Τέτοιες μέρες, 28-31 Αυγούστου 1922, αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση της
Μικρασιατικής Καταστροφής, μετά την αναδίπλωση των ελληνικών
στρατιωτικών δυνάμεων απ’ όλες της γραμμές του Μετώπου και βαθμιαία
οπισθοχώρηση προς τα παράλια για να φύγουν στην Ελλάδα.
Τάσος Κ. Κοντογιαννίδης
Το στήριγμα μας, που ήταν οι Αγγλογάλλοι σύμμαχοί μας, από καιρό άλλαξαν στάση απέναντι μας κι αγκάλιασαν τον Κεμάλ που τους εξυπηρετούσε στα συμφέροντά τους (πετρέλαια Μοσούλης, Στενά κτλ.).
Έτσι ο ελληνικός στρατός, χωρίς ανεφοδιασμό όπλων, πυρομαχικών, τροφίμων
και λοιπών εφοδίων, αδυνατούσε να αντιμετωπίσει τον τουρκικό που ολοένα
και περισσότερο τον ενίσχυαν οι «Σύμμαχοί» μας και γινόταν ισχυρότερος.
Ο επίλογος του πολέμου για τον ελληνικό στρατό γράφεται στο Αλή Βεράν,
όπου συνετρίβη η Στρατιά του στρατηγού Νικόλαου Τρικούπη, παρά τον
ηρωικό αγώνα που έδωσαν οι στρατιώτες της απέναντι στις πολλαπλάσιες
δυνάμεις του εχθρού. Τμήματα της Στρατιάς που διοικούσε ο στρατηγός
Τρικούπης (4η, 12η 13η Μεραρχίες) διέφυγαν και υποχωρούσαν.
Περιπλανήθηκαν στα γύρω βουνά και τις ρεματιές και ξαφνικά βρέθηκαν
κυκλωμένοι από τον τουρκικό στρατό και αιχμαλωτίστηκαν – μαζί και ο
στρατηγός που ζήτησε συνθηκολόγηση.
Η Μεραρχία του στρατηγού Φράγκου συμπτύσσεται και υποχωρεί προς το
λιμάνι της Πανόρμου, ενώ άλλες στρατιωτικές μονάδες, όπως το Β΄ Σώμα
Στρατού, κατευθύνονται προς τον Τσεσμέ. Το Γ΄ Σώμα Στρατού μετακινείται
προς τα λιμάνια της Πανόρμου και της Κυζίκου για να επιβιβαστούν
αξιωματικοί και οπλίτες τις επόμενες μέρες σε πλοία και να μεταφερθούν
στη Ραιδεστό.
Αυτή η σύμπτυξη του ελληνικού στρατού και η αποχώρηση προς τα λιμάνια
σκορπίζουν την απόγνωση αλλά και τον πανικό στους Έλληνες, που
αλλόφρονες ψάχνουν να βρουν τρόπο να σώσουν τη ζωή τους. Πάρα πολλοί, με
ό,τι χρήσιμο στα χέρια, τρέχουν πίσω από το στρατό με τις οικογένειές
τους. Χωριά αδειάζουν ακολουθώντας το στρατό για να νιώσουν έτσι πιο
ασφαλείς, απειλούμενοι από τους εξαγριωμένους Τούρκους που είχαν
ακονίσει τα μαχαίρια τους.
Οι φήμες ότι με την αποχώρηση του ελληνικού στρατού ακολουθούν
εξαγριωμένοι τσέτες, σκορπούν τρόμο και πανικό. Ο τουρκικός στρατός
εισέρχεται στις ανυπεράσπιστες Κυδωνίες μετά την αποχώρηση του
ελληνικού, και προβαίνει στην άγρια σφαγή των 4.000 Ελλήνων κατοίκων που
έμειναν ανυπεράσπιστοι και δεν πρόλαβαν να φύγουν.
Σε όλα τα ανυπεράσπιστα ελληνικά χωριά άρχισαν να καταφθάνουν τσέτες για
να εξολοθρεύσουν τους Έλληνες που έμειναν πίσω, και διάφοροι χωριάτες
για το πλιάτσικο. Μπαίνουν στα χωριά και σκοτώνουν, βιάζουν γυναίκες,
αρπάζουν κορίτσια, βάζουν φωτιά στα σπίτια Ελλήνων και Αρμενίων,
αρπάζουν τις περιουσίες τους και αφήνουν πίσω τους πτώματα, καπνούς και
αποκαΐδια… Εικόνες φρίκης παντού.
Σε ορισμένα χωριά, για να προσελκύσουν τους χριστιανούς, χτυπούν τις
καμπάνες των εκκλησιών· και όταν οι χριστιανοί τρέχουν να δουν τι
συμβαίνει, τους περιμένουν πάνοπλοι τσέτες και τους εκτελούν! Στο
ελληνικό χωριό Γαριπτσάς, που είχε περίπου 70 οικογένειες, οι Τσέτες
τους έκλεισαν μέσα στην εκκλησιά, έβαλαν φωτιά και τους έκαψαν
ζωντανούς! Οι φωνές από μέσα των εγκλείστων για βοήθεια ακούγονταν έξω,
κι εκείνοι τραγουδούσαν «γιασά Κεμάλ γιασά!» (ζήτω ο Κεμάλ).
Στην
Κίο, την Αρτάκη, τα Μουδανιά, την Πάνορμο, τη Φιλαδέλφεια και αλλού, ο
ύπατος αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης (αριστερά σε σκίτσο της εποχής)
διατάσσει τους υπαλλήλους να συγκεντρώσουν και να συσκευάσουν τα αρχεία
τους και να είναι έτοιμοι για αναχώρηση, αυξάνοντας έτσι την ανησυχία
των Ελλήνων κατοίκων αυτών των πόλεων. Το επόμενο 24ωρο, αργά το
απόγευμα, ο Στεργιάδης παίρνοντας όλα τα πράγματα του και συνοδευόμενος
από σωματοφύλακες διασχίζει τους δρόμους της Σμύρνης για να πάει στην
αποβάθρα.
Τον αντιλαμβάνονται όμως Έλληνες Σμυρνιοί και προσπαθούν να του
επιτεθούν εκτοξεύοντας ύβρεις και κατάρες. Ένας Έλληνας ακούστηκε να του
λέει: «Το αίμα αυτών των ανθρώπων να σε πνίξει!». Ο μισητός από όλο τον
ελληνισμό αρμοστής, που απαγόρευε όλο το προηγούμενο διάστημα στους
Έλληνες να φύγουν για να σωθούν, κατευθύνθηκε στο αγγλικό πολεμικό «Iron
Duke» και διέφυγε μέσω Ρουμανίας στη Γαλλία…
Εν τω μεταξύ, βαθμηδόν, Έλληνες πρόσφυγες από το εσωτερικό της χώρας καταφθάνουν συνεχώς κατά χιλιάδες στη Σμύρνη.
Η κατάσταση επιδεινώνεται απότομα όταν λίγο πριν την τουρκική επίθεση μια σύντομη ανακοίνωση αναφέρει εκκένωση πολλών περιοχών από τον ελληνικό στρατό.
Η ανακοίνωση επιτείνει τον τρόμο και το φόβο από τις φήμες που
κυκλοφορούσαν ταχύτατα για την επερχόμενη καταστροφή. Και απεδείχθη ότι
οι φήμες, ο φόβος και ο τρόμος είχαν μεγάλη βάση. Άτακτοι Τούρκοι τσέτες
αρχίζουν να κάνουν την εμφάνιση τους στις γύρω από τη Σμύρνη περιοχές,
με μαζικούς φόνους Ελλήνων. Καθώς οι ώρες περνούν, αρχίζει να σφίγγει
ολοένα και περισσότερο ο κλοιός γύρω την ανυπεράσπιστη Σμύρνη και τους
ανυπεράσπιστους Έλληνες...