ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΣ
Κρίση και υπογεννητικότητα δημιουργούν εκρηκτική κατάσταση στην Ελλάδα και όχι μόνο...
Το ότι η Ελλάδα... αδειάζει από κατοίκους δεν χρειάζεται κάποια ειδική μελέτη για να διαπιστωθεί: μια απλή βόλτα στην περιφέρεια της χώρας αρκεί για να πιστοποιηθεί ότι ο πληθυσμός της βαίνει διαρκώς μειούμενος.
Ωστόσο, μερικές φορές τα επίσημα στοιχεία είναι απαραίτητα για να δοθεί στο πρόβλημα η σωστή του διάσταση και να υπάρξει – αν πλέον είναι εφικτό – κινητοποίηση της πολιτείας για αντιστροφή μιας καταστροφικής πορείας.
Μείωση του πληθυσμού
Ως πρωτοχρονιάτικο... μποναμά (και τι μποναμά) φύλαγε η ΕΛΣΤΑΤ τα στοιχεία της για τον πληθυσμό της χώρας, καθώς τα δημοσιοποίησε στις 30 Δεκεμβρίου. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτά ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας την 1η Ιανουαρίου 2016 εκτιμήθηκε στα 10.783.748 άτομα (5.224.210 άνδρες και 5.559.538 γυναίκες), μειωμένος κατά 0,68% σε σχέση με τον αντίστοιχο πληθυσμό της 1ης Ιανουαρίου 2015 που ήταν 10.858.018 άτομα.
Ακόμα χειρότερα, ο πληθυσμός ηλικίας 0-14 ετών ανήλθε σε 14,4% του συνολικού πληθυσμού, έναντι 64,3% και 21,3% του πληθυσμού 15-64 και 65 ετών και άνω, αντίστοιχα, με τον δείκτη γήρανσης (πληθυσμός ηλικίας 65 ετών και άνω προς τον πληθυσμό ηλικίας 0-14 ετών) στο 147,3.
Και μέσα σε όλα η καθαρή μετανάστευση εκτιμήθηκε σε -44.905 άτομα, που αντιστοιχούν σε 64.446 εισερχόμενους και 109.351 εξερχόμενους μετανάστες. Το 2014 η καθαρή μετανάστευση είχε εκτιμηθεί σε -47.791 άτομα (59.013 εισερχόμενοι και 106.804 εξερχόμενοι μετανάστες). Όπως εξηγεί η ΕΛΣΤΑΤ, μετανάστευση και φυσική μείωση του πληθυσμού (η οποία ανήλθε στα 29.365 άτομα, καθώς είχαμε 91.847 γεννήσεις έναντι 121.212 θανάτων) συνέβαλαν στη μείωση αυτήν του πληθυσμού της χώρας.
Το κακό και το... χειρότερο σενάριο
Σε αντίστοιχα, ακόμα πιο ανησυχητικά, συμπεράσματα κατέληξε για το δημογραφικό της Ελλάδας και πρόσφατη μελέτη του think tank διαΝΕΟσις, που πραγματοποιήθηκε από ομάδα επιστημόνων του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Βύρωνα Κοτζαμάνη. Η μελέτη διαπίστωσε ότι από το 2011, πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο πληθυσμός της Ελλάδας συρρικνώνεται και οι νέοι κάτοικοι που ή γεννιούνται στη χώρα ή μεταναστεύουν στην Ελλάδα από άλλες χώρες είναι λιγότεροι από τους κατοίκους που πεθαίνουν και από αυτούς που μεταναστεύουν σε άλλες χώρες.
Μάλιστα, η ομάδα των επιστημόνων εξέτασε και σειρά σεναρίων για την εξέλιξη του φαινομένου της πληθυσμιακής συρρίκνωσης της χώρας και το καλύτερο από αυτά είναι απλώς... κακό: συγκεκριμένα ο πληθυσμός της Ελλάδας στο μέλλον θα μειωθεί σημαντικά και το 2050 υπολογίζεται ανάμεσα στα 10 εκατομμύρια (σύμφωνα με το... αισιόδοξο σενάριο) και τα 8,3 εκατομμύρια (στο πιο απαισιόδοξο), ενώ η μείωση εκτιμάται ότι θα κυμανθεί από περίπου 800.000 μέχρι 2,5 εκατομμύρια άτομα. Στη μελέτη σημειώνεται ότι από το 1951 μέχρι το 2011 ο πληθυσμός της Ελλάδας αυξήθηκε από τα 7,6 εκατομμύρια στα 11,1 εκατομμύρια κατοίκους.
Η μελέτη τονίζει, παράλληλα, ότι ο πληθυσμός των παιδιών σχολικής ηλικίας (από 3 μέχρι 17 ετών) θα μειωθεί από 1,6 εκατ. σήμερα σε 1,4 εκατ. (αισιόδοξο σενάριο) έως και σε 1 εκατ. (απαισιόδοξο σενάριο) το 2050, ενώ ο δυνάμει οικονομικά ενεργός πληθυσμός (δηλαδή οι πολίτες ηλικίας 20-69 ετών που έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν) θα μειωθεί από 7 εκατ. το 2015 σε 4,8 έως 5,5 εκατομμύρια το 2050 και ο πραγματικός οικονομικά ενεργός πληθυσμός θα μειωθεί από 4,7 εκατ. το 2015 σε 3 έως 3,7 εκατομμύρια.
Χάνοντας τη νεολαία...
Την ίδια στιγμή, η κρίση και η ανεργία προκαλούν τεράστια «αιμορραγία» στην crème de la crème του ελληνικού πληθυσμού: τους νέους, μορφωμένους και καταρτισμένους ανθρώπους, οι οποίοι αποχωρούν μαζικά από τη χώρα εις αναζήτησιν καλύτερης τύχης σε χώρες του εξωτερικού. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει η Τράπεζα της Ελλάδος, σχεδόν 427.000 άνθρωποι έχουν μεταναστεύσει από την Ελλάδα σε χώρες του εξωτερικού (κυρίως Βρετανία, ΗΠΑ, Γερμανία, Σουηδία κ.λπ.) από το 2008 έως το 2016 και η τάση αυτή δεν φαίνεται να παρουσιάζει ανάσχεση.
Από τη μελέτη της ΤτΕ γίνεται εμφανές ότι οι άνθρωποι που φεύγουν είναι νέοι, με υψηλά τυπικά και ουσιαστικά προσόντα, εξαιρετική επιστημονική κατάρτιση και βρίσκονται στην πλέον παραγωγική ηλικία: από τα στοιχεία του 2013 προκύπτει ότι οι νέοι Έλληνες μετανάστες αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 2% του συνολικού εργατικού δυναμικού της χώρας και το 50% αυτών βρίσκεται σε ηλικία 25-39 ετών.
Τα ίδια και χειρότερα στην Ευρώπη
Θα μπορούσε, πάντως, να θεωρηθεί... παρηγοριά στον άρρωστο το ότι και στην Ευρώπη οι συνθήκες της δημογραφίας μόνο καλές δεν μπορούν να θεωρηθούν. Δημοσίευμα των «Financial Times», το οποίο συγκέντρωσε δημογραφικά στοιχεία από όλη την Ευρώπη, δείχνει ότι η Γηραιά Ήπειρος είναι πλέον όντως γερασμένη, καθώς η γήρανση του πληθυσμού συνδυάζεται με την υπογεννητικότητα για να δημιουργήσει ένα εκρηκτικό κοκτέιλ. Συγκεκριμένα από τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα ο ρυθμός των γεννήσεων έχει μειωθεί κατά 40% και, σύμφωνα με μελέτες του ΟΗΕ, πλέον ο μέσος όρος γονιμότητας έχει πέσει σε κατά μέσο όρο 1,5 παιδί ανά γυναίκα.
Παράλληλα, με βάση στοιχεία του ΟΟΣΑ, ενώ το 1956 ο πληθυσμός των νέων της Ευρώπης, ηλικίας έως 15 ετών, ξεπερνούσε το 25%, το 2014 έχει περιοριστεί λίγο πάνω από το 15%. Την ίδια στιγμή οι Ευρωπαίοι άνω των 65 ετών αγγίζουν το 20% του συνόλου του πληθυσμού, από λιγότερο του 10% που ήταν το 1956. Ειδικά στη Γερμανία το πρόβλημα έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις, καθώς το 2014, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι νέοι έως 15 ετών αντιστοιχούσαν σε ποσοστό κοντά στο 14% του πληθυσμού της χώρας, ενώ τα άτομα άνω των 65 ετών έφθαναν στο 22% του συνολικού πληθυσμού.
Κάπως έτσι εξηγείται και η «γενναιόδωρη» πολιτική της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ σχετικά με το προσφυγικό, έστω κι αν φαίνεται να προκαλεί «παρενέργειες» στο πολιτικό σκηνικό της Γερμανίας. Η Μέρκελ στους πρόσφυγες από τη Συρία είδε έναν τρόπο ανανέωσης του πληθυσμού της χώρας, κάτι με το οποίο – έστω και με πολλά caveat – συμφωνούν και οι περισσότερες μελέτες που εξετάζουν το δημογραφικό της Ευρώπης.