Δεν υπάρχει Δημοκρατία, όπου δεν υπάρχει Παιδεία. Μόνο άτομα με πραγματική Παιδεία μπορούν να συγκροτήσουν μια Δημοκρατία και ακριβώς αυτή η Παιδεία λείπει πέρα από το ανεκτό όριο στις περισσότερες από τις σύγχρονες Δημοκρατίες (Κωνσταντίνος Τσάτσος).
Λέγοντας, Παιδεία ασφαλώς δεν εννοούμε μόνο τη συστηματική σχολική παιδεία, αλλά κάθε στιγμή ζωής όπου κάποια πνευματική δύναμη προσφέρει ένα άλλο διαφορετικό νόημα σε κάποιον που δεν το κατέχει. Αυτή η τεράστια δύναμη μπορεί να είναι ο δάσκαλος, ο γονέας, ο αδελφός, ο φίλος, ο πνευματικός πατέρας, ο κήρυκας, ο αθλητής, ο ηθοποιός…
Μπορεί ακόμα να είναι και ένα γλυκό τραγούδι, μια εικόνα, ένα μνημείο, ένας απέραντος κάμπος γεμάτος αγριολούλουδα, η φύση ολόκληρη, τα βουνά, οι κάμποι, τα δάση, οι θάλασσες …. Και η λεγόμενη αυτοπαιδεία χωράει σ’ αυτόν τον ορισμό. Η παιδεία, είναι μια αδιάκοπη λειτουργία της ζωής που μας καταλαμβάνει από τη στιγμή που θα γεννηθούμε και μας παρακολουθεί, άλλοτε πιο έντονη, σε ξύπνιο και σε ύπνο, ως την τελευταία μας πνοή (απόσπασμα από ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ στους Θεματικούς κύκλους Λυκείου 278).
Σύμφωνα με την κοινωνιολογική προσέγγιση του όρου, ως «Παιδεία» ορίζεται η μετάφραση των πολιτιστικών στοιχείων, ώστε να διασφαλίζεται η συνέχεια και η διάρκεια του συστήματος στο πολιτιστικό επίπεδο που έχει επιτευχθεί απ’ την προηγούμενη γενιά.
Είναι σίγουρο πως Παιδεία δεν είναι μόνο γνώσεις, δεν είναι μόνο μια απλή αποστήθιση, δεν είναι μόνο μια απλή εξειδίκευση. Η Παιδεία είναι το γενικότερο προϊόν των ιδανικών, των αντιλήψεων και των Αξιών που διέπουν τη ζωή ενός λαού και ενός Έθνους. Παιδεία είναι η πνευματική, η νοητική, η συναισθηματική και η αισθητική καλλιέργεια του ανθρώπου. Η παιδεία του ανθρώπου είναι κατεξοχήν έργο ζωής και συνεχίζεται ώσπου ο άνθρωπος μπορεί να αντιλαμβάνεται πράγματα και καταστάσεις. Αυτό δηλαδή που σήμερα ονομάζουμε «δια βίου» μάθηση.
Η Παιδεία απευθύνεται στην καρδιά και στην ανθρώπινη φύση του καθενός και τον διαφοροποιεί από τα άλλα όντα του ζωικού βασιλείου. Η Παιδεία οφείλει και πρέπει να διδάσκει πρωτίστως τις πανανθρώπινες Αξίες της Αλήθειας, της Δικαιοσύνης και της Ελευθερίας. Η Παιδεία πρέπει να καλλιεργεί την ανόθευτη και άδολη αγάπη προς την πατρίδα, γι’ αυτό και ο ρόλος της είναι πάντα καταλυτικός στη διαμόρφωση της κοινωνίας και του Έθνους. Παιδεία είναι ακόμα το σύνολο των διαδικασιών με τις οποίες επιτυγχάνεται η πνευματική, κοινωνική και πολιτική συγκρότηση του ατόμου. Σε αυτά ακριβώς τα σημεία είναι που εντοπίζεται η ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στις δύο έννοιες ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.
Η εκπαίδευση είναι συνακόλουθη της Παιδείας και έχει ως στόχο να βελτιώνει νοητικά τον άνθρωπο και να του παρέχει τη γνώση για τη μεγιστοποίηση των υλικών του αγαθών απαραίτητων για τη διαβίωση του. «Η Εκπαίδευση, προσφέρει στον άνθρωπο τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να λειτουργήσει ορθολογικά με στόχο την αύξηση της παραγωγής, τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ή την κάλυψη των βιοτικών αναγκών του, χωρίς όμως να ενδιαφέρεται για το που θα οδηγήσει η αναπόφευκτη σύγκρουση συμφερόντων, υποτασσόμενη μάλιστα σ’ αυτά … Οι σκοποί της εκπαίδευσης εξαρτώνται από τις ανάγκες που έχει και τις προτεραιότητες που θέτει η κάθε κοινωνία. Επομένως οι σκοποί αυτοί ποικίλουν από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία … » (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 7 Ιουλίου 2010).
Η Παιδεία χαρίζει στον άνθρωπο ηθική και πνευματική ολοκλήρωση, τον αναβαθμίζει πολιτιστικά και τον θέτει προ των ευθυνών του για το μέλλον του τονίζοντας του την κοινή μοίρα των θνητών κατοίκων του πλανήτη γη. Χωρίς την Παιδεία, η Επιστήμη οδηγεί την οικονομία της αγοράς σε ένα ληστρικό σύστημα εκμετάλλευσης, στον ανταγωνισμό σε απροσχημάτιστη βία και την γνώση σε επικίνδυνη δύναμη καταστροφής και ολέθρου. Χωρίς την Παιδεία η Εκπαίδευση είναι δώρον-άδωρον.
Όπως γράφει ο Άρης Γιαβρής στην σελ. 38 του βιβλίου του «ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ», η Παιδεία είναι το μοναδικό μέσο για την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά της άγνοιας, του φόβου και του δογματισμού. Αυτή είναι η ανθρωπιστική παιδεία. Γνώμονάς της είναι ο σεβασμός της σκέψης του νέου ανθρώπου. Δεν προσπαθεί να τη φυλακίσει σε καλούπια. Ούτε να την εξοντώσει υποβάλλοντάς την στο μαρτύριο της καθημερινής σχολικής αποστήθισης. Απεναντίας. Στόχο της έχει να καλλιεργήσει τον κριτικό στοχασμό, τον προβληματισμό και την αμφιβολία και το ανθρωπιστικό ιδανικό.
Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Δελμούζο, Ανθρωπισμός θα ειπεί να πλάθουμε ανθρώπους με γερό και ωραίο σώμα, με καθαρό στοχαστικό νου, με δυνατή θέληση και σεβασμό και αγάπη στους συνανθρώπους τους. Ανοιχτομάτες που είναι σε θέση να κρίνουν οι ίδιοι υπεύθυνα όσα προβλήματα τους παρουσιάζει η ατομική και ομαδική ζωή τους, χωρίς να παρασύρονται σαν άβουλη αγέλη από τον πρώτο δυνατό ή δημαγωγό της ημέρας. Ανθρώπους ικανούς να εξασφαλίζουν οι ίδιοι με την προσωπική τους εργασία τους υλικούς όρους της ζωής τους, όσοι χρειάζονται για να κρατιέται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, να καταφάσκουν ελεύθερα τις δεσμεύσεις που επιβάλλει η ομαλή συμβίωση με τους συνανθρώπους και η προκοπή τους.
Ανθρώπους ικανούς να οργανώσουν τη ζωή της λαϊκής ολότητας όπου ανήκουν έτσι, που και τα άτομα και η ολότητα να προκόβουν και να καλυτερεύουν όλο και περισσότερο το επίπεδο της υλικής και πνευματικής τους ζωής. Για την προκοπή της να μην ρίχνουν την ευθύνη σε άλλους ή και στην τύχη, παρά να νιώθουν τον εαυτό τους όχι μόνο συνυπεύθυνο με τους φυσικούς ηγέτες αλλά και ως τον κυρίως υπεύθυνο. Ανθρώπους δηλαδή που έχουν υψωθεί από το ζωικό στο ανθρώπινο επίπεδο. Που έχουν δουλέψει μέσα τους όσο γίνεται το ανθρώπινο βάθος και που πραγματικά ελεύθεροι στέκουν μοίρα στην μοίρα τους.
Και από την άλλη μεριά, Παιδεία και εκπαίδευση που δεν συλλαμβάνεται και δεν αναπτύσσεται γλωσσικά και μεταγλωσσικά είναι αδιανόητη. Γιατί η Παιδεία είναι προπάντων ζήτημα λόγου και δια-λόγου, ζήτημα λογικής ή νοητικής ανάπτυξης και μαζί ζήτημα έκφρασης του κόσμου των εννοιών και των πραγμάτων, δηλαδή ζήτημα της γλώσσας. Να γιατί η γλώσσα θεωρείται, όσο και η ίδια η πρόσβαση στην παιδεία, μέγιστο δημοκρατικό δικαίωμα και ουσιαστική αξία σε μια οργανωμένη κοινωνία …. (Γ. Μπαμπινιώτης, ΕΚΦΡΑΣΗ/έκθεση για όλες τις τάξεις του Λυκείου, Σπ. Κούτρα σελ. 383).
Όλοι οι ασχολούμενοι, διαχρονικά, με τα θέματα της Παιδείας και της εκπαίδευσης των νέων μας, γράφει ο Δημήτρης Σαρρής, ενώ φαίνεται να αναγνωρίζουν τον καταλυτικό ρόλο της Παιδείας στη διαμόρφωση της κοινωνίας και του έθνους, μολαταύτα στην πράξη παρατηρούμε ότι, πολλές φορές, οι λύσεις που δίδονται, με τον βαρύγδουπο μάλιστα τίτλο των μεταρρυθμίσεων, είναι ημιτελείς, αποσπασματικές και συχνά εκτός στόχου και το χειρότερο οπισθοδρομικές.
Πολύ σημαντική ασφαλώς (ίσως η σημαντικότερη) είναι η συμβολή των δασκάλων σε όλες τα βαθμίδες της εκπαίδευσης. Όσο τέλεια μέσα κι αν διαθέτει ένα εκπαιδευτικό σύστημα, όσο άρτιο κι αν είναι το πρόγραμμα σπουδών, χωρίς καλούς δασκάλους, οι οποίοι θα τα αξιοποιήσουν και θα τα εφαρμόσουν, είναι άχρηστα. Και πραγματικός δάσκαλος δεν είναι εκείνος που περιορίζεται στην απλή μετάδοση επιφανειακών γνώσεων, αλλά εκείνος που χρησιμοποιεί τις γνώσεις ως μέσα για να πλάσει, να διαμορφώσει την προσωπικότητα των παιδιών, δηλαδή το πνεύμα, το ήθος και το χαρακτήρα τους. Ο πραγματικός δάσκαλος διδάσκει πάντα δια του παραδείγματος.
Τέλος, είναι φανερό ότι, η αναφορά στην Παιδεία οδηγεί αναπόφευκτα στη γλώσσα, στην εθνική γλώσσα, απ’ όπου περνάει κάθε μορφή Παιδείας και κάθε σύστημα εκπαίδευσης. Η συμβολή της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας στην ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια και στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας είναι απαραίτητη. Δυστυχώς η ελληνική πολιτεία στο θέμα της γλώσσας έχει εγκληματήσει ανεπανόρθωτα … Η κατάργηση της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών και η εφαρμογή του μονοτονικού συστήματος αποτελούν δύο από τα πολλά μεγάλα εγκληματικά λάθη της μεταπολίτευσης. Αξίζει λοιπόν να θυμόμαστε: Λαοί που έχασαν τη γλώσσα τους, εξαφανίστηκαν ….
Εν κατακλείδι, Παιδεία σημαίνει παράγουμε ενεργούς πολίτες που έχουν άποψη. Κάτι που δυστυχώς δεν γίνεται στις μέρες μας!
Υστερόγραφο: Στην πατρίδα μας μιλάμε διαρκώς για Εθνικό διάλογο για την παιδεία. Στο τέλος όμως οι αποφάσεις λαμβάνονται από τον εκάστοτε Υπουργό Παιδείας που ως συνήθως αποφασίζει μόνος του σύμφωνα πάντα με τις ιδεολογικές απόψεις του… Γι’ αυτό και η χώρα οδηγείται από το κακό στο χειρότερο και τα περισσότερα πτυχία έχουν χάσει την αξία τους …
Επίκουρος καθηγητής στο Τ.Ε.Ι. Λάρισας
Από το Μονάγρι Λεμεσού
a.avgoustis@hotmail.com
mignatiou.com