοφυλακή Ερντογάν,
που αριθμεί τουλάχιστο 100.000 ημι-απασχολούμενους ενόπλους,
ολοκληρώσει το έργο της στο εσωτερικό της Τουρκίας, τότε άμεσα θα πρέπει
να διοχετευθεί κάπου αλλού (βλέπε Χέζμπολάχ στο Λίβανο), ειδάλως θα
είναι μόνιμη απειλή για το ίδιο το Τουρκικό καθεστώς. Το χρονικό αυτό
σημείο δεν είναι πολύ μακρυά. Το πολύ ένα χρόνο απο τώρα! Εκεί είναι που
όλοι οι παίκτες ποντάρουν ότι ο Ερντογάν θα κάνει κάποιο τραγικό λάθος.
Με την Τουρκία πλήρως αποκομένη απο τους Δυτικούς θεσμούς και τον
Ερντογάν σε ρόλο πειρατή που απειλεί την περιφερειακή σταθερότητα, ένα
χτύπημα της υπόλοιπης Δύσης εναντίον του είναι σχεδόν βέβαιο. Και όταν
λέμε Δύση, εννοούμε την Ευρώπη, διότι σε αυτή τη δουλειά ΗΠΑ και Ρωσία
θα μείνουν αμέτοχες.
Έτσι, επαναλαμβάνοντας το σενάριο του
Ιράκ στην Τουρκία αυτή τη φορά, η Ευρώπη θα δείξει σε όλους πόσο έχει
ωριμάσει στρατιωτικά, αντικαθιστώντας μετέπειτα τις Αμερικανικές
δεσμεύσεις στα πλαίσια του ΝΑΤΟ απο ένα αμιγώς Ευρωπαικό σύστημα
ασφάλειας, και οι ΗΠΑ θα ολοκληρώσουν την κοστοβόρο στρατιωτική τους
απεμπλοκή στην Ευρασία (ενώ θα ασκούν παράλληλα πλήρη πολιτικό και
οικονομικό έλεγχο μέσω της TTIP). Σε μια νέα πετσοκομμένη και πλήρως
ελεγχόμενη Τουρκία, η Ρωσία θα είναι ο προνομιακός ενεργειακός εταίρος
της Ευρώπης (Nord&SouthStreampipelines), τα αμερικανικά συμφέροντα
στα ενερειακά πεδία της Κασπίας επιτέλους θα εξασφαλίσουν ανταγωνιστική
διαδρομή για τις ενεργειακές αγορές, και τα ενεργειακά αποθέματα της
Ανατολικής Μεσογείου θα βρουν ένα οικονομικό δρόμο προς τις πηγές
κατανάλωσης.
Η Ρωσία θα αντικαταστήσει τις ΗΠΑ στην
περιοχή της (Ανατολικής) Μέσης Ανατολής με ότι κόστος θα έχει αυτό για
τη Μόσχα, και η Ευρωπαική Ενωση θα επομιστεί τον πολυδάπανο ρόλο της
περιφερειακής υπερδύναμης στην περιοχή της Βόρειας Αφρικής και μέρους
του Λεβάντε. Ενδεχομένως στο μέλλον Ρωσία και ΕΕ να βρεθούν αντιμέτωπες
μεταξύ τους με μια πιθανή σύγκρουση συμφερόντων στην ευρύτερη περιοχή.
Χαμένη επίσης θα είναι και η Τουρκία. Με αφανισμένους τους Κεμαλιστές
και διωκώμενους τους Ερντογανιστές, η χώρα θα περάσει σε μια νέα
πολιτική πραγματικότητα. Ενδεχομένως τότε να δούμε και Κουρδικό κράτος.
Οι ΗΠΑ μέσα απο την αναταραχή βγαίνουν κερδισμένες. Θα έχουν κερδίσει χρόνο και δυνάμεις, όταν όλοι οι άλλοι θα φθείρονται.
Στη Μέση Ανατολή, ωστόσο, όλα είναι πιθανά...
* Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι διεθνολόγος, σύμβουλος εκτίμησης γεωπολιτικών κινδύνων.