Φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
«Κατέβην χθες εις Πειραιά μετά Γλαύκωνος του Αρίστωνος προσευξόμενος τε τη θεώ και άμα την εορτήν βουλόμενος θεάσασθαι τίνα τρόπον ποιήσουσιν….» Με αυτά τα λόγια του Σωκράτη αρχίζει ο δημοφιλέστερος διάλογος πολιτικής επιστήμης όλων των εποχών: η «Πολιτεία» του Πλάτωνος Αθηναίου. Ο Πλάτων συνέγραψε την «Πολιτεία» στα 375π.Χ παρουσιάζοντας μέσα από τη συζήτηση μιας συντροφιάς φίλων τις περιεκτικές προτάσεις του για μια ιδανική πολιτεία–state.
Σχετικά με το τι είναι η Δικαιοσύνη συζητούν στο Α’ τεύχος (βιβλίο) της «Πολιτείας» ο ηθικός και ακριβοδίκαιος Σωκράτης, ο Γλαύκων, ο Αδείμαντος, ο Πολέμαρχος, ο Κέφαλος και ο Σοφιστής Θρασύμαχος. Η αναζήτηση της δικαιοσύνης είναι κατά τον Σωκράτη «πράγμα πολλών χρυσίων τιμιώτερον». Ο ρεαλιστικός λόγος του Θρασύμαχου μας κερδίζει αμέσως με την αλήθεια του: Η Ύβρις και η Άτη, δηλαδή η αλαζονεία και η τύφλωση της εκάστοτε εξουσίας υπάρχει πάντα σε όλα τα πολιτεύματα –τυραννία, ολιγαρχία, δημοκρατία. Το δίκαιο ταυτίζεται κάθε φορά με τα συμφέροντα της παράταξης που άρχει! Ο Θρασύμαχος, οπαδός του φυσικού δικαίου, όπως όλοι οι Σοφιστές, λέει τα πράγματα όπως είναι και όχι όπως θα έπρεπε να είναι. Αυτό το τελευταίο το πρεσβεύει ο Σωκράτης…
Σύμφωνα με την Realpolitik που εκπροσωπεί ο Θρασύμαχος, δίκαιο είναι το συμφέρον του ισχυρότερου –το του κρείττονος συμφέρον! Υπό το πρίσμα αυτό η δικαιοσύνη δεν ωφελεί όλους εξίσου και κατά πως τους αξίζει αλλά ευνοεί τους φίλους και βλάπτει τους εχθρούς –είναι δηλαδή μεροληπτική σε όλα τα καθεστώτα. Σε αυτήν την πραγματιστική και amoral διαπίστωση επεμβαίνει ο Σωκράτης για να σώσει την κατάσταση που έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο… Ο Θρασύμαχος έχει νευριάσει με την αφέλεια των συνομιλητών του και στρέφεται σαν θεριό να τους ταρακουνήσει…!
Τα επιχειρήματα του Θρασύμαχου μοιάζουν ακλόνητα: «Φημί εγώ είναι το δίκαιον ουκ άλλο τι ή το του κρείττονος συμφέρον». Και εξηγείται: Κάθε Αρχή-Εξουσία τίθεται νόμους (θεσπίζει νόμους) προς το δικό της συμφέρον σε όλα τα κράτη είτε τυραννούνται είτε δημοκρατούνται είτε αριστοκρατούνται. Και θεσπίζοντας τους νόμους οι εξουσιαστές διακηρύττουν [ψευδώς] ότι δίκαιο για τους αρχόμενους είναι το δικό τους (σφίσι) συμφέρον. Όποιος εκ-βαίνει από αυτό τον τιμωρούν τάχα με την ιδέα ότι είναι παράνομος και ότι διαπράττει αδίκημα.
Σε όλα τα πολιτικά συστήματα ένας είναι ο νόμος: «Το της Καθεστηκυίας Αρχής Συμφέρον». Αυτή έχει την ισχύ (αλλά όχι συνήθως την αξία) και αυτή κρίνει τι είναι δίκαιο σύμφωνα με τα δικά της κριτήρια, έτσι ώστε να ωφελείται πάντα και περισσότερο.
Ενίοτε οι άρχοντες, όταν είναι ολωσδιόλου άσχετοι με την πολιτική, της οποίας θεμελιώδης αρχή είναι η εξυπηρέτηση του λαϊκού, του κοινού και ανώτερου ΟΦΕΛΟΥΣ ΟΛΩΝ των πολιτών ισότιμα και κατ’ αξίαν, νομοθετούν και εις βάρος τους. Ίσως το μόνο πράγμα που μπορεί να τους ταρακουνήσει από την Ύβριν και την Άτη που διαπράττουν είναι η υποταγή των πολιτών στους δικούς τους άδικους νόμους που βλάπτουν όλους!
Ο Θρασύμαχος επισημαίνει για τον δίκαιο πολιτικό: «εκ του δημοσίου μηδέν ωφελείσθαι δια το δίκαιον είναι, προς δε τούτοις απεχθέσθαι τοις τε οικείοις και τοις γνωρίμοις, όταν μηδέν εθέλη αυτοίς υπηρετείν παρά το δίκαιον». Δηλαδή ο δίκαιος και φιλότιμος δεν κλέβει από το δημόσιο ούτε κάνει ρουσφέτι σε συγγενή και φίλο, κάτι βέβαια που τον κάνει μισητό στα μάτια τους!!! Ο άδικος πάλι «πάντα τούτων τα εναντία υπάρχει»!
Επιπλέον, ο δυνάμενος μεγάλα πλεονεκτείν -ο πιο άπληστος πολιτικός- κάνει απέραντα άθλιους αυτούς που πέφτουν στην εκμετάλλευσή του. Αυτό είναι μια μορφή τυραννίας που ισχύει σε κάθε πολίτευμα, στο οποίο κυριαρχούν οι άπληστοι και οι διαστροφές τους. Κύριος στόχος τους (γιατί σκοπό δεν έχουν) είναι να υφαρπάξουν από όλη την κοινωνία τα ιερά και τα όσια, τα ιδιωτικά και τα δημόσια αγαθά με κάθε τρόπο (λάθρα και βία) αμέσως και όλα μαζί(!) «ου κατά σμικρόν αλλά συλλήβδην».
Τότε, μάλιστα, ο «καπάτσος» πολιτικός θεωρείται, από όσους του μοιάζουν, ευδαίμων και τον μακαρίζουν γιατί πολλοί θα ήθελαν να είναι στη θέση του αλλά δεν μπορούν. Το συμπέρασμα είναι ότι οι άνθρωποι θεσπίζουν νόμους για να προστατευθούν από την αδικία και όχι γιατί στην πραγματικότητα είναι δίκαιοι. «Ου γαρ το ποιείν τα άδικα αλλά το πάσχειν φοβούμενοι…»
Και ερχόμαστε στο «δια ταύτα». «Ούτε χρημάτων ένεκα εθέλουσι άρχειν οι αγαθοί ούτε τιμής»! Ο Σωκράτης καταλήγει ότι οι επιεικείς πολιτικοί, οι σοφοί, δίκαιοι, ενάρετοι και ευσεβείς δεν θέλουν να ασχοληθούν με την πολιτική με σκοπό να αποκομίσουν χρηματικό κέρδος ή κάποια φήμη. Το αντίθετο μάλιστα. (Γιατί θεωρείται όνειδος για άνθρωπο με αξιοπρέπεια να είναι φιλάργυρος και ματαιόδοξος). Ο μόνος λόγος που ασχολούνται με την πολιτική είναι για να απαλλαγούν από τους άχρηστους και τους πονηρούς. Διαφορετικά θα είναι καταδικασμένοι να υφίστανται τη ζημία να άρχονται από τους κατωτέρους τους.
Νέμεσις είναι η οργή θεών και ανθρώπων, η απόφαση να γυρίσει ο Τροχός και οι ευδαίμονες να γίνουν δεισιδαίμονες. Τίσις είναι η τιμωρία, ο κολασμός και η πτώση του άδικου και αναίσθητου πολιτικού. Πολλές φορές η τιμωρία είναι μεγαλύτερη από τα δεινά που προκλήθηκαν στους αδικηθέντες. Πέφτει στα κεφάλια των απογόνων των πρώην ισχυρών ως Δαμόκλεια σπάθη και δεν αφήνει κανέναν στην ησυχία του. Ο τύραννος Αριδαίος της Παμφυλίας και άλλοι σαν κι αυτόν βρίσκουν την τύχη που τους αρμόζει. Το στόμιον του κόσμου δεν τους δέχεται αλλά βογγά (εμυκάτο) και δεν τους αφήνει ελεύθερους. Μέσα στα έγκατα της γης είναι η ψυχή τους (στα Τάρταρα) και το φθέγμα (η καταλαλιά) του κόσμου τους τραβά όλο και πιο κάτω. Εκεί βρίσκονται και οι φρουροί που τους δένουν χειροπόδαρα και πάνω στους αγκαθερούς ασπαλάθους τους σέρνουν και τους γδέρνουν. Έτσι, επ’ ασπαλάθων…