Της Δήμητρας Ρετσινά Φωτεινίδου
Φιλολόγου- Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Ο Γερμανός και ίσως Πολωνικής καταγωγής (Nietzky) φιλόσοφος Friedrich W. Nietzsce επηρέασε ένα ευρύ κοινό και όχι μόνο μια κάστα ακαδημαϊκών. Ο ίδιος αγαπούσε ιδιαίτερα τους Προσωκρατικούς φιλοσόφους- Ίωνες και Ελεάτες. Επηρεάστηκε από τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες (Kunsttrieben) του Απολλώνιου (λογική και τάξη) και Διονυσιακού (πάθος και χάος) πνεύματος. Μελέτησε και επηρεάστηκε από τον Κάντ, τον Σπινόζα, τον Σοπενχάουερ και ήταν φίλος και (ανταγωνιστής;) με τον ρομαντικό συνθέτη όπερας Richard Wagner.
Το έργο του Νίτσε, αν και δυσνόητο με μια πρώτη ανάγνωση, είναι «Ανθρώπινο πολύ Ανθρώπινο»! Η ευαισθησία του για την πορεία της Ανθρωπότητας, οι γνώσεις του αλλά και τα πολλά προβλήματα υγείας σμίλεψαν τον χαρακτήρα και τη σκέψη του έτσι ώστε να διδάξει έναν νέο είδος Ανθρωπισμού που δεν στηρίζεται στο έλεος αλλά στο υψηλό ηθικό.
Αυτή η θέληση για Δύναμη παρερμηνεύθηκε από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας που χρησιμοποίησε το έργο του Νίτσε κατά το δοκούν. Σε αυτό ευθύνη είχε κυρίως η αδελφή του Elisabeth Forster-Nitzsche, η οποία ακολούθησε κατά γράμμα τα αντισημιτικά συνθήματα της εποχής και «διόρθωσε» αυθαίρετα μετά τον θάνατο του αδελφού της πολλά από τα έργα του που δεν είχαν ως τότε δημοσιευθεί!
Τα πραγματικά αισθήματα του Νίτσε για όλους του λαούς σίγουρα δεν ήταν ρατσιστικά. Γιατί ο ίδιος πίστευε βαθειά στην ισότητα των ανθρώπων άρα και των εθνών. Ταλαιπωρημένος από πολλά σοβαρά προβλήματα υγείας (μέχρι και τύφλωση) αναγκάστηκε να παραιτηθεί το 1879 από καθηγητής της έδρας φιλολογίας του πανεπιστημίου της Βασιλείας (Ελβετίας). Κατά την δεκαετία 1879- 1889 στην Ιταλία έγραψε και τα περισσότερα έργα του ως ανεξάρτητος φιλόσοφος.
Ο Νέος Άνθρωπος –Υπεράνθρωπος (Ubermensche) στο «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» (1882) είναι φορέας νέων αξιών. Εισάγει μια μεγαλεπήβολη κοινωνική ηθική ως απάντηση στον Μηδενισμό (Nihilism) της εποχής του στην Ευρώπη (διαχρονικό φαινόμενο). Αυτός είναι ο πυρήνας της επαναστατικής του αντίληψης και άσκησε επίδραση στην πολιτική ψυχολογία (και ψυχολογία των μαζών).
Ο Υπεράνθρωπος (Ζαρατούστρα ή Προμηθέας ή Κολοκοτρώνης) παίρνει τον εαυτό του και τους άλλους στα σοβαρά. Αγαπάει τον εαυτό του. Είναι συμφιλιωμένος με τον εαυτό του ώστε να πάει και ένα βήμα παραπάνω. Εφαρμόζει αυτό που στην Κοινωνιολογία λέμε «κοινωνική κινητικότητα». Ο Υπεράνθρωπος είναι η απάντηση στον Μηδενισμό του Τελευταίου Ανθρώπου που ζει με απάθεια, δειλία, αβουλία και έχει πάψει να ονειρεύεται, να ελπίζει να διεκδικεί.
Ο Υπεράνθρωπος υψώνεται πέραν του Καλού και του Κακού και των κοινωνικών στερεοτύπων. Όταν ο Νίτσε λέει πέραν της κοινής ηθικής εννοεί τα κοινωνικά στερεότυπα (λ.χ κοινωνικές ανισότητες). Οι κανόνες της ηθικής συνεχίζουν να ισχύουν και σε καμιά περίπτωση δεν δικαιολογούνται εγκλήματα για την επιβολή των πολιτικών ιδεολογιών ή των θρησκευτικών πεποιθήσεων!
Ο Νίτσε έπαθε νευρικό κλονισμό και κατέρρευσε από μανιοκατάθλιψη στην Ιταλία. Από το 1889 ως τον θάνατό του, το 1900 στη Βαϊμάρη, ανέλαβαν τη φροντίδα του η μάνα και η αδελφή του. Στα γραπτά του το στυλ του Νίτσε είναι πολεμικό, αφοριστικό, ειρωνικό… Δίνει έμφαση στην αισθητική τελείωση ως μέσο σωτηρίας της ανθρωπότητας. Το πνεύμα της αριστοκρατίας και το πνεύμα του δούλου δεν είναι κάτι στάσιμο. Είναι μια εσωτερική κατάσταση που αλλάζει με την καλλιέργεια της αυτοσυνειδησίας και της αυτοεκτίμησης.
Σημαντικότερα έργα του Νίτσε μεταφρασμένα και στα Ελληνικά είναι τα εξής: «Γέννηση της Τραγωδίας», «Φιλοσοφία στα Τραγικά Χρόνια των Ελλήνων», «Ανθρώπινο πολύ ανθρώπινο», «Χαρούμενη Επιστήμη», «Τάδε έφη Ζαρατούστρα», «Πέρα από το Καλό και το Κακό», «Γενεαλογία της Ηθικής», «Λυκόφως των Ειδώλων».