Πόσο κοντά στην καταστροφή είχε έρθει η ανθρωπότητα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου; Είναι ένα ερώτημα που απασχολεί όχι μόνο τους ιστορικούς, αλλά και καθέναν που έχει βασικές γνώσεις ιστορίας της περιόδου και έχει συναίσθηση αφενός της καταστρεπτικής ισχύος των πυρηνικών όπλων, αλλά και στοιχειώδη κατανόηση των θεωρητικών κατασκευασμάτων, όπως η πυρηνική στρατηγική / αποτροπή (nuclear strategy / deterrence) επί των οποίων επιχειρήθηκε να οικοδομηθεί μια παγκόσμια ισορροπία.
Ανάμεσα στα άκρως απόρρητα έγγραφα που αποχαρακτήρισε η CIA, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και κάποια τα οποία απευθύνονται στον Χένρι Κίσιντζερ, υπουργό Εξωτερικών και Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας της κυβέρνησης Τζέραλντ Φορντ, τον γνωστό Μπρεντ Σκόουκροφτ (υπηρέτησε ξανά στη θέση επί προεδρίας Μπους του πρεσβύτερου) αναφέρονται στο περιστατικό σύγκρουσης δυο πυρηνοκίνητων υποβρυχίων τα οποία ήταν εξοπλισμένα με πυρηνικά όπλα.
Το περιστατικό συνέβη τον Νοέμβριο του 1974 και ενέπλεξε ένα αμερικανικό υποβρύχιο (SSBN-627 USS James Madison, κλάσης Poseidon, έφερε πυραύλους Polaris, αντικαταστάθηκαν από τους Trident στα τέλη της δεκαετίας του 1970 με αρχές της δεκαετίας του 1980) και ένα σοβιετικό (κωδικός ΝΑΤΟ: κλάση «Victor», πρόκειται για το «Project 671»), στα ανοιχτά της δυτικής ακτής της Σκωτίας.
Το αμερικανικό υποβρύχιο αναχωρούσε για περιπολία στους ωκεανούς και το σοβιετικό του είχε στήσει καρτέρι, περιμένοντάς το για να το ακολουθήσει χωρίς να γίνει αντιληπτό, με στόχο προφανώς να καταγράψει όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούσε.
Ο λόγος για τον οποίο τα αμερικανικά υποβρύχια βαλλιστικών πυραύλων με μη συμβατικές κεφαλές μετέβαιναν στη Σκωτία (βάση υποβρυχίων «Holy Loch», στην περιοχή Argyll, δημιουργήθηκε το 1961, εγκαταλείφθηκε το 1991), είναι διότι έπρεπε να βρίσκονται κοντά στη Σοβιετική Ένωση και να έχουν βάση ανεφοδιασμού, καθώς οι πύραυλοι Polaris είχαν εμβέλεια περί τα 2.500 χιλιόμετρα, άρα δεν μπορούσαν να βάλλουν από θαλάσσια περιοχή κοντά στο μητροπολιτικό έδαφος των Ηνωμένων Πολιτειών.
Από τη σύγκρουση το αμερικανικό υποβρύχιο έπαθε σημαντικές ζημιές στο σκάφος του. Και τα δύο υποβρύχια αναδύθηκαν αμέσως, μόνο που το σοβιετικό καταδύθηκε ξανά αμέσως, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν ασφαλείς πληροφορίες για το αν υπέστη ή όχι ζημιές.
Το εξαιρετικά επικίνδυνο περιστατικό δεν το παραδέχθηκε ποτέ το αμερικανικό Ναυτικό. Η διείσδυση του σοβιετικού υποβρυχίου σε τέτοια εγγύτητα με βάση πυρηνικών υποβρυχίων, παραβιάζοντας δηλαδή κάθε σύστημα άμυνας που εφαρμοζόταν, εάν αποκαλυπτόταν θα προκαλούσε σάλο, οπότε επελέγη η αποσιώπηση του συμβάντος και η μη έγερσή του σε διπλωματικό επίπεδο.
Οι σκέψεις ήταν όμως «μαύρες» και σε επιχειρησιακό και αποτρεπτικό επίπεδο. Εάν αυτό που αποτολμούσε το σοβιετικό υποβρύχιο ήταν εφικτό, τότε χανόταν το υποτίθεται αποτρεπτικό αποτέλεσμα που επιτύγχανε ο υποβρυχιακός στόλος, καθώς άφηνε θεωρητικώς περιθώρια στους Σοβιετικούς να σκεφτούν ότι αιφνιδιαστική επίθεση εξουδετέρωσης των πυρηνικών των ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι εφικτή…
Αυτό θα μπορούσαν να σκεφτούν ότι θα γινόταν με απόπειρα εξουδετέρωσης όλων των αμερικανικών πυρηνικών υποβρυχίων, σε συνδυασμό με αιφνιδιαστικά πυρηνικά πλήγματα προς τις χερσαίες αμερικανικές πυρηνικές δυνάμεις ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες επιτυχούς μαζικού ανταποδοτικού πλήγματος (retaliatory strike), κάτι εξόχως αποσταθεροποιητικό.
Βέβαια, το άνοιγμα των αρχείων μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, εάν απέδειξε κάτι είναι το ότι Αμερικανοί και Σοβιετικοί είχαν εντελώς διαφορετική αντίληψη για την έννοια της «αποτροπής», με τους Σοβιετικούς να τείνουν περισσότερο στο συμπέρασμα ότι ένας πυρηνικός πόλεμος ήταν εφικτός, τον οποίο προετοιμάζονταν να αντιμετωπίσουν και να νικήσουν, εκμεταλλευόμενοι προφανώς τη μεγαλύτερη δυνατότητα «απορρόφησης» των απωλειών από κάποιο πυρηνικό πλήγμα, λόγω και της αχανούς εκτάσεων που καταλάμβανε η πρώην ΕΣΣΔ.
Τέλος, να υπενθυμιστεί ότι είναι ήδη γνωστό άλλο ένα πολύ επικίνδυνο περιστατικό με σοβιετικό υποβρύχιο κλάσης «Victor» (έκδοση III), καθώς το 1981 ένα από αυτά είχε συγκρουστεί με το αμερικανικό USS Drum (SSN-677), ενώ το δεύτερο επιχειρούσε να το φωτογραφήσει, καθώς η νέα έκδοση έφερε κάποια χαρακτηριστικά που είχαν δώσει τροφή σε εκτεταμένη φημολογία και υποθέσεις… Παρότι το αμερικανικό κινδύνεψε να βυθιστεί, το περιστατικό δεν ανακοινώθηκε ποτέ.