Οι εμπειρίες του Νότου και ο νεοφιλελευθερισμός

πότε το χρήμα αποκτά νόημα

του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη*

Ας μη λησμονούμε βασικές Αρχές της οικονομικής επιστήμης ασχέτως Σχολών σκέψης. Και τούτο γιατί τα αντικειμενικώς ορθά πρέπει να υποστηρίζονται. Με αυτή την προδιάθεση υπ’ όψιν τα εξής:

Η μαρξιστική επιστήμη της οικονομίας παγίως διδάσκει ότι οι νόμοι της φύσης δρουν ανεξαρτήτως της θέλησης και της συνείδησης των ανθρώπων. Δρουν δηλαδή αντικειμενικά. Αντιθέτως οι οικονομικοί νόμοι δεν δρουν αυτομάτως αυτοί καθ’ εαυτοί, όπως π.χ. οι θύελλες στη φύση. Οι οικονομικοί νόμοι είναι οι νόμοι της οικονομικής δραστηριότητας των ανθρώπων. Επίσης η θεωρία αυτή διδάσκει ότι: «Η πολιτική οικονομία είναι η επιστήμη, που μελετά τις παραγωγικές σχέσεις. Η πολιτική οικονομία εξηγεί τους νόμους, που διέπουν την παραγωγή, τη διανομή, την ανταλλαγή και την κατανάλωση των υλικών αγαθών στις διάφορες βαθμίδες ανάπτυξης της ανθρώπινης κοινωνίας, καθώς επίσης και τους τρόπους της χρησιμοποίησης αυτών των νόμων στην πρακτική δραστηριότητα. Η πολιτική οικονομία έχει να κάνει με ένα ιστορικό, με ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο υλικό. Οι αλλαγές που συντελούνται στη ζωή της κοινωνίας, στην οικονομία, βρίσκουν την έκφρασή τους στα συμπεράσματα της πολιτικής οικονομίας. Με την έννοια αυτή η πολιτική οικονομία είναι ιστορική επιστήμη» (1).

Ο Ξ.Ζολώτας στο (συλλεκτικής αξίας πλέον) ιστορικό σύγγραμμά του (2) που αφορά στη θεωρητική πολιτική οικονομία υποστηρίζει τα εξής: «Τι είναι οικονομία από απόψεως εμπειρικής είναι σχετικώς καθωρισμένονˑ πας τις γνωρίζει ότι υπάρχει κύκλος τις ενεργειών και γεγονότων, τα οποία χαρακτηρίζονται εις τον καθημερινόν βίον ως οικονομικά. Αυταί αι ενέργειαι και τα γεγονότα είναι τα δημιουργούντα την έννοιαν της οικονομίας».

Αυτές οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις με υποχρέωσαν όταν ολοκλήρωσα νομικοοικονομικού περιεχομένου σύγγραμμά μου για τις «Τράπεζες» (3) να θέσω ως πρόθεμα την άποψη Καθηγητή της Ψυχολογίας που υποστηρίζει ότι: «μάθηση είναι η τροποποίηση της συμπεριφοράς ως αποτέλεσμα της εμπειρίας» (Λέων Κρίσταλ).

• οι νέες τάξεις της παγκόσμιας οικονομίας (4)

Σύμφωνα με τα προεκτεθέντα «η πολιτική οικονομία» είναι «ιστορική επιστήμη» και εν πάση περιπτώσει η θεωρητική οικονομική από εμπειρική άποψη αφορά ενέργειες και γεγονότα εμπειρικώς καθοριζόμενα. Στην παρούσα ιστορική φάση ισχύουν τα εξής:

Το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 86% των διαθέσιμων πόρων, ενώ το εντός αυτού του ποσοστού, ποσοστό που αφορά στο 1% κατέχει το 46%. Στο πλαίσιο λοιπόν αυτής της ολιγαρχίας υφίσταται μια ελίτ του 1% και μια ανώτερη τάξη του 9%. Αυτό το 1% κατέχει το 46% αυτού του πλούτου και το άλλο 9% το 40% αυτού του πλούτου. Επίσης, το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού δεν κατέχει απολύτως τίποτα. Συνεπώς το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού κινείται στα δύο άκρα: εκείνο της οικονομικής ολιγαρχίας που κατέχει το 86% του πλούτου και εκείνο της απόλυτης ένδειας και πενίας, που δεν κατέχει το παραμικρό.

Απομένει συνεπώς το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού που του αναλογεί μόλις το 14% του παγκόσμιου πλούτου. Αυτή είναι η «μεσαία τάξη» κατά τον Αλαίν Μπαντιού, ο οποίος επισημειώνει ότι σ’ αυτή την απειλούμενη και αβέβαιη «μεσαία τάξη» απευθύνονται οι προτροπές, «υπεράσπισης των αξιών»! Ο Αλαίν Μπαντιού, δε, επισημαίνει ότι κατ’ αναλογία ζούμε σε εποχή πριν τη Γαλλική Επανάσταση, καθόσον ήδη έχει διαμορφωθεί μια οικονομική ολιγαρχία η οποία «με άλλους όρους και με άλλη μορφή, δείχνει να επανέρχεται» (sic). Αυτή, όμως, η κατάσταση ιστορικώς-εμπειρικώς ήταν και η προϋπόθεση της αστικής εξέγερσης.

Κατά το μέρος δε που αφορά στην Ελλάδα, πέραν των ήδη γνωστών στοιχείων για την ανεργία, το κλείσιμο επιχειρήσεων, τη μείωση συντάξεων κ.α. συντρέχουν και τα εξής άκρως σοβαρά, ιδιαιτέρως για τη «μεσαία τάξη»:

Το κράτος το 2014 εισέπραξε 22% περισσότερα έσοδα σε σχέση με το 2002 και 242% συγκριτικά περισσότερα σε σχέση με το 1993. Από το 2002 όπου η Ελλάδα έγινε μέλος της ευρωζώνης μέχρι το 2014 οι Έλληνες κατέβαλαν 601,47 δις ευρώ σε φόρους, όπου οι έμμεσοι, που πλήττουν κυρίως τη μεσαία τάξη, αφορούν 472,84 δις ευρώ και οι άμεσοι 335,94 δις ευρώ.

Υπό τις συνθήκες αυτές η «μεσαία τάξη» στην Ελλάδα απειλείται με αφανισμό. Η εξέλιξη δε αυτή δεν αποκλείεται να προκαλέσει μείζονα εσωτερικά προβλήματα που θα επιδράσουν στα δρώντα πολιτικά υποκείμενα με συνέπεια να υπάρξουν σοβαρές πολιτικές ανακατατάξεις.

• η μόχλευση και το χρήμα

Ο νεοφιλελευθερισμός στην παγκόσμια σφαίρα απέκτησε (κατ’ ουσίαν κατέκτησε), ηγεμονική θέση κυρίως με την κατάρρευση του πάλαι ποτέ «Ανατολικού Μπλοκ». Έτσι η αγορά κατακτά προοδευτικώς τα πρωτεία έναντι «παλαιών αξιών». Ο «προστατευτισμός» (protectionism), ακόμη και ο «εταιρικός καπιταλισμός» (big firm) υποχωρούν στη δύναμη των «χρηματοοικονομικών αγορών». Το σύστημα αφορά πλέον τους κατέχοντες το «χρήμα» (5) και όχι τους κατέχοντες τα μέσα παραγωγής. Ο καπιταλιστής πλέον στη διαδικασία ανάμεσα στις «παραγωγικές σχέσεις» και στις «παραγωγικές δυνάμεις», δεν παράγει εκμεταλλευόμενος την υπεραξία του εργατικού δυναμικού. Απλώς καταλαμβάνει τη θέση του «δανειστή», μάλλον του «τοκογλύφου» ή άλλως του «παίκτη» του στοιχήματος των «παραγώγων». Ενταύθα άξια αναφοράς και προβληματισμών είναι και τα εξής:

Το 1990 οι παγκόσμιες ροές χρήματος άγγιζαν τα 2 δις δολάρια την ημέρα. Ωστόσο στην περίοδο της κρίσης (το 2008), αυτές οι ροές είχαν αυξηθεί στο ιλιγγιώδες ποσοστό του 2000% (6). Υπ’ αυτές όμως τις συνθήκες, όπως υποστηρίζει ο Γκόρντον Μπράουν, διαμορφώνεται «ένα αφανές και αρρύθμιστο σκιώδες τραπεζικό δίκτυο, το οποίο υπερέβη στο μέγεθός του το ήμισυ ολόκληρου του συστήματος με υπερβολική μόχλευση και κεφαλαιακή ανεπάρκεια» (sic).

Έτσι το χρήμα μέσω των αγορών κατακτά τον πρώτο λόγο, έστω και μέσω της μόχλευσης. Το χρήμα, όμως, όπως υποστηρίζει και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος «αποκτά νόημα μόνον όταν υπηρετεί τον άνθρωπο». Όσο δε ο νεοφιλελευθερισμός θα επικυριαρχεί, τόσο θα δοκιμάζονται οι αντοχές των κοινωνιών και κυρίως της «μεσαίας τάξης».

Όπως προελέχθη, η πολιτική οικονομία είναι «ιστορική επιστήμη» με εμπειρίες και συνεχώς μεταβαλλόμενο υλικό. Η εμπειρία όμως, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο επιβάλλει την τροποποίηση της συμπεριφοράς. Απομένει να διαπιστωθεί κατά πόσον λαοί και κυβερνήσεις του Νότου τροποποιούν τη συμπεριφορά τους, ως αποτέλεσμα των εμπειριών τους.

Ειδικότερα το όλο «εγχείρημα» να συναντώνται οι ηγέτες του Νότου είναι ιδιαιτέρως χρήσιμο και κρίσιμο. Θα κριθεί σύντομα στο κατά πόσον μπορεί η «Συνάντηση» της 9^ης Σεπτεμβρίου στην Ελλάδα να μετασχηματισθεί σε μια «πιο τυπική» διαδικασία «τακτικών Συνόδων», με κοινά ανακοινωθέντα, ικανά να ασκούν συντονισμένες παρεμβάσεις, όχι μόνο στα εντός της Ε.Ε. δρώμενα, αλλά και στη διεθνή πολιτική τάξη πραγμάτων. Θα κριθεί δηλαδή συντόμως, εάν η «Συνάντηση» αυτή μπορεί να κατακτήσει το χαρακτήρα ενός σταθερού –μόνιμου Forum παραγωγής πολιτικών επί των κρισίμων πολιτικών-οικονομικών και κοινωνικών καταστάσεων που διαμορφώνει η ευρωπαϊκή και διεθνής πολιτική. Ενός Forum δηλαδή που θα «λειτουργεί» παγίως ανεξαρτήτως των πολιτικών σχηματισμών που θα συγκροτούν οι εκάστοτε κυβερνήσεις των επιμέρους αυτών κρατών-μελών της Ε.Ε.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Βλ. Political Economy, υπό τον Α.Μ.Rumyantev (1978) σελ. 23 και επ., καθώς και Political Economy: Capitalism υπό τον C.A. Kozlov (1977), σελ. 85 και επ.
2. Βλ. Ξενοφών Ζολώτας, Θεωρητική Οικονομική (1944) σελ. 26.
3. Βλ. Πέτρος Ι. Μηλιαράκης, Τραπεζικό Δίκαιο (1994)
4. Βλ. Alain Badiou, Το κακό έρχεται από πιο μακριά (2016) σελ. 51 και επ.
5. Βλ. αντί πολλών Robert Gilpin, the challenge of Global Capitalism (2000) σελ. 114 και επ.
6. Βλ. Gordon Brown, Beyond the CRASH, overcoming the first crisis of Globalisation (2010) σελ. 84

---------------------------------------------

 * Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC - EU).