Του Απόστολου Δοξιάδη
Ασχολούμενος ενάμιση μήνα εντατικά με την υπόθεση των οκτώ ικετών τούρκων αξιωματικών, που τους ζητά ο Ερντογάν για να τους τιμωρήσει φρικτά, ίσως και με θάνατο, επειδή τόλμησαν να διαλέξουν την Ελλάδα για προστασία, ακούω ενίοτε από φίλους ερωτήσεις του τύπου: "Μα τι στην ευχή έχεις πάθει; Γιατί τόση μανία;" Τους απαντώ από δω.
Δεν είμαι ούτε και παριστάνω τον ήρωα. Με υποκινούν ψυχολογικά κίνητρα, θετικά και αρνητικά. Το κύριο θετικό είναι η συμπόνοια μου για οκτώ ανθρώπους που ένοιωσα κάποια στιγμή ότι είναι αφημένοι στο έλεος ενός θεού που δεν έμοιαζε να ασχολείται ιδιαίτερα μαζί τους. Στα αρνητικά αισθήματα κυριαρχούν η αηδία και ο θυμός.
Η αηδία άρχισε τον Ιούλιο. Ένοιωσα αηδία όταν άκουσα τον Ερντογάν να λέει ότι ο πρωθυπουργός της πατρίδας μου τού υποσχέθηκε την έκδοση των Οκτώ. Οι Λατίνοι είχαν ένα ρητό, που το απευθύνω στον πρωθυπουργό που του αρέσουν αυτά: "Jura novit curia", δηλαδή "το δικαστήριο γνωρίζει τους νόμους". Τους βασικούς θα έπρεπε να τους γνωρίζει και ο ίδιος, όπως ότι μόνο αν μια έκδοση την αποφασίσει τελεσίδικα η Δικαιοσύνη, πέφτει λόγος σε εκείνον. Κι αν δεν το γνώριζε όταν έκανε τη δήλωση στον Ερντογάν, έπρεπε μετά, μαθαίνοντάς το, να τον διαψεύσει. Δεν διέψευσε, ούτε στην αρχή ούτε αργότερα. Αηδία. Ούτε διέψευσε ο υπουργός εξωτερικών της Ελλάδας όταν είπε γι' αυτόν ο τούρκος ομόλογός του ότι του έκανε αντίστοιχη υπόσχεση. Αηδία πάλι.
Η αηδία μου όμως έγινε μόνιμη από τότε που ασχολούμαι πιο ενεργά με την υπόθεση.
Ένοιωσα αηδία ακούγοντας ανθρώπους ενήμερους στα πολιτικά να μου λεν ότι το "εθνικό συμφέρον" επιβάλλει την έκδοση, δηλαδή την παραβίαση της αρχής ότι αυτές οι αποφάσεις ανήκουν στα δικαστήρια, που αποφασίζουν με βάση το νόμο: εν προκειμένω, το νόμο ότι το κύριο κριτήριο μιας έκδοσης είναι η εγγύηση της δίκαιης δίκης στη χώρα που τη ζητά. (Σε μια ευνομούμενη χώρα, και μόνο ο χαρακτηρισμός "προδότες" από τον υπουργό εξωτερικών της Τουρκίας για τους Οκτώ, θα είχε τελειώσει το θέμα της έκδοσης, ως απόλυτη απόδειξη ότι οι εκζητούμενοι είναι ήδη καταδικασμένοι στη χώρα τους. Άρα για ποια "δίκαιη δίκη" μιλάμε;).
Ένοιωσα αηδία ακούγοντας ανθρώπους ενήμερους στα νομικά να με ακούν να επαναλαμβάνω το επιχείρημα ότι βάσει των νόμων μας οι Οκτώ είναι απαράδεκτο να εκδοθούν, και να απαντούν: "Και λοιπόν; Κι επειδή είναι απαράδεκτο; Ποιον θα εμποδίσει αυτό;".
Ένοιωσα αηδία ακούγοντας επανειλημμένα ανθρώπους ενήμερους στα δικαστικά να μου λεν "αν οι αρεοπαγίτες πάρουν εντολή, θα τους εκδώσουν". "Εντολή", απόρησα; Οι ανώτατοι δικαστικοί μας; Μα από ποιον; Οι συνομιλητές μου κούναγαν το κεφάλι.
Και επίσης ένοιωσα αηδία, με τον εαυτό μου αυτή τη φορά, όταν χρειάστηκε να εξηγήσω σε καλοπροαίρετους πολίτες, που μού έλεγαν προ δυο εβδομάδων "εντάξει, έληξε το θέμα, αφού τα ξεκαθάρισαν όλα τόσο καλά οι τρεις εισαγγελείς στον Άρειο Πάγο", πως όχι, δυστυχώς δεν έληξε καθόλου το θέμα.
Δυστυχώς, αντί να κατασιγάσει με την απόφαση του Αρείου Πάγου που περιμέναμε τη Δευτέρα, η αηδία μου αυξήθηκε κατακόρυφα τις τελευταίες μέρες.
Ένοιωσα αηδία όταν άκουσα από γνωστό μου ότι την Παρασκευή συζητούσαν ξένοι διπλωμάτες ότι ο (ελληνικός) Άρειος Πάγος θα αναβάλλει την έκδοση της απόφασης - και τρεις μέρες μετά αυτό έγινε.
Λίγες ώρες μετά την αναβολή της απόφασης από τον Άρειο Πάγο, έμαθα ότι η Τουρκία κατέθεσε στο Συμβούλιο της Ευρώπης την είδηση ότι δημιουργεί επταμελή "επιτροπή παραπόνων" (όλα τα μέλη διορισμένα από τον Ερντογάν), για να πηγαίνουν οι πολίτες να λεν "τα τυχόν προβλήματά τους με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης". Αυτό το κατέθεσε, λέει, ως απόδειξη "επαναφοράς του κράτους δικαίου". Κι εγώ ένοιωσα πάλι μεγάλη αηδία, αργότερα, όταν άκουσα σοβαρούς νομικούς να εικάζουν ότι αυτό μπορεί να επηρέασε την αναβολή της απόφασης, με κάποιο αφανές τάξιμο της Τουρκίας ότι "μη σας νοιάζει, από βδομάδα εμείς θα αποδείξουμε ότι το καθεστώς μας φιλελευθεροποιείται, και άρα και εσείς θα έχετε ωραία επιχειρήματα να εκδώσετε τους Οκτώ". Μεγάλη αηδία με τη σκέψη τους, αλλά και μεγάλη αηδία, πάλι, με τον εαυτό μου, που την πίστεψα.
Οι τυραννίες δεν έρχονται πάντα με πραξικοπήματα, όπως αυτό στο οποίο κατηγορεί ο Ερντογάν τους Οκτώ (με αστεία στοιχεία) ότι συμμετείχαν. Έρχονται και με γενικό εκφυλισμό και παρακμή. Οι εκλογές είναι απαραίτητες σε μια δημοκρατία, αλλά δεν αρκούν. Ο Χίτλερ με εκλογές ήρθε στην εξουσία, εκλογές μιας κοινωνίας παρακμασμένης και εκφυλισμένης, στην οποία μπόρεσε και εγκαθίδρυσε τυραννία με το έτσι θέλω—κάπως όπως το πάει εδώ και κάμποσα χρόνια ο Ερντογάν.
Ο εκφυλισμός και η παρακμή έρχονται μετά από ένα ποτάμι αηδίας, που οδηγεί στην απάθεια και την αδιαφορία. Για να καταπολεμήσει κανείς αυτή την τάση πρέπει, αντίθετα, να μετατρέπει την αηδία σε θυμό, και τον θυμό σε πράξη. Κι εγώ είμαι πια πολύ θυμωμένος. Είμαι θυμωμένος γιατί νοιώθω στο θέμα των Οκτώ ότι μια κλίκα πολιτικών και κάποιων άλλων μάς δουλεύουν όλους μαζί, τους έλληνες πολίτες, ασεβώντας στο νόμο, δηλαδή στη δημοκρατία. Έτσι άρχισα και έτσι συνεχίζω να ασχολούμαι με την υπεράσπιση του δίκιου των οκτώ τούρκων ικετών. Η συμπόνοια γι' αυτούς παραμένει, αλλά η αηδία ανατροφοδοτεί συνεχώς τον θυμό.
Η απόφαση για τους Οκτώ θα εκδοθεί την ίδια μέρα που το πρωί, νωρίτερα, η Ολομέλεια το Αρείου Πάγου θα αποφασίζει με σύγκληση της προέδρου του την παράταση του ορίου ηλικίας των ανώτατων δικαστών από τα 67 στα 70. Αυτό είναι αντισυνταγματικό, λένε η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων, η Ένωση Δικαστών του Συμβουλίου της Επικρατείας, η Ένωση Δικαστών του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Το ίδιο πιστεύουν, είμαι βέβαιος, πολλοί αρεοπαγίτες. Το ίδιο είπε χθες και ο υπουργός Δικαιοσύνης.
Ο ίδιος αυτός υπουργός μάς είπε και σχετικά με τους Οκτώ, ότι θα σεβαστεί την απόφαση της Δικαιοσύνης. Η δήλωση αυτή εμένα με οδηγεί σε σκέψεις διόλου ευχάριστες. Γιατί αν ο Άρειος Πάγος αποφασίσει να μην τους εκδώσει, το θέμα λήγει τελεσίδικα, οπότε δεν τίθεται θέμα σεβασμού ή μη της απόφασής του. Αλλά αν αποφασίσει να τους εκδώσει, ο νόμος ορίζει ότι η απόφαση είναι συμβουλευτική προς τον υπουργό, δηλαδή την κυβέρνηση, δηλαδή τον πρωθυπουργό. Η κυβέρνηση έχει κάθε νόμιμο δικαίωμα να την ανατρέψει. Τι θα πει λοιπόν "σεβασμός στην απόφαση της Δικαιοσύνης", αφού και η υιοθέτηση και απόρριψή της, σε περίπτωση που ο Άρειος Πάγος αποφασίσει την έκδοση, είναι εντός του νόμου; Η διατύπωση αυτή του υπουργού δικαιοσύνης, σε εμένα που είμαι πια πολύ αηδιασμένος και θυμωμένος, ηχεί ως προετοιμασία της απόσεισης των πολιτικών ευθυνών της κυβέρνησης για την έκδοση, με το επιχείρημα "α, δεν φταίμε εμείς, οι δικαστές το είπαν".
Δε συγκινούμαι λοιπόν διόλου με δηλώσεις σεβασμού της Δικαιοσύνης. Γιατί για να μιλάει μια κυβέρνηση για σεβασμό της Δικαιοσύνης και να την πιστεύουμε, πρέπει να έχει δώσει προηγουμένως σοβαρά δείγματα γραφής, ότι προασπίζει την ανεξαρτησία της. Ότι διορίζει δηλαδή τις διοικήσεις των ανώτατων δικαστηρίων με σεβασμό στην επετηρίδα, όπως είθισται. Ότι διαψεύδει κάθε δήλωση, από κάθε ισχυρό, έλληνα ή ξένο, ότι η κυβέρνηση τού έταξε ότι θα του κάνει το χατήρι, σε θέμα που αφορά τη Δικαιοσύνη. Για να μιλάει μια κυβέρνηση για σεβασμό της Δικαιοσύνης, πρέπει να τη σέβεται πάντα και παντού, και όχι επιλεκτικά. Όχι τη μια απόφαση να τη "σέβεται", την άλλη να τη θεωρεί "προϊόν διαπλοκής", την τρίτη να την καταγγέλει ως "πραξικόπημα". Όχι να προαναγγέλει ότι μια απόφαση ανώτατου δικαστηρίου δε μπορεί "ούτε μια στο εκατομμύριο" να είναι διάφορη από την κυβερνητική επιθυμία, κι έπειτα να διαρρηγνύει τα ιμάτιά της, για το πόσο σέβεται τη Δικαιοσύνη. Ή τη σέβεται πάντα, ή δε τη σέβεται ποτέ.
Ο αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου Χαράλαμπος Βουρλιώτης είπε στο δικαστήριο, σχετικά με την ύπαρξη στην Τουρκία εγγυήσεων δίκαιας δίκης: "Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας". Ας μου επιτρέψει να χρησιμοποιήσω την ίδια έκφραση, απευθυνόμενος προς κάθε αρμόδιο.
Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας.
Σεβασμός στη Δικαιοσύνη για τις κυβερνήσεις είναι πάνω από όλα να την προστατεύουν από τις παρεμβάσεις από όποιον ισχυρό, έλληνα ή ξένο, θέλει να βιάσει το φρόνημά της με έκνομα μέσα, και πάνω από όλα να την προστατεύουν από τις παρεμβάσεις της ίδιας της κυβέρνησης. Σεβασμός για τις κυβερνήσεις, με άλλα λόγια είναι να μη διανοούνται να κάνουν πολιτικές συναλλαγές ή υποσχέσεις που εμπλέκουν δικαστικές αποφάσεις.
Σεβασμός της Δικαιοσύνης για τους δικαστές σημαίνει σεβασμός στον όρκο τους, που είναι να φυλάττουν το Σύνταγμα και τους νόμους. Για τους δικαστές σεβασμός στη Δικαιοσύνη σημαίνει ελεύθερο φρόνημα, απόλυτη ανεξαρτησία από την πολιτική εξουσία, από συμφέροντα, από συναλλαγές.
Και για εμάς, τους απλούς πολίτες, σεβασμός στη Δικαιοσύνη είναι να μην ξεχνάμε ότι το Σύνταγμα προβλέπει πως η τήρησή του επαφίεται σε εμάς. Είτε από αγάπη είτε από αηδία, είτε από αίσθημα δικαίου είτε από οργή, όταν βλέπουμε την όποια προσπάθεια παρέμβασης στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, και στην απρόσκοπτη λειτουργία της, να μη λέμε "ωχ αδελφέ", "δε βαριέσαι", "άσε τώρα", "έτσι γίνεται στην Ελλάδα", αλλά να την καταγελούμε. Στην Ελλάδα γίνεται έτσι μόνο επειδή το επιτρέπουμε εμείς οι πολίτες. Εσείς που με διαβάζετε. Εγώ που γράφω.
Σεβασμός στη Δικαιοσύνη είναι για τους πολίτες αυτό που είπε ο Ηράκλειτος: να μαχόμαστε υπέρ του νόμου σα να υπερασπίζουμε τα ίδια τα τείχη της πόλης μας. Τείχη πέτρινα δεν έχουμε πια. Τα τείχη μας είναι οι θεσμοί και η σωστή λειτουργία τους, και πάνω από όλα του θεσμού της Δικαιοσύνης.
Σεβασμός της Δικαιοσύνης είναι η μάχη υπέρ του νόμου. Από όλους μας.
* Ο κ. Απόστολος Δοξιάδης είναι συγγραφέας.