ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΑΛΟΥΠΗΣ
Το σχέδιο του ISIS για αποσταθεροποίηση της Τουρκίας
Τα πολύνεκρα τρομοκρατικά χτυπήματα στην Τουρκία, εκτός όλων των
άλλων τεράστιων προβλημάτων που προκαλούν στη χώρα, φουντώνουν τη
διαμάχη μεταξύ κοσμικών και ισλαμιστών.
Το ISIS έχει πραγματοποιήσει τουλάχιστον οκτώ μεγάλες τρομοκρατικές
επιθέσεις στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένης της πιο φονικής έως τώρα,
τον Οκτώβριο του 2015, με περισσότερους από 100 νεκρούς. Για το
πρωτοχρονιάτικο χτύπημα στο κλαμπ της Κωνσταντινούπολης το ISIS σε
on-line δήλωσή του εξύμνησε τη σφαγή ως επίθεση σε έναν εορτασμό για
«αποστάτες» και ως εκδίκηση για την επιθετικότητα της Τουρκίας εναντίον
του στη Συρία. Στις αρχές Σεπτεμβρίου τουρκικές δυνάμεις εκδίωξαν το
ISIS από θέσεις μάχης κοντά στα σύνορα.
Το ISIS, υπό σοβαρή πίεση και υπό υποχώρηση στη Συρία, αντεπιτέθηκε αποσταθεροποιώντας την Τουρκία:
Οι πρώτες επιθέσεις το 2015 συνέβαλαν στο να αναζωπυρωθεί ο πόλεμος μεταξύ Κούρδων μαχητών και τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.
Το δεύτερο κύμα επιθέσεων έδιωξε τους τουρίστες, γονατίζοντας
την τουριστική βιομηχανία της Τουρκίας, και δημιούργησε κύμα μίσους για
τους 2,8 εκατ. Σύρους που έχουν καταφύγει στην Τουρκία.
Η τελευταία επίθεση της Πρωτοχρονιάς σε κλαμπ όπου Τούρκοι
χόρευαν και κατανάλωναν αλκοόλ μαζί με ξένους και μέλη της «ελίτ» έχει
στόχο να θεριέψουν οι εντάσεις μεταξύ ισλαμιστών και κοσμικών Τούρκων.
Μεγάλη μερίδα των τελευταίων θεωρεί υπεύθυνη για την εξάπλωση του
εξτρεμισμού τη φιλοϊσλαμιστική κυβέρνηση Ερντογάν.
Ευαίσθητα σημεία πίεσης
Σύμφωνα με τον δρα Χιλμί Ντεμίρ, ειδικό στις μουσουλμανικές σέχτες
και τη ριζοσπαστικοποίηση, καθηγητή του Πανεπιστημίου Hitit και μέλος
του Economic Policy Research Foundation of Turkey (TEPAV), «το Ισλαμικό
Κράτος “διαβάζει” πολύ καλά την τουρκική κοινωνία και ξέρει να χτυπάει
ακριβώς στα ευαίσθητα σημεία - κλειδιά». Αυτά τα ευαίσθητα σημεία πίεσης
στην τουρκική κοινωνία πολλαπλασιάζονται. Ο Ερντογάν, μετά το
αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου, αντί να επιχειρήσει να ενώσει τη
διαιρεμένη χώρα, εξαπέλυσε ανηλεές κυνηγητό στους αντιπάλους του, μεταξύ
αυτών σε δημοσιογράφους, κοσμικούς, Κούρδους ακτιβιστές κ.λπ.
Η επικοινωνιακή γραμμή του Ερντογάν γίνεται όλο και πιο συντηρητική.
Τον Δεκέμβριο η Diyanet, η κυβερνητική Διεύθυνση Θρησκευτικών
Υποθέσεων, ευθυγραμμίστηκε με ομάδες ισλαμιστών διακηρύσσοντας ότι οι
εορτασμοί για την Πρωτοχρονιά είναι «ξένοι» ως προς τις τουρκικές αξίες.
Στο μεταξύ Τούρκοι φανατικοί προέβησαν σε διαμαρτυρία - δρώμενο όπου
τραβούσαν πιστόλι στον κρόταφο του Αϊ-Βασίλη.
Πολλοί Τούρκοι συντηρητικοί αρνούνται να παραδεχτούν ότι αθώοι
άνθρωποι, ανάμεσά τους και μουσουλμάνοι, δολοφονούνται από ομάδα που
ενεργεί στο όνομα του ισλάμ. Προτιμούν τις θεωρίες συνωμοσίας.
Φιλοκυβερνητική εφημερίδα ισχυρίστηκε ότι η σφαγή της Πρωτοχρονιάς δεν
ήταν έργο του ISIS, αλλά ενός «εγκεφάλου», μιας συμμαχίας δυνάμεων της
Δύσης. Βουλευτής του κόμματος του Ερντογάν κατηγόρησε ανοιχτά τη CIA.
Το τρομοκρατικό χτύπημα της Πρωτοχρονιάς θέτει και σοβαρό θέμα για
τις ευθύνες. Πάνω από 400 άνθρωποι έχουν χαθεί σε μεγάλες τρομοκρατικές
επιθέσεις από το καλοκαίρι του 2015, αλλά ούτε ένας υπουργός δεν έχει
παραιτηθεί. Ως γνωστόν, μια εβδομάδα πριν από τη σφαγή στο κλαμπ Ρέινα
πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε ο Ρώσος πρέσβης από Τούρκο αστυνομικό.
Η κυβέρνηση Ερντογάν απαντάει ότι απέτρεψε 339 επιθέσεις το 2016.
Όμως χρησιμοποίησε τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας ως δικαιολογία για
να φιμώσει επικριτές της. Τον Δεκέμβριο συνέλαβε και κράτησε για τρεις
νύχτες δημοσιογράφο της «Wall Street Journal» επειδή έκανε retweet
εικόνα από βίντεο με δολοφονίες του ISIS. Μετά το πραξικόπημα, πάνω από
100 δημοσιογράφοι έχουν φυλακιστεί, πολλοί με αστήρικτες ώς κωμικές
κατηγορίες για τρομοκρατία.
Κυρίως επειδή υπάρχει κρατικός έλεγχος σε ζητήματα θρησκείας, η
υποστήριξη για το ISIS στην Τουρκία είναι μικρή. Όμως το ISIS έχει
αποφασίσει να βάλει την παραδοσιακά ανεκτική εκδοχή του ισλάμ στην
Τουρκία απέναντι σε ένα αποθρασυμένο φονταμενταλιστικό περιθώριο. Αυτό
που θέλει, είναι να εξαγριώσει και να φανατίσει τους ισλαμιστές
Τούρκους, που καταδικάζουν τον κοσμικό τρόπο ζωής στην τουρκική
κοινωνία. Ουσιαστικά να μεταμορφώσει την Τουρκία σε ένα πεδίο μάχης.
Σημάδια διχασμού
Καθώς πληθαίνουν τα σημάδια διχασμού στην τουρκική κοινωνία μεταξύ
κοσμικών - ισλαμιστών, η κυβέρνηση Ερντογάν αρχίζει να συνειδητοποιεί
ότι η πόλωση είναι καλή για να κερδίζει εκλογές, αλλά καθιστά τη χώρα μη
κυβερνήσιμη. Η Diyanet, αντιλαμβανόμενη πού πάει η δουλειά, δήλωσε ότι
μια επίθεση σε κλαμπ είναι το ίδιο κατακριτέα με μια επίθεση σε τζαμί. Ο
ίδιος ο Ερντογάν προειδοποίησε ότι δεν θα επιτρέψει να βαθύνουν τα
ρήγματα μέσα στην τουρκική κοινωνία, αυτό δηλαδή που επιθυμεί το ISIS.
Όμως, εκτός της προσπάθειας τήρησης ισορροπιών σε επίπεδο δηλώσεων
και ανακοινώσεων, ο λαϊκίστικος αυταρχισμός, ο σωβινισμός και η
καταπίεση του Ερντογάν απλώς μεγαλώνουν τον διχασμό εντός Τουρκίας.
Το ISIS υποχωρεί και βλέπει να απειλείται σε διάφορα μέτωπα. Η
Τουρκία είναι μια γειτονική χώρα με 80 εκατομμύρια κατοίκους, στην
πλειονότητά τους σουνίτες. Το Ισλαμικό Κράτος καλοβλέπει τώρα την πιθανή
«δεξαμενή» της Τουρκίας, πράγμα που εξηγεί το επικοινωνιακό του
κρεσέντο τον τελευταίο χρόνο, με προπαγανδιστικό υλικό στην τουρκική
γλώσσα – μάλιστα, με εκδοχή και στα κουρδικά, μήπως ψαρέψει πελάτες κι
από εκεί.
Το ISIS προτρέπει όσους συμμερίζονται τις θέσεις του να ενταχθούν
στους κόλπους του, «δικαιολογεί» (!) τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην
Τουρκία και «διδάσκει» το πώς οι Τούρκοι έστρεψαν την πλάτη στο ισλάμ
προς όφελος εθνικών δεσμών, φτάνοντας, όπως λέει, στην παρακμή ακριβώς
γι’ αυτόν τον λόγο.
Σχίσμα κοσμικών - ισλαμιστών
Σύμφωνα με τον καθηγητή Χιλμί Ντεμίρ, το ISIS θεωρεί τη σύγχρονη
Τουρκία ως το καλύτερο παράδειγμα για το τι συμβαίνει αν ξεστρατίσεις
από αυτό που οι τζιχαντιστές θεωρούν «αληθινό ισλάμ». Για το Ισλαμικό
Κράτος η Τουρκία απέκλινε από την αληθινή πίστη με τη μοντέρνα
εκπαίδευση, το αστικό δίκαιο, την ίδρυση μιας κοσμικής Τουρκικής
Δημοκρατίας. Ήταν αυτά ακριβώς που, όπως ισχυρίζεται στα βίντεο,
εξέθεσαν την Τουρκία στην επιρροή «των πιο αηδιαστικών πλασμάτων από
Δύση και Ανατολή», εννοώντας την Ευρώπη, το Ιράν και τους εβραίους
γενικώς.
Σύμφωνα με τα προπαγανδιστικά βίντεο του ISIS για την Τουρκία, ο
ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας Κεμάλ Ατατούρκ είναι προϊόν αυτής της
επιρροής και το «βδελυρό» κοσμικό κράτος του αποτελεί το αποκορύφωμα
διαφθοράς ετών.
Ο Ερντογάν, από την πλευρά του, στο πρόσφατο παρελθόν έκανε τα
στραβά μάτια στα περάσματα των μαχητών του Ισλαμικού Κράτους από τα
σύνορα της χώρας, αλλά η κλιμάκωση των τουρκικών στρατιωτικών
επιχειρήσεων κατά του ISIS ώθησε τους τζιχαντιστές να του τη βγαίνουν
από... δεξιά με κατηγορίες όπως: «Το Κόμμα AKP φοράει τον μανδύα της
ισλαμιστικής ρητορικής ενώ δρα ως το τυραννικό χέρι των Σταυροφόρων στην
περιοχή».
Παλιότερα πολλά από τα υψηλά στελέχη στην ηγεσία του Κόμματος
Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης θεωρούσαν ότι η εκκοσμίκευση δεν ήταν συμβατή
με το ισλάμ. Όμως αργότερα το κόμμα μετακινήθηκε προς το Κέντρο, ώστε να
πετύχει να καθησυχάσει το κοσμικό κατεστημένο, κυρίως τον στρατό με την
έφεσή του προς τα πραξικοπήματα, ενώ, ταυτόχρονα, με τις ισλαμιστικές
«περγαμηνές» του επιχειρούσε να καρπωθεί την ψήφο των συντηρητικών
ισλαμιστών Τούρκων.
Η φρικτή επίθεση στο κλαμπ την Πρωτοχρονιά αναζωπύρωσε με μεγάλη
ένταση την κλασική διαμάχη στην τουρκική κοινωνία, αυτήν του «κοσμικού»
εναντίον του «συντηρητικού» (θρησκευτικού) τρόπου ζωής. Μερίδα Τούρκων,
μάλιστα, θεωρεί ότι οι δηλώσεις της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων
(Diyanet) σχετικά με τον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς κατ’ ουσίαν
προκάλεσαν την επίθεση. Σύμφωνα με αυτούς, ο λόγος πίσω από τη σφαγή
είναι το σχίσμα μεταξύ κοσμικών και θρησκευόμενων.
Σε αυτό το πλαίσιο ο χρόνος και ο τόπος της επίθεση επιλέχθηκαν από
το ISIS ακριβώς για να εκμεταλλευτεί την ένταση μεταξύ κοσμικών και
συντηρητικών Τούρκων.
Οι τρεις στόχοι του ISIS
Οι εορτασμοί της Πρωτοχρονιάς ήταν πάντοτε σημείο τριβής στην
τουρκική κοινωνία. Οι κοσμικοί Τούρκοι έχουν δημιουργήσει την παράδοση
να γιορτάζεται η Πρωτοχρονιά, ενώ κάποιοι θρησκευόμενοι συντηρητικοί και
ισλαμιστές αντιδρούν επειδή ισχυρίζονται ότι είναι το ισοδύναμο με το
να γιορτάζονται τα Χριστούγεννα. Από την πλευρά τους οι κοσμικοί
τονίζουν ότι τα Χριστούγεννα εορτάζονται από τους χριστιανούς μια
εβδομάδα πριν από την Πρωτοχρονιά, που είναι άλλη γιορτή. Άρα, λένε, οι
συντηρητικοί απλώς ψάχνουν δικαιολογίες για να δημιουργούν εντάσεις.
Ασφαλώς οι κοσμικοί Τούρκοι δεν γιορτάζουν τα Χριστούγεννα. Όμως οι
εορτασμοί της Πρωτοχρονιάς μοιάζουν με την ατμόσφαιρα που συναντάται
κυρίως σε χριστιανικές κοινωνίες, κάτι που εξαγριώνει τους φανατικούς
ισλαμιστές. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς οι κοσμικοί Τούρκοι
ανταλλάσσουν δώρα, στολίζουν «χριστουγεννιάτικο» δέντρο, κάνουν πάρτι
και καταναλώνουν αλκοόλ. Τα εμπορικά κέντρα είναι γεμάτα από
αγιοβασίληδες και χαρακτηριστικό «δυτικό» στολισμό.
Όλες αυτές οι «κοσμικές» πρακτικές προέρχονται από το όραμα του
Κεμάλ Ατατούρκ για μια δυτικού προσανατολισμού κοσμική Τουρκία. Ήταν
εκείνος που εισήγαγε το Γρηγοριανό Ημερολόγιο (σύμφωνα με το οποίο
γιορτάζουμε την Πρωτοχρονιά) στη θέση του παραδοσιακού ισλαμικού
ημερολογίου. Έτσι οι κοσμικοί Τούρκοι γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά
«συγχρονισμένοι» με τη Δύση, χωρίς να είναι χριστιανοί.
Εικόνες όπως αυτές των φανατικών ισλαμιστών που τραβούσαν όπλο σε
Αϊ-Βασίληδες παρουσιάστηκαν από τουρκικά media ως δείγματα
«χριστιανοφοβίας», όμως οι διαμαρτυρόμενοι φανατικοί μάλλον
στοχοποιούσαν πρωτίστως τους κοσμικούς Τούρκους.
Σύμφωνα με τον Burak Kadercan, καθηγητή Στρατηγικής και Πολιτικής
στο Naval War College των ΗΠΑ (Ναυτική Σχολή Πολέμου), τρεις μηχανισμοί
οδήγησαν το ISIS να πραγματοποιήσει το – σημειολογικά επιλεγμένο –
χτύπημα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς:
1 με τους φόβους και τον θυμό των κοσμικών
Τούρκων για την πρόσφατη απορριπτική - απονομιμοποιητική στάση γύρω από
τους πρωτοχρονιάτικους εορτασμούς και τους ωθεί να ρίξουν το φταίξιμο
στους ισλαμιστές και το κόμμα του Ερντογάν. Οι κοσμικοί Τούρκοι δεν
ανησυχούν απλώς για το δικαίωμά τους στη διασκέδαση: φοβούνται ότι
ολόκληρος ο κοσμικός τρόπος ζωής απειλείται από το AKP και τους οπαδούς
του.
2 Το ISIS ποντάρισε στο ότι κάποιοι θρησκευόμενοι
συντηρητικοί Τούρκοι θα εκλάμβαναν το χτύπημα ως επίθεση όχι εναντίον
τους, αλλά εναντίον παρηκμασμένων «αποστατών» που έπαιρναν μέρος σε μια
«γιορτή απίστων» πίνοντας αλκοόλ. Πράγματι, βρέθηκαν Τούρκοι που
πανηγύρισαν τη σφαγή στα social media. Αν και σχετικά πολύ λίγοι
τάχθηκαν δημοσίως υπέρ της επίθεσης, το κοσμικό κομμάτι της κοινωνίας
εξέλαβε αυτές τις αντιδράσεις ως επιβεβαίωση των φόβων και κατηγόρησε
τον Ερντογάν ότι οδηγεί τη χώρα στο χάος.
3 Επιπλέον το ISIS επιδίωξε να τεθεί ένα δίλημμα
ασφαλείας με στόχο η πόλωση και η επιθετικότητα μεταξύ κοσμικών και
συντηρητικών να μεγαλώσει.
Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα τον Ιούλιο, το κόμμα του Ερντογάν
λειτουργεί σε μια κατάσταση παράνοιας και αντιδρά με απόλυτο και
αυταρχικό τρόπο σε οποιαδήποτε κριτική. Αυτό που ξέρει, όπως αποδείχτηκε
και με τις διαμαρτυρίες του πάρκου Γκεζί το 2013, είναι ότι οι κοσμικοί
μπορούν να κινητοποιηθούν μαζικά, πράγμα που έκτοτε φοβάται.
Αναμένεται, λοιπόν, ότι θα επιχειρήσει να αντιδράσει με «προληπτικά»
μέτρα και σκληρή ρητορική, ενέργειες που θα επιδεινώσουν τον φαύλο κύκλο
των διχασμών εντός της Τουρκίας.