του Ρούντι Ρινάλντι
Ποιοτικά χαρακτηριστικά και τάσεις της χρονιάς που παραδίδει τη σκυτάλη
Το 2016 δεν παρατηρούνται στην Ελλάδα «θεαματικά» πολιτικά γεγονότα όπως το 2015, παγιώνονται εντούτοις αρκετά ποιοτικά χαρακτηριστικά που θα επηρεάσουν καθοριστικά τις μελλούμενες εξελίξεις. Κι όχι μόνο. Επειδή πρόκειται για ποιοτικά χαρακτηριστικά, που ακόμα δεν έχουν συνειδητοποιηθεί όσο θα έπρεπε, το 2016 χρειάζεται μια αποτίμηση πιο προσεκτική και χωρίς παρωπίδες. Ας δώσουμε έμφαση λοιπόν στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της χρονιάς που πέρασε.
Η χώρα υπό τριπλό κλοιό
Σιγά-σιγά, μια «περίπου χώρα» αναδύεται και η ταμπέλλα «Ελλάς» τοποθετείται πάνω από μια σύγχρονη αποικία-γκέτο. Πρόκειται για το αποτέλεσμα οικονομικών πολιτικών που επιβάλλονται και γεωπολιτικών πιέσεων που ασκούνται στην περιοχή. Έτσι, στο «μαλακό υπογάστριο» της Ευρώπης, κοντά στη νέα «μπαρουταποθήκη» της νοτιοανατολικής Μεσογείου, η ζωή δεν συνεχίζεται όπως πριν και η κοινωνία το αφουγκράζεται κι ανησυχεί. Ένας τριπλός κλοιός περισφίγγει τη χώρα, και αυτό συνειδητοποιείται κάθε μέρα και περισσότερο. Από τη μια, το μνημονιακό καθεστώς που βαθαίνει. Από την άλλη, το τεράστιο προσφυγικό ζήτημα, η διαχείριση και η γεωπολιτική του αξιοποίηση. Και δίπλα σε αυτά, ο πόλεμος ως απειλή αλλά και πραγματικότητα στην ευρύτερη περιοχή.
Θα δούμε πιο αναλυτικά στη συνέχεια τα τρία αυτά στοιχεία, είναι όμως απαραίτητο να σταθμίσουμε τη διασύνδεση και την ποιότητα που αυτά δημιουργούν σαν σύνθεση. Οι καβγάδες και οι υποσχέσεις του πολιτικού κόσμου δεν έχουν να κάνουν διόλου με το πώς θα διαφύγουμε από τον ευρύ και σύνθετο αυτό κλοιό. Τα κόμματα διαγκωνίζονται για το ποιος είναι ο καλύτερος και πλέον «υπεύθυνος» για να διαχειριστεί π.χ. τη μνημονιακή κατάσταση και τη σχέση με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Την ίδια στιγμή, σφυρίζουν αδιάφορα – κάνοντας όλα τα χατίρια στους ισχυρούς – στα ζητήματα των προσφυγικών κυμάτων και των σχέσεων με την Τουρκία. Σαν σε αφασία για όλους τους κινδύνους που διατρέχουν τη χώρα.
Αντίθετα, μέσα στην κοινωνία, η συναίσθηση για τους κινδύνους μεγαλώνει. Η απειλή του πολέμου καταγράφεται στις ανησυχίες του κόσμου. Η ογκούμενη ανησυχία στα νησιά για το νέο στάτους κβο με το Προσφυγικό είναι υπαρκτή και οι διαμαρτυρίες δεν είναι αποτέλεσμα μόνο ακροδεξιών παρεμβάσεων. Η κατάσταση είναι ανυπόφορη, οι συμφωνίες με Ε.Ε. και ΝΑΤΟ οδηγούν σε μόνιμα στρατόπεδα και αυτό διαλύει την υπόσταση των νησιών και της ζωής σε αυτά όπως υπήρχε για δεκαετίες. Οι πολίτες της χώρας δεν μένουν ατάραχοι όπως οι πολιτικοί, μπροστά στις διαρκείς απειλές της Τουρκίας σε βάρος της Ελλάδας. Αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο. Ακόμα μια διάσταση μεταξύ κοινωνίας και πολιτικού κόσμου. Ας εξετάσουμε όμως λίγο πιο αναλυτικά τα στοιχεία του τριπλού αυτού «κλοιού».
Μνημόνιο και αποικία χρέους
Όταν στο Νταβός στις αρχές του 2016, ο Σόιμπλε αποκάλεσε εν ψυχρώ «ηλίθιο» τον Τσίπρα (χωρίς ο Αλέξης να αντιδράσει καν…) έδειχνε τη σταθερή του στάση απέναντι στην Ελλάδα συνολικά. Τώρα, η χρονιά κλείνει με την ντροπιαστική επιστολή Τσακαλώτου, με την οποία αναγνωρίζει πλήρως τα Μνημόνια και δουλικά δηλώνει ότι θα υπακούει σε κάθε προσταγή. Ο Σόιμπλε θέλει τις υπογραφές των υπουργών Οικονομικών, γιατί το Eurogroup που εποπτεύει, αποτελείται από αυτούς και αποτελεί τη σπονδυλική στήλη της Ε.Ε. σε οικονομικό επίπεδο.
Ο χρόνος που πέρασε, σημαδεύτηκε όμως από ποιοτικά χαρακτηριστικά σε οικονομικό επίπεδο που ορίζουν ακόμα περισσότερο τον χαρακτήρα της αποικίας χρέους. Το Χίλτον είναι ο «ναός» όπου παίρνονται όλες οι οικονομικές αποφάσεις. Εκεί ο Κατρούγκαλος διεκπεραίωσε τη βρώμικη δουλειά για το Ασφαλιστικό μειώνοντας τις συντάξεις. Εκεί παραδόθηκαν οι 7.500 σελίδες των προαπαιτούμενων. Για να ψηφιστούν στη συνέχεια με συνοπτικές διαδικασίες, καθορίζοντας όλες τις λεπτομέρειες για το υπερταμείο και τα 99 χρόνια λειτουργίας του. Ο «κόφτης» επικυρώθηκε τώρα με τα «αναγνωρίζουμε πλήρως» του Τσακαλώτου και θα κόψει τις συντάξεις όπως ακριβώς θέλουν Γερμανία και ΔΝΤ. Οικονομικά, το μέλλον είναι εντελώς ζοφερό για τη χώρα και όσοι διαχειρίζονται τις τύχες της, σκοπεύουν η καταλήστευσή της να περάσει από στάδια πολύ πιο άγρια από όσα γνωρίσαμε μέχρι σήμερα.
Γεωπολιτικοί άνεμοι
Η Ελλάδα βρίσκεται πολύ κοντά στο επίκεντρο μεγάλων γεωστρατηγικών ανακατατάξεων και ανταγωνισμών. Πολύ κοντά σε εμπόλεμες περιοχές. Θεωρείται από τους «συμμάχους» της, απαραίτητος κόμβος για τις πολεμικές επιχειρήσεις και τον έλεγχο των κινήσεων ανταγωνιστών, κυρίως των Ρώσων, στην περιοχή. Έτσι, οι βάσεις στην Κρήτη, αλλά και επιχειρησιακά όλο το Αιγαίο χαρακτηρίζεται πλέον επίσημα «ΝΑΤΟϊκή θάλασσα», είναι στα χέρια των συμμαχικών δυνάμεων (κυρίως δηλαδή των ΗΠΑ). Υπάρχουν ακόμα, σχεδιασμοί για τον ανεφοδιασμό σκαφών, την περίθαλψη τραυματιών και την αναψυχή στρατιωτών από τα κοντινά μέτωπα.
Η Ελλάδα υπό «αριστερή» κυβέρνηση, ψηφίζει και προσυπογράφει κάθε ΝΑΤΟϊκή απόφαση, όπως τις κυρώσεις ενάντια στη Ρωσία. Χωρίς αμφισβητήσεις, χωρίς αστερίσκους και εξαιρέσεις. Γι αυτό και ο νέος πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, μετά το θεάρεστο έργο του στην Ουκρανία, δήλωσε περιχαρής ότι έχει εντυπωσιαστεί από το πόσο άριστες είναι οι σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και ελληνικής κυβέρνησης. Σαν να δηλώνει μια «υιοθεσία».
Όπως φάνηκε, η προσφυγική κρίση που έπληξε την Ευρώπη, οδήγησε στο να επιλεγεί η Ελλάδα ως χώρος «αποθήκευσης ψυχών», ως χώρα-φράκτης για την Ευρώπη. Τα μεγάλα νησιά του ανατολικού Αιγαίου επιλέχθηκαν ως τόπος εγκατάστασης και «πρώτης τοποθέτησης» (εκεί θα σταθμεύσουν μόνιμα περίπου 20-30 χιλιάδες πρόσφυγες), ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα θα εγκατασταθούν περίπου 60 χιλιάδες και τα βόρεια σύνορα θα θωρακιστούν, ώστε να μην μπορούν αυτοί οι άνθρωποι να φύγουν προς την Ευρώπη. Έτσι περιγράφεται το γενικό σχέδιο.
Είναι επίσης ανοικτά, δύο ακόμα ενδεχόμενα (σχεδόν βεβαιότητες): Από την Ευρώπη θα γίνει «επαναπροώθηση» στην Ελλάδα πολλών προσφύγων, η δε Τουρκία θα αυξήσει ξανά τις «ροές» προς τα ελληνικά νησιά. Άρα, ο αριθμός των προσφύγων αναμένεται να αυξηθεί. Αν συγκρίνει κανείς τον αριθμό που ήδη είναι στην Ελλάδα με τις 35.000 που θα δεχόταν, για παράδειγμα, η Γαλλία και αντίστοιχα άλλες χώρες, αποδεικνύεται περίτρανα ότι ο ρόλος της χώρας είναι συγκεκριμένος και καθορισμένος. Αυτό δεν μπορεί παρά να δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα, οικονομικά, κοινωνικά και εθνικά.
Η κυβέρνηση συγκαλύπτει με δήθεν «ανθρωπιστικό» αμπαλάζ την πλήρη υποταγή της στους σχεδιασμούς του διευθυντηρίου της Ε.Ε. για τον εγκλωβισμό χιλιάδων ανθρώπων στη χώρα και μάλιστα σε συνθήκες άθλιες, με ένα τεράστιο πάρτι και φαγοπότι να έχει στηθεί από ανθρώπους του κράτους, της Ευρώπης και των ΜΚΟ (βλ. για παράδειγμα, σελίδα 7 αυτού του φύλλου).
Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της Ε.Ε. (μαζί με την Κύπρο), της οποίας η εδαφική κυριαρχία απειλείται άμεσα από έναν γείτονα, την επεκτατική Ερντογανική Τουρκία. Ο τουρκικός επεκτατισμός, σε πλήρη ανάπτυξη, αμφισβητώντας ανοικτά τη Συνθήκη της Λωζάννης, απειλεί και διεκδικεί το μισό Αιγαίο, πολλά νησιά και φυσικά το Καστελλόριζο. Την ίδια στιγμή, σκληραίνει τη στάση του στην Κύπρο, αφού το σχέδιο τουρκοποίησης μπορεί να προχωρήσει από πολλαπλούς δρόμους, με σκοπό τη συρρίκνωση Ελλάδας και Κυπριακής Δημοκρατίας.
Όλα αυτά, που ήρθαν στο φως με πολύ καθαρό τρόπο μέσα στο 2016, δεν προμηνύουν ευχάριστες εξελίξεις για το άμεσο μέλλον. Οι κίνδυνοι είναι υπαρκτοί και όσο πιο γρήγορα τους συνειδητοποιήσουμε θα μπορέσουμε να τους αντιμετωπίσουμε ως λαός και χώρα.
Αλλαγή του πολιτικού συσχετισμού
Η χρονιά που πέρασε, σημαδεύτηκε και από τη σημαντική έως και εντυπωσιακή αλλαγή του συσχετισμού δύναμης ανάμεσα στα δύο μεγαλύτερα κόμματα. Καταβαράθρωση του ΣΥΡΙΖΑ, συσπείρωση και σημαντική άνοδος της ΝΔ. Αυτή η εξέλιξη απηχεί κοινωνικές διεργασίες και σημαντικές τάσεις για τη συνέχεια.
Ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται σε διαρκή πτώση, την οποία δυσκολεύεται να συγκρατήσει, ό,τι κι αν κάνει. Μένει να αξιολογηθεί τι του απέδωσε η περιβόητη «13η σύνταξη» σε έναν κοινωνικό χώρο, αυτόν των συνταξιούχων, με τον οποίο οι σχέσεις είχαν διαρραγεί ανεπανόρθωτα. Γιατί, μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ να στρίμωξε τη ΝΔ στη Βουλή, μπορεί ακόμα και να «τσίμπησε» μία ή δύο δημοσκοπικές μονάδες, αλλά δεν άλλαξε τη γενική ροή, ούτε φαίνεται να σταματά την κατρακύλα. Ούτε η «μάχη κατά της διαπλοκής» πήγε καλά, ούτε το συνέδριο, ούτε κι ο ανασχηματισμός έκαναν κάποια δουλειά αναστροφής. Ο καυγάς που στήθηκε με το ΔΝΤ και τον Σόιμπλε έληξε με πλήρη ευθυγράμμιση (γράμμα Τσακαλώτου-Τσίπρα). Τώρα, υπάρχει το Κυπριακό και τα ελληνοτουρκικά, ενώ πληθαίνουν οι εκτιμήσεις ότι το βάρος όλων των «πακέτων» δεν μπορεί να το διαχειριστεί κανένα κόμμα μόνο του. Ο δρόμος για οικουμενικές – «εθνικές» κυβερνήσεις έχει ανοίξει.
Η ΝΔ κατορθώνει να συσπειρώσει ένα μεγάλο ποσοστό κι αυτό είναι απόηχος μιας «υποστροφής» που υπάρχει μέσα στην κοινωνία, απόηχος της «αποαριστεροποίησης» και της υποχώρησης του ριζοσπαστισμού. Κερδίζει μέσα στην κοινωνία, ενώ στις κορυφές η κυριαρχία του Μητσοτάκη δεν είναι ακόμα τόσο σταθεροποιημένη. Το γεγονός ότι κέρδισε την αρχηγία (στις αρχές ακριβώς αυτής της χρονιάς) σχετίζεται με το ότι η καραμανλική πτέρυγα χρεώνεται έναν «φιλοΣυριζαϊσμό» που δεν αρέσει σε ευρύτατα ακροατήρια της Δεξιάς. Ορισμένοι μάλιστα, ακόμα και σήμερα, θεωρούν ότι η κυβέρνηση δεν στηρίζεται σε δύο κόμματα (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) αλλά και στην ανοχή που της επιδεικνύει η καραμανλική πτέρυγα και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας που ανήκει σε αυτήν.
Ανάμεσα στους δύο πόλους που σχηματίζονται, δεν υπάρχει κάποιος που να είναι καλύτερος από τον άλλο. Και οι δύο, ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ, είναι χειρότεροι. Εδώ είναι που ισχύει το «Ο ένας χειρότερος από τον άλλο», ίσως για διαφορετικούς επιφανειακά λόγους. Και οι δύο βλάπτουν τη χώρα, την κοινωνία, τον λαό.
Τέλος, ολόκληρη η πολιτική ζωή του τόπου έχει κατρακυλήσει σε ένα τέλμα και σε ένα χαμηλότατο επίπεδο. Στη Βουλή, υπνηλία και στημένα επεισόδια, ίσως να είναι δυο, τρεις μονάχα οι βουλευτές που μπορούν να στοιχειοθετήσουν μια σοβαρή (όχι φιλολαϊκή) ομιλία και επιχειρηματολογία.
Ακέφαλη χώρα, απορημένη ακόμα κοινωνία
Η χώρα είναι «ακέφαλη», χωρίς κάποια ηγεσία, διανόηση, σχέδιο, που να την προσανατολίζουν προς μια διέξοδο. Πολιτική ηγεσία και επίσημη διανόηση έχουν παραδοθεί πλήρως, δεν μπορούν να ορθώσουν κανένα ανάστημα, ούτε για τους τύπους, παίρνοντας τον ρόλο των ξεπεσμένων μεταπρατών. Έχουν εξασφαλίσει τις «οικονομίες» τους και μαζί με όσα έχει κλέψει η ντόπια ολιγαρχία τα μεταφέρουν «έξω». Έχουν δώσει κι αυτοί τον όρκο να μην μείνει τίποτα όρθιο στη χώρα. Συμβολικά, ο πρόεδρος του ΤΑΙΠΕΔ προάγεται ουσιαστικά σε υπουργό, ενώ ο Αμερικανός υπουργός Οικονομίας Παπαδημητρίου έχει εκατομμύρια στις ΗΠΑ, το ίδιο και η σύντροφος Αντωνοπούλου που μοιράζει κοινοτικά προγράμματα φτώχειας στο υπουργείο Εργασίας, αμφότεροι του ευαγούς ιδρύματος Λεβι των ΗΠΑ. Τους μάρανε κι αυτούς το καλό της πατρίδας…
Η κοινωνία, απορημένη για όσα έγιναν τόσο στα εφτά χρόνια μνημονίων, όσο και στα δύο «αριστερής» κυβέρνησης. Το σοκ μεγάλο. Αποξενωμένη από τον πολιτικό κόσμο, μαζεύεται περισσότερο στην προσωπική σφαίρα, πραγματοποιώντας μια παράκαμψη από την κεντρική πολιτική, δυσπιστώντας για τις αερολογίες του «δημόσιου λόγου». Δεν έχει ελπίδα, κι αυτό είναι τραυματικό σε μεγάλο βαθμό. Έδειξε αποθέματα ανθρωπιάς απέναντι στους πρόσφυγες, τους περιμάζεψε, τους έδωσε τροφή και ρούχα από το υστέρημά της. Ο αγροτικός κόσμος, μπροστά στην καταστροφή του κινητοποιήθηκε με σχετικά μεγάλη μαζικότητα. Μια νέα γενιά αγροτών δεν ζητά επιδοτήσεις ή κάτι οικονομικό: Θέτει το πρόβλημα της επιβίωσης. Οι ελευθεροεπαγγελματίες, μηχανικοί, δικηγόροι κ.λπ. διαδήλωσαν («γραβάτες») και μαχητικά έστειλαν κάποια μηνύματα. Η διάλυση των μεσοστρωμάτων προχωρά ραγδαία. Η απελευθέρωση των ωραρίων, των εργασιακών σχέσεων, η ανεργία του 27%, έχουν δημιουργήσει μια εργασιακή κόλαση και ελαστικοποίηση μέχρις εξαντλήσεως, με μισθούς πείνας των 200 και 300 ευρώ. Με μια «γρήγορη ματιά», η νεολαία μένει ακόμα σιωπηρή.
Ξεσπάσματα, οργής, θυμού, απελπισίας, εκρήξεις κοινωνικής αγανάκτησης, ακόμα και μίσους, είναι στο πρόγραμμα, με όσα συμβαίνουν. Αναζητείται αυτό που λείπει, αυτό που χρειάζεται. Αναζητείται πολιτική και κίνημα διεξόδου. Δημιουργικές δυνάμεις υπάρχουν, αλλά σε σκόρπια κατάσταση. Η Αριστερά μοιάζει σαν να ζει σε άλλη χώρα. Σαν να μην καταλαβαίνει καν τι συμβαίνει, επαναλαμβάνει στερεότυπα, αδιαφορεί για κοινωνία, αναζητά μια θέση στο κοινοβούλιο και την πολιτική ζωή, βολεύεται. Οι διεργασίες που την διατρέχουν, εντελώς ρηχές και εκτός πραγματικότητας. Της λείπει κυρίως η αυτογνωσία και κατακλύζεται από μια πεισματώδη αντίρρηση στο να αλλάξει.
Αντί επιλόγου
Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που εμπεδώθηκαν τη χρονιά που πέρασε, δείχνουν και στον πιο δύσπιστο ότι η κρίση έχει καθολικά χαρακτηριστικά στη χώρα μας. Παίρνει διαστάσεις υπαρξιακές και αγκαλιάζει όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής. Πρέπει να κυοφορηθούν καθολικές απαντήσεις. Βαθιές, εντοπισμένες, δημιουργικές, συγκεκριμένες. Καθόλου εύκολο, αλλά αναγκαίο και επιτακτικό.