Ιστορικός - Δρ Βαλκανικού Πολιτισμού
Μώμος (ψόγος,
μομφή) στη μυθολογία ήταν ο θεός της
σάτιρας και της κωμωδίας που εκδιώχθηκε
τελικά από τον Όλυμπο εξαιτίας της
συνεχούς άδικης κριτικής του. Στο
Κυπριακό έπος ο Μώμος αναφέρεται ως ο
υποκινητής του Τρωικού Πολέμου για να
μειώσει τον ανθρώπινο πληθυσμό. Ο Μώμος
ήταν το απόλυτο κριτήριο αξιολόγησης,
σύμφωνα με τον Πλάτωνα … ούτε ο Μώμος
δεν θα έβρισκε ψεγάδι …
Η ονομασία
Μωμόγερος προέρχεται από το μώμος (ή
μίμος) + γέρος, Μωμόγεροι ή Μωμόεροι ή
Μωμογέρια οι ιερείς ακόλουθοι του Μώμου.
Οι ρίζες του
εθίμου είναι διονυσιακές και βρίσκονται
και στο μύθο της Περσεφόνης που άρπαξε ο
Πλούτωνας, καθώς σε παραλλαγή
αναπαρίσταται κάτι αντίστοιχο αλλά
φυσικά επηρεάστηκε από τις ιστορικές
εξελίξεις, ειδικά στην παραλλαγή όπου
σατιρίζεται η εξουσία των ντερμπεντέρηδων
(μουσουλμάνων τοπικών αρχόντων) στον
Πόντο, αυτό είναι εμφανές. Ειδικά στην
Τραπεζούντα το έθιμο έπαιρνε εθνική χροιά, με σπαθοφόρο φουστανελοφόρο
επικεφαλή κάθε ομάδας.
Υπάρχουν 55
καταγεγραμμένες παραλλαγές του εθίμου.
Συχνή είναι η παρουσία της νύφης, η
αρπαγή της, η καταδίωξη, η σύγκρουση
μεταξύ δυο ανδρών και η ανάσταση. Η
ύπαρξη ενός νέου και ενός ηλικιωμένου
άνδρα συμβολίζει την πάλη του παλιού
με τον νέο χρόνο. Το έθιμο γινόταν κυρίως
την περίοδο από 25 Δεκεμβρίου ως 5
Ιανουαρίου, την περίοδο του 12ημέρου
(Χριστούγεννα- Πρωτοχρονιά-Θεοφάνια) ή
Καλαντοφώτων.
Μωμόγεροι, ένα
διαχρονικό λαϊκό παραμύθι που πέρασε
από την αρχαιότητα στο Βυζάντιο, επέζησε
στους αιώνες της οθωμανικής κατάκτησης,
και μεταφέρθηκε στην Ελλάδα από Πόντιους
πρόσφυγες, η ζωντανή παράδοση μας.
ΥΓ. Το 2016 οι
Μωμόγεροι μπήκαν στον κατάλογο «άυλης
πολιτιστικής κληρονομιάς» της Unesco.