Αν δεν κρύψουμε την ατολμία και την αδράνεια πίσω από το ζήτημα του «ηθικού κινδύνου», θα διαπιστώσουμε πως υπάρχουν λύσεις ανακούφισης των νοικοκυριών από τα χρέη τους με έντιμο και λειτουργικό τρόπο, χωρίς επιβάρυνση της οικονομίας, του δημόσιου ταμείου ή του τραπεζικού συστήματος
ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΡΑΤΟΠΟΥΛΟΥ
Εξαιτίας της διάρκειας και της έντασης της κρίσης, το ιδιωτικό χρέος έχει διογκωθεί, έχει καταστεί πρόσθετο βάρος για την οικονομία και την κοινωνία. Όπως το δημόσιο, έτσι και το ιδιωτικό χρέος χρειάζεται ελάφρυνση, ανακούφιση. Και όπου αυτό μπορεί να επιτευχθεί χωρίς παράπλευρες απώλειες για την οικονομία και χωρίς να πληγεί το αίσθημα δικαίου, πρέπει να γίνει.
Κάθε συζήτηση για «διευθέτηση» χρεών των ιδιωτών σκοντάφτει στον «ηθικό κίνδυνο», δηλαδή στον κίνδυνο επανάληψης ανεύθυνων και αντικοινωνικών συμπεριφορών, αν το κράτος τις επιβραβεύσει. Και πράγματι, η διαγραφή χρεών ενός οφειλέτη που δεν εξοφλεί τα χρέη του, ενώ έχει την οικονομική δυνατότητα, μπορεί να εκληφθεί και ως επιβράβευση ανεύθυνης και αντικοινωνικής συμπεριφοράς.
Σέβομαι απολύτως αυτήν την άποψη. Ωστόσο οι έκτακτες καταστάσεις απαιτούν έκτακτες λύσεις, λύσεις «out of the box». Δεν πρέπει να περιοριζόμαστε σε μια αμήχανη και στενόμυαλη διαχείριση της κρίσης. Απαιτούνται λελογισμένοι συμβιβασμοί και στη διαχείριση του ηθικού κινδύνου, προκειμένου να δρομολογήσουμε λύσεις που θα επαναφέρουν γρηγορότερα την οικονομία σε τροχιά ανάκαμψης, και θα αποκαταστήσουν, κατά το δυνατόν, κάποιες ισορροπίες στην κοινωνία.
Άλλωστε, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως η διαχείριση της κρίσης από όλες τις εκλεγμένες κυβερνήσεις μέχρι σήμερα έχει επανειλημμένα αγνοήσει τον ηθικό κίνδυνο, παράγοντας μάλιστα κοινωνικές αδικίες1.
Αξίζει δε να θυμόμαστε ότι, αν η Ευρώπη προέτασσε ως γνώμονα των ενεργειών της τον ηθικό κίνδυνο, οι Έλληνες θα βρισκόμασταν στο έλεος της μοίρας και του κράτους που χτίσαμε, χωρίς δανεικά, κούρεμα χρέους, προνομιακά επιτόκια κ.λπ.
Αν δεν κρύψουμε την ατολμία και την αδράνεια πίσω από το ζήτημα του ηθικού κινδύνου, θα διαπιστώσουμε πως υπάρχουν λύσεις ανακούφισης των νοικοκυριών από τα χρέη τους, χωρίς επιβάρυνση της οικονομίας, του δημόσιου ταμείου ή του τραπεζικού συστήματος. Λύσεις που μειώνουν τα χρέη των νοικοκυριών με έντιμο, ισότιμο και λειτουργικό τρόπο.
Μια τέτοια «λύση» εξετάζω σ΄ αυτό το άρθρο και αφορά στα χρέη των ιδιωτών προς τα Ασφαλιστικά Ταμεία.
Τα χρέη των πολιτών προς Ασφαλιστικά Ταμεία
Τα νοικοκυριά οφείλουν στα Ασφαλιστικά Ταμεία περισσότερα απ΄όσα οφείλουν στην εφορία. Συγκεκριμένα, 4,2 εκατ. ΑΦΜ χρωστούν στην εφορία 6 δισ.ευρώ – εδώ εντάσσονται και τα νοικοκυριά. Και μόλις 130 χιλιάδες ΑΦΜ -κυρίως νομικά πρόσωπα- οφείλουν τα υπόλοιπα 85 δισ.ευρώ των ληξιπρόθεσμων.
Κι από την άλλη μεριά, μόνο προς τον ΟΑΕΕ τα συσσωρευμένα χρέη 570 χιλιάδων ΑΦΜ ξεπερνούν τα 10 δισ. ευρώ.
Μιλώντας, λοιπόν, για τα χρέη των πολιτών προς τα Δημόσια Ταμεία, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι οι οφειλές προς τα Ασφαλιστικά Ταμεία και το οξύτερο πρόβλημα εντοπίζεται στον ΟΑΕΕ. (Στο ΙΚΑ χρωστούν κυρίως νομικά πρόσωπα, όχι οι πολίτες. Αυτοί χρωστούν κυρίως στον ΟΑΕΕ και στο ΕΤΑΑ).
Σήμερα έχουμε ένα νέο ασφαλιστικό νόμο που συνδέει τις εισφορές με τα έσοδα. Σε ό,τι αφορά τις εισφορές, αυτός ο νόμος είναι πιο δίκαιος. Δεν το λέει μόνο ο υπουργός και οι εκπρόσωποι των δανειστών, το λέει και η κοινή λογική2. Αν εφαρμόζαμε αναδρομικά αυτόν τον νόμο για όλη την περίοδο της κρίσης, τότε για τη συντριπτική πλειονότητα των οφειλετών του ΟΑΕΕ θα προέκυπτε σημαντική ελάφρυνση ή και ελαχιστοποίηση των οφειλών τους. Γιατί να μην το κάνουμε;
Εφαρμόζοντας δηλαδή αναδρομικά3 τον «δικαιότερο» νέο Μνημονιακό νόμο, το μεγαλύτερο ποσό των οφειλών προς τον ΟΑΕΕ θα μπορούσε να διαγραφεί. Αυτό θα ανακουφίσει σημαντικά τους οφειλέτες χωρίς να πλήττεται το αίσθημα δικαίου, χωρίς να ζημιώνεται το ταμείο του κράτους.
Πιο συγκεκριμένα:
Σύμφωνα με το νέο Ασφαλιστικό, οι ασφαλισμένοι του ΟΑΕΕ αποδίδουν εισφορές ανάλογα με τα εισοδήματα/κέρδη τους, ενώ με το παλαιό το ύψος των εισφορών ήταν διοικητικά καθορισμένο.
Με το παλαιό ασφαλιστικό καθεστώς οι ασφαλισμένοι του ΟΑΕΕ, ειδικά όσοι είχαν τουλάχιστον 15ετή ασφάλιση, υποχρεούνταν σε καταβολή ασφαλιστικών εισφορών ύψους 400-500€ μηνιαίως ακόμα και αν τα έσοδά τους είχαν καταρρεύσει. Με τον νέο νόμο, οι ίδιοι ασφαλισμένοι, εφόσον κατέγραφαν χαμηλά κέρδη/έσοδα (χαμηλότερα των 7.000 ευρώ ετησίως), θα κατέβαλαν ασφαλιστικές εισφορές μόλις 157€ αντί για 408€.
Για παράδειγμα, με το προηγούμενο Ασφαλιστικό ένας ελεύθερος επαγγελματίας με 16 χρόνια ασφάλισης (κατηγορία Π06) για την περίοδο 2010-2016 και ανεξαρτήτως εισοδήματος, έπρεπε να αποδώσει 34.272 ευρώ (7 χρόνια* 12 μήνες*408 ανά μήνα). Αν όμως ίσχυε ο νέος νόμος και ο ασφαλισμένος είχε πολύ χαμηλά εισοδήματα, θα είχε καταβάλει 13.188 ευρώ ( 7 χρόνια * 12 μήνες * 157 ανά μήνα).
Η διαφορά είναι τεράστια και αφορά πάρα πολλούς ασφαλισμένους (το 60% των ελεύθερων επαγγελματιών δήλωσαν το 2015 εισόδημα μέχρι 5000 ευρώ4). Η αναδρομική εφαρμογή του νέου ασφαλιστικού νόμου για τους ελεύθερους επαγγελματίες θα επέφερε σημαντική ελάφρυνση και ανακούφιση στην πλειονότητα ασφαλισμένων-οφειλετών του ΟΑΕΕ. Και πολλοί εξ αυτών, αν είχαν καταβάλει μέρος των εισφορών, θα κατέληγαν είτε χωρίς οφειλή, είτε με πολύ μικρότερη και διαχειρίσιμη οφειλή προς τον ΟΑΕΕ.
Με την αναδρομική ισχύ του νόμου διορθώνεται μια αδικία. Ήταν άδικο αυτό που συνέβαινε πριν. Όλοι στην κρίση έχασαν σημαντικό μέρος των εισοδημάτων τους. Οι μισθωτοί, οι ασφαλισμένοι του ΙΚΑ, είδαν τις υποχρεώσεις τους προς τα ασφαλιστικά ταμεία να μειώνονται αντίστοιχα και κατ’ αναλογία προς τη μείωση των εισοδημάτων τους. Οι ασφαλισμένοι του ΟΑΕΕ όμως κατέβαλλαν εισφορές διοικητικά προσδιορισμένες που αντιστοιχούσαν σε κάποιο τεκμαρτό εισόδημα. Κι ενώ τα εισοδήματά τους μειώνονταν στη διάρκεια της κρίσης -πολλοί μικροί έμποροι κατέρρευσαν- το ύψος των υποχρεωτικών εισφορών τους προς τον ΟΑΕΕ παρέμενε σταθερό.
Αν αναρωτιέστε μήπως η ρύθμιση αυτή είναι άδικη για τους συνεπείς ασφαλισμένους του ΟΑΕΕ, η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι! Διότι με το νέο Ασφαλιστικό, η σύνταξη συνδέεται με το σύνολο των ασφαλιστικών εισφορών που καταβάλλονται καθ’ όλη τη διάρκεια του εργασιακού βίου. Όσοι λοιπόν πλήρωναν με συνέπεια τις υψηλές, διοικητικά καθορισμένες εισφορές, έχοντας δώσει περισσότερα, θα εισπράξουν και υψηλότερη σύνταξη στο τέλος.
Αν αναρωτιέστε μήπως τα Ταμεία του κράτους χάνουν έσοδα με την προτεινόμενη ρύθμιση, και πάλι η απάντηση είναι όχι. Διότι σε όλες τις παλαιότερες ρυθμίσεις η εισπραξιμότητα των παλαιών οφειλών προς τον ΟΑΕΕ ήταν αμελητέα. Εκ του αποτελέσματος, λοιπόν, αποδεικνύεται ελάχιστη η πιθανότητα είσπραξης των οφειλόμενων προς τον ΟΑΕΕ.
Εξάλλου, οι μισοί από τους οφειλέτες του ΟΑΕΕ έχουν διακόψει, έκλεισαν τα βιβλία τους. Πολλοί εξ αυτών εντάχθηκαν στη μαύρη οικονομία, επειδή δεν άντεχαν τα πάγια έξοδα. Οι εισφορές προς τον ΟΑΕΕ ήταν μια από τις αιτίες. Τώρα που μειώνονται οι εισφορές, όσοι έχουν χαμηλά εισοδήματα θα μπορούσαν να εξετάσουν την επιστροφή στον ΟΑΕΕ, στη λευκή οικονομία. Οι συσσωρευμένες οφειλές προς τον ΟΑΕΕ, όμως, θα στέκουν πάντα εμπόδιο σε μια τέτοια σκέψη. Από την ελάφρυνση των χρεών προς τον ΟΑΕΕ, η οικονομία και τα δημόσια ταμεία έχουν μόνο να κερδίσουν.
Η προτεινόμενη λύση δεν αναιρεί την υποχρεωτικότητα της κοινωνικής ασφάλισης όπως κάποιες παλαιότερες προτάσεις, αλλά ουσιαστικά επεκτείνει την ισχύ ενός νόμου για την υιοθέτηση και εφαρμογή του οποίου οι δανειστές πίεζαν εδώ και χρόνια. Η σύνδεση των εισφορών με τα έσοδα έχει κεντρικό ρόλο στη λογική και στη δομή του ευρωπαϊκού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και θα ήταν παράδοξο αν οι δανειστές αντιδρούσαν.
Σημειώσεις
1Υπενθυμίζω ότι:
- ένα εκατομμύριο πολίτες έχασαν τη δουλειά τους, όλοι από τον ιδιωτικό τομέα ούτε ένας δημόσιος υπάλληλος. Ενώ το πελατειακό κράτος -συμφωνούν όλα τα κόμματα- ήταν μια από τις αιτίες της χρεοκοπίας, ούτε ένας «πελάτης» δεν έχασε τη δουλειά του ανεξαρτήτως του πώς προσλήφθηκε, τι προσφέρει, τι προσόντα διαθέτει, ακόμα και αν πλαστογράφησε το πτυχίο του ή ποδοπάτησε την ηθική και τους νόμους.
- φτιάξαμε ένα ασφαλιστικό σύστημα που διατηρεί υψηλότερες συντάξεις για τους παλαιούς ασφαλισμένους αλλά χορηγεί χαμηλότερες στους νέους, οι οποίοι, επιπροσθέτως, ως εργαζόμενοι καταβάλλουν υψηλότερες εισφορές.
- την ίδια στιγμή που απαιτούμε από τους ασφαλισμένους του ΟΑΕΕ να καταβάλουν εισφορές ως τα 67 έτη, 180.000 δημόσιοι υπάλληλοι συνταξιοδοτήθηκαν με μέση ηλικία 55 έτη. Στη διάρκεια της κρίσης συνταξιοδοτήθηκαν, όχι νωρίτερα.
- χιλιάδες υπάλληλοι πολυτελείας του ιδιωτικού τομέα λαμβάνουν τριπλάσιες αποζημιώσεις –πλουσιοπάροχες εθελουσίες- από χρεοκοπημένες εταιρείες που στηρίχθηκαν με τα λεφτά του έλληνα φορολογούμενου και την ίδια στιγμή δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι χάνουν τη δουλειά τους χωρίς ούτε καν τη νόμιμη αποζημίωση, ούτε καν τα δεδουλευμένα.
2Κάποιοι θα διαφωνήσουν. Το πιθανότερο όμως είναι πως η διαφωνία τους σχετίζεται με τις παραμέτρους του συστήματος (ποσοστό εισφορών, ύψος πλαφόν κ.λπ.) και όχι με την λογική της αναλογικότητας εσόδων και εισφορών.
3Η αναδρομική εφαρμογή του νόμου θα γίνει μόνο για τους οφειλέτες και θα ισχύσει μόνο για όσους προκύπτει ελάφρυνση από το αποτέλεσμα του επανυπολογισμού των εισφορών.
4Κάποιοι θα εγείρουν ζήτημα φοροδιαφυγής. Αλλά δεν πρέπει η ανεπάρκεια των φοροεισπρακτικών μηχανισμών να καθορίζει τη δομή του ασφαλιστικού συστήματος.