Της Δήμητρας Ρετσινά-Φωτεινίδου,
Φιλολόγου– Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Πρώτος κοινοβιάρχης και πολιστής του Αγίου Όρους κατά τον 10ο αι. μ.Χ., Ηγούμενος της Αγίας Λαύρας στη μοναστική πολιτεία της χερσονήσου του Άθω της Χαλκιδικής ήταν ο Όσιος Αθανάσιος. Κατά κόσμον το όνομά του ήταν Αβράμιος και γεννήθηκε στην Τραπεζούντα του Εύξεινου Πόντου το 930. Εκεί διδάχθηκε την εγκύκλιο ελληνική παιδεία και γαλουχήθηκε με τα πρότυπα της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης και του μοναχισμού. Η πνευματική τροφός του ήταν η θεία του μοναχή, η οποία τον μύησε στο «αγγελικό σχήμα» των μοναχών με την προσευχή, την ψαλμωδία, την νηστεία, την εγκράτεια και την άσκηση στην αρετή.
Ο στρατηγός και αυτοκράτορας του Βυζαντίου Νικηφόρος Φωκάς συνδέθηκε φιλικά με τον Αθανάσιο. Κοινός φίλος και συγγενής του Φωκά ήταν ο ηγούμενος της μονής του όρους Κυμινά της Βιθυνίας, Όσιος Μιχαήλ ο Μαλεϊνος. Το όρος Κυμινά και ο Όλυμπος της Βιθυνίας υπήρξαν σπουδαία μοναστικά κέντρα κατά τον 9ο και 10ο αι. Στο κοινόβιο του Κυμινά μόνασε ο Αθανάσιος και ασχολήθηκε με την καλλιγραφία, δηλαδή την αντιγραφή βιβλίων και χειρογράφων.
Ο Ανατολικός Μοναχισμός αντλεί τους κανόνες του από το Τυπικό του Μ. Βασιλείου, ο οποίος είχε μονάσει επί 9 έτη. Στον Μ. Βασίλειο οφείλεται η «καταλλαγή», δηλαδή η συνδιαλλαγή και συμφιλίωση μεταξύ των ασκητών – ερημιτών από τη μια μεριά και των κοινοβιακών μοναχών από την άλλη. Ο «μιγάς» μοναχός είναι αυτός που ζει μαζί και από κοινού με τους άλλους μοναχούς στο κοινόβιο.
Την «καταλλαγή» και συνύπαρξη του ερημικού και ησυχαστικού βίου με τον κοινοβιακό επέτυχε ο Αθανάσιος με την ίδρυση της Μονής Μεγίστης Λαύρας (12 Ιουλίου 961). Στον Άθω δεν υπήρχε οργανωμένη κοινοβιακή ζωή και οι Πατέρες ζούσαν ως ερημίτες, έμεναν σε ξύλινες καλύβες, έτρωγαν καρπούς και κάστανα και στερούνταν ακόμη και τα απαραίτητα, όπως το ψωμί.
Τα πρώτα χρήματα για την ίδρυση της μονής ήταν έξι λίτρες χρυσού από Νικηφόρο Φωκά. Με τη μεγάλη νίκη του στρατηγού Φωκά κατά των Αγαρηνών στην Κρήτη και την απελευθέρωση του Χάνδακα (Ηρακλείου) τον Μάρτιο του 961 απελευθερώθηκαν και οι Αγιορείτες μοναχοί που κρατούνταν στο νησί αιχμάλωτοι.. Ενώ συνεχιζόταν η οικοδομή της Λαύρας έγινε η θαυμαστή επίσκεψη της Κυριάρχου και Προστάτιδος Όρους Θεοτόκου. Ενώπιον του Αθανασίου παρουσιάστηκε η Παναγία η οποία του είπε: «Θέλω, τέκνον μου Αθανάσιε, εις το εξής να μην ορίσεις οικονόμο, διακονητή στην Μονή, διότι εγώ θα είμαι η «Οικονόμισσα» της Λαύρας μέχρι της συντελείας των αιώνων»!
Το 969 δολοφονήθηκε ο Νικηφόρος Φωκάς και νέος αυτοκράτορας ανακηρύχθηκε ο αυτουργός της δολοφονίας Ιωάννης Τσιμισκής. Τότε συντάχθηκε το πρώτο Τυπικό του Αγίου Όρους ή «Τυπικό του Ιωάννου Τσιμισκή». Ήταν το πρώτο καταστατικό του Όρους γραμμένο επί τραγίνης περγαμηνής (Τυπικό Τράγος) φυλασσόμενο στο Θησαυροφυλάκιο του Πρωτάτου.
Στον Όσιο Αθανάσιο οφείλεται η οικουμενικότητα του Αγίου Ορους. Η «μεθαρμογή» του προηγούμενου ερημικού μοναχισμού σε κοινοβιακό δεν προσχεδιάσθηκε αλλά ήταν το προϊόν πραγματικής αγάπης για την ορθοδοξία. Το Άγιο Όρος έχει καταστεί οικουμενικό κέντρο του Ορθόδοξου Ανατολικού Μοναχισμού και εκεί έχουν κτίσει μονές Χριστιανοί Ορθόδοξοι λαοί από όλον τον κόσμο (Σλάβοι, Βούλγαροι, Ίβηρες- Γεωργιανοί, Ρώσοι, Ρουμάνοι κ.λπ.)