Ηταν 25 Μαρτίου του 1957, στην αιώνια πόλη, όταν οι ηγεσίες έξι ευρωπαϊκών κρατών έβαλαν την υπογραφή τους στη ληξιαρχική πράξη γέννησης της ΕΟΚ που έμελλε να γίνει ΕΕ. Πίσω στο παρόν, 60 χρόνια μετά, εκείνοι οι Εξι έχουν πλέον γίνει 28 μείον ένας (εν αναμονή ολοκλήρωσης του Brexit), και στην Ευρώπη υπάρχουν πια πολλά για να διαλέξει κανείς. Υπάρχει η Ενωμένη Ευρώπη των φεντεραλιστών, αλλά και η Ευρώπη των Εθνών. Η πολυδιασπασμένη Ευρώπη των ευρωσκεπτικιστών, αλλά και η Ευρώπη των αυτονομιστών.
Πολυσυλλεκτικό (εκ φύσεως) και πολυτασικό (εκ πεποιθήσεως), το ευρωπαϊκό οικοδόμημα βρίσκεται φέτος να ακροβατεί σε μια λεπτή κόκκινη γραμμή, μεταξύ κρίσιμων εκλογικών αναμετρήσεων (σε Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Βουλγαρία) και επαπειλούμενων δημοψηφισμάτων (σε Σκοτία, Καταλονία, ενδεχομένως ακόμη και στην Ιταλία με διακύβευμα την έξοδο από το ευρώ εάν το Κίνημα Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο επικρατήσει στις επερχόμενες εκλογές, πράγμα πιθανό).
«Στην κορυφή των πολλών οικονομικών και πολιτικών προκλήσεων που πρόκειται να αντιμετωπίσει η Ευρώπη το 2017 βρίσκονται οι αποσχιστικές τάσεις», γράφει ο Ιταλός οικονομολόγος Εντοάρντο Καμπανέλα στο περιοδικό «Foreign Affairs». Η «πρώτη υπουργός» (πρωθυπουργός) της Σκοτίας, Νίκολα Στέρτζιον, βγήκε προ ημερών ανοιχτά και επί της ουσίας απείλησε το Λονδίνο με ένα νέο δεύτερο δημοψήφισμα για την απόσχιση της Σκοτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο. Το πρώτο τέτοιο δημοψήφισμα υπενθυμίζεται ότι είχε πραγματοποιηθεί τον Σεπτέμβριο του 2014. Περίπου το 55% των Σκοτσέζων είχε τότε ψηφίσει υπέρ της παραμονής στο Ηνωμένο Βασίλειο, με το σκεπτικό ότι το Ηνωμένο Βασίλειο ανήκει στην ΕΕ. Εκτοτε, βέβαια, έμελλε να αλλάξουν πολλά.
Οι Βρετανοί αποφάσισαν, σε δικό τους δημοψήφισμα τον περασμένο Ιούλιο, να φύγουν από την ΕΕ, με αποτέλεσμα οι Σκοτσέζοι να σκέφτονται τώρα να αποχωρήσουν από τη Βρετανία. «Δεν μπορεί να επιτραπεί στην κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου να μας βγάλει από την ΕΕ και την ενιαία αγορά, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στην οικονομία μας... Η Σκοτία πρέπει να έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μεταξύ αυτού και ενός διαφορετικού μέλλοντος», διακήρυξε προ ημερών η 46χρονη πρώτη υπουργός, υπογραμμίζοντας μάλιστα ότι αυτό «το διαφορετικό μέλλον» φαντάζει πλέον «πιο πιθανό».
Για τη Νίκολα Στέρτζιον, άλλωστε, το σχέδιο εξόδου από την ΕΕ που παρουσίασε την περασμένη εβδομάδα η Βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι είναι «οικονομικά καταστροφικό», όπερ σημαίνει ότι το ενδεχόμενο ενός νέου δημοψηφίσματος στη Σκοτία έρχεται «αναμφίβολα πιο κοντά».
Μετά τις κάλπες για την ανεξαρτητοποίηση της Σκοτίας, οι Καταλανοί βγήκαν στους δρόμους ζητώντας ανάλογο δημοψήφισμα
Μοχλός πίεσης
Οι διαπραγματεύσεις ΕΕ-Βρετανίας για τη διαδικασία εξόδου αναμένεται να ξεκινήσουν μέσα στους επόμενους μήνες (πριν από τα τέλη Μαρτίου) και να ολοκληρωθούν το 2018. Οι Σκοτσέζοι χρησιμοποιούν την απειλή ενός νέου δημοψηφίσματος ως μοχλού πίεσης, για να αναγκάσουν το Λονδίνο να κρατήσει πιο διαλλακτική στάση στις διαπραγματεύσεις με τις Βρυξέλλες για το μέλλον των οικονομικών δεσμών ΕΕ - Βρετανίας. Το Λονδίνο, από την πλευρά του, αποκηρύσσει τη σκοτσέζικη απειλή ως «μπλόφα». Το όπλο, ωστόσο, έχει επιστρέψει στο τραπέζι, και αυτήν τη φορά δεν αποκλείεται να εκπυρσοκροτήσει, εάν όχι φέτος, τότε ενδεχομένως του χρόνου. Ο ίδιος ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, έχει άλλωστε δηλώσει επανειλημμένως ότι είναι «ανοιχτός» σε προτάσεις για την παραμονή της Σκοτίας στην ΕΕ. Αποσχιστικές τάσεις, ενδεχομένως όχι άμεσα απειλητικές, αλλά οπωσδήποτε ορατές και ως εκ τούτου ικανές να επηρεάσουν τις πολιτικές εξελίξεις, υπάρχουν ωστόσο και σε άλλες γωνιές του Ηνωμένου Βασιλείου: σε Ουαλία, Βόρεια Ιρλανδία, Κορνουάλη, Γιόρκσαϊρ, Γουέσεξ, στη Νήσο του Μαν, αλλά και στα νησιά Σέτλαντ που συζητούν το ενδεχόμενο να αποσχιστούν από τη Σκοτία και να προσχωρήσουν... στη Νορβηγία. Οι εν λόγω αποσχιστικές τάσεις ενδέχεται μάλιστα να διογκωθούν εάν η πορεία της οικονομίας του Ηνωμένου Βασιλείου πάρει την κάτω βόλτα στη μετα-Brexit εποχή. Παραδοσιακά, άλλωστε, οικονομικοί λόγοι τείνουν να καθορίζουν τις διαθέσεις απόσχισης συγκεκριμένων περιοχών. Εάν αποσχιστούν από το Ηνωμένο Βασίλειο στο κοντινό μέλλον, οι Σκοτσέζοι θα το κάνουν για να διατηρήσουν την απρόσκοπτη πρόσβασή τους στην ενιαία (χωρίς δασμούς και λοιπά περιοριστικά εμπόδια) ευρωπαϊκή αγορά.
Αλλά και νοτιότερα, στην πλούσια Καταλονία, οι αποσχιστικές τάσεις ερμηνεύονται ως αντίδραση στην υψηλή φορολογία που επιβάλλει η Μαδρίτη (η οποία Μαδρίτη συγκεντρώνει τα φορολογικά έσοδα από τις 15 ημιαυτόνομες κοινότητες - περιφέρειες της χώρας και στη συνέχεια τα αναδιανέμει όπως η ίδια κρίνει ορθό). Ο Καταλανός πρόεδρος, Κάρλες Πουιγκντεμόντ, υποδέχτηκε το 2017 διακηρύσσοντας στο πλαίσιο τηλεοπτικού διαγγέλματος την πρόθεση να πάει σε δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία τον ερχόμενο Σεπτέμβριο. «Εμείς οι Καταλανοί θα αποφασίσουμε ελεύθερα το μέλλον μας μέσα από ένα νόμιμο και δεσμευτικό δημοψήφισμα», δήλωσε ο 54χρονος Πουιγκντεμόντ, με τη Μαδρίτη να αντιδράει έντονα ξεκαθαρίζοντας ότι δεν πρόκειται να αναγνωρίσει καμία τέτοια κίνηση.
Αλλά και την περασμένη Τρίτη, ο πρόεδρος της Καταλονίας και ο ηγέτης της Χώρας των Βάσκων, Ινίγκο Ουρκούλου, ήταν οι μόνοι που δεν έδωσαν το «παρών» στη συνάντηση που είχε ο Ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι στη Μαδρίτη, με τους ηγέτες των 15 κοινοτήτων για θέματα προϋπολογισμού. «Αυτού του τύπου οι συναντήσεις δεν εξυπηρετούν την υπεράσπιση των συμφερόντων των Καταλανών», δήλωσε ο Πουιγκντεμόντ... υπερασπιζόμενος την απουσία του.
Ο αρχηγός της «Νέας Φλαμανδικής Συμμαχίας». Μπαρτ Ντε Βέβερ (αριστερά), η
«πρώτη υπουργός» της Σκοτίας, Νίκολα Στέρτζιον. και ο πρόεδρος της
Καταλονίας, Κάρλες Πουιγκντεμόντ, προκαλούν κλυδωνισμούς στο ευρωπαϊκό
οικοδόμημα
«Πατρίδα» της ΕΕ
Τρίτο υποψήφιο προς... διαμελισμό, μετά την Καταλονία και τη Σκοτία, έρχεται το Βέλγιο. «Πατρίδα» της ΕΕ και εκ των ιδρυτικών έξι κρατών-μελών της ΕΟΚ που έβαλαν την υπογραφή τους στη Συνθήκη της Ρώμης πριν από ακριβώς 60 χρόνια, το Βέλγιο ζει εδώ και χρόνια στον ρυθμό μιας επαπειλούμενης απόσχισης. Η ισχυρότερη πολιτική παράταξη σήμερα στη χώρα είναι η «Νέα Φλαμανδική Συμμαχία» (N-VA) του Μπαρτ Ντε Βέβερ (δημάρχου της Αμβέρσας), ένας πολιτικός σχηματισμός που κηρύττει απερίφραστα ως στόχο την απόσχιση της πλούσιας ολλανδόφωνης Φλάνδρας από το υπόλοιπο Βέλγιο μετά τις επόμενες εκλογές του 2019. «Γιατί να χρηματοδοτούμε εμείς την προβληματική οικονομία της γαλλόφωνης Βαλλωνίας;», διερωτώνται μεγαλόφωνα οι Φλαμανδοί, με τους Βαλλώνους από την άλλη (μέσω πολιτικών δυνάμεων όπως η RWF) να θέλουν και αυτοί να αποσχιστούν για να ενωθούν... με τη Γαλλία.
Οι αποσχιστικές τάσεις δεν περιορίζονται, ωστόσο, σε Βέλγιο, Ισπανία, και Ηνωμένο Βασίλειο. Αντιθέτως, επεκτείνονται σε ολόκληρη την Ευρώπη, όχι με την ίδια ορμή αλλά κάνοντας αισθητή την παρουσία τους. Στην ευρύτερη γειτονιά της Γηραιάς Ηπείρου δραστηριοποιούνται σήμερα συνολικά περί τις 100 αυτονομιστικές πολιτικές δυνάμεις, μεταξύ αυτών πολλές μετριοπαθείς αλλά και κάποιες... σκληροπυρηνικές.
Μια ενδεικτική εικόνα των αυτονομιστικών τάσεων παίρνει κανείς κοιτώντας τον χάρτη με τα μέλη της «Ευρωπαϊκής Ελεύθερης Συμμαχίας» («European Free Alliance»), υπό την ομπρέλα της οποίας εντάσσονται σήμερα 45 αυτονομιστικές πολιτικές δυνάμεις από ολόκληρη την Ευρώπη. Προσφάτως μάλιστα, στις 11 Ιανουαρίου, πραγματοποιήθηκε στο Ευρωκοινοβούλιο το «δεύτερο διεθνές συμπόσιο για την αυτοδιάθεση μέσα στην ΕΕ», με τη συμμετοχή αυτονομιστικών δυνάμεων από Καταλονία, Φλάνδρα, Σκοτία, Βενετία, Ουαλία, Νότιο Τιρόλο, Χώρα των Βάσκων, Ιρλανδία κ.ά.