Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Όπως κάθε Φεβρουάριο τα τελευταία 53 χρόνια, έτσι και φέτος από τις 17 ως τις 19/2 διεξήχθη στο Μόναχο η Διεθνής Συνδιάσκεψη Ασφάλειας (Munich Security Conference 2017) στην οποία συμμετείχαν πάνω από 500 εκπρόσωποι κυβερνήσεων, ακαδημαϊκοί, εμπειρογνώμονες και επιχειρηματίες για να συζητήσουν τα παγκόσμια προβλήματα ασφάλειας. Παραδοσιακά το σημαντικό αυτό φόρουμ χρησιμοποιείται ως ευκαιρία από τα κράτη να προωθήσουν σε διεθνές ακροατήριο τα εθνικά τους συμφέροντα, στοιχείο που στη φετινή διοργάνωση εκμεταλλεύτηκε πλήρως η Τουρκία, ενώ η Ελληνική πλευρά αυτοπεριορίστηκε σε αφωνία και ερασιτεχνικές δημόσιες σχέσεις, χάνοντας έτσι την ευκαιρία προώθησης των εθνικών μας συμφερόντων. Δυστυχώς, διότι η φετινή διοργάνωση στο Μόναχο ήταν από τις πιο πετυχημένες της τελευταίας δεκαετίας, υπήρχαν πάρα πολλές συμμετοχές σε πολύ υψηλό επίπεδο και ήταν ιδανική ευκαιρία να ακουστεί η Ελλάδα και τα συμφέροντά της απέναντι σε μια Τουρκία που καλλιέργησε πάλι το μύθο του περιφερειακού ειρηνοποιού.
Η σημασία της Συνδιάσκεψης στο Μόναχο προς την «post-Truth, post-West, post-Order» εποχή
Σε μια εποχή που οι δομές της μεταπολεμικής και μεταψυχροπολεμικής παγκόσμιας οικονομικής και διεθνοπολιτικής αρχιτεκτονικής μεταβάλλονται και αναθεωρούνται, βλέπουμε πως παλαιοί θεσμοί, όπως είναι το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός ή η Διεθνής Συνδιάσκεψη Ασφάλειας του Μονάχου, διοργανώσεις δηλαδή που εκπηγάζουν μέσα από ιδιωτικές πρωτοβουλίες προσωπικοτήτων, ενισχύουν τον ρόλο τους στη νέα εποχή ως σπουδαίες συναντήσεις ανταλλαγής απόψεων μεταξύ πολιτικών και επιστημόνων ακόμη και από χώρες που βρίσκονται σε τεταμένες διμερείς σχέσεις. Για παράδειγμα, όσο αδιανόητη θα μας ήταν μια συνύπαρξη μεταξύ του Ιρανού και του Ισραηλινού υπουργού εξωτερικών σε διακυβερνητικό επίπεδο, άλλο τόσο εφικτή ήταν η παρουσία και των δύο σε ένα πάνελ διαλόγου και ανταλλαγής απόψεων στα πλαίσια της φετινής συνδιάσκεψης στο Μόναχο.
Ένα δεύτερο γενικό συμπέρασμα αφορά τη σημασία που δόθηκε φέτος στη Συνδιάσκεψη για την Ασφάλεια στο Μόναχο σε σχέση με την χλιαρή διοργάνωση για την παγκόσμια οικονομία τον περασμένο Δεκέμβρη στο Νταβός. Είναι προφανές πως από τα προβλήματα στην παγκόσμια οικονομία, η ανησυχία έχει περάσει πλέον στα προβλήματα για την παγκόσμια ασφάλεια, στοιχείο που ενδεχομένως υποδηλώνει το πως η παρατεταμένη οικονομική αστάθεια έχει πλέον επηρεάσει την παγκόσμια διεθνοπολιτική σταθερότητα.
Σημαντικές παρουσίες και μηνύματα
Εξέχουσα ήταν στη Συνδιάσκεψη η Αμερικανική παρουσία με τις ομιλίες του Αντιπροέδρου Michael Pence και του υπουργού άμυνας James Mattis. Ο Αμερικανός αντιπρόεδρος έστειλε στους συμμετέχοντες τους χαιρετισμούς του προέδρου Τράμπ και μαζί με τον υπουργό άμυνας διαβεβαίωσαν τους ανήσυχους ευρωπαίους φίλους τους ότι για τις ΗΠΑ το ΝΑΤΟ αποτελεί σημαντικό πολιτικό-στρατιωτικό θεσμό, το άρθρο 5 της Συμμαχίας θα ενώνει τις δύο όχθες του Ατλαντικού και ότι στην Συνδιάσκεψη του ΝΑΤΟ τον ερχόμενο Μάιο, θα παραστεί ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος ο οποίος εκεί θα αναπτύξει τις θέσεις του για την άμυνα και την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και την άποψή του για το μέλλον της Συμμαχίας.
Ωστόσο, προειδοποίησαν τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ ότι θα πρέπει να αυξήσουν την οικονομική (τουλάχιστο 2% του ΑΕΠ για την άμυνα) και επιχειρησιακή συμμετοχή τους, καθώς οι ΗΠΑ επωμίζονται πλέον δυσανάλογα βάρη σε σχέση με την Ευρώπη στη διατήρηση της Συμμαχίας σε αποδεκτά επιχειρησιακά επίπεδα. Στα πλαίσια μιας προσεκτικής ανάλυσης, το συμπέρασμα των όσων συζητήθηκαν από την πλευρά των Αμερικανών είναι ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να σηκώνουν τα βάρη της Ευρωπαϊκής ασφάλειας και ότι οι Ευρωπαίοι αν θέλουν να απολαμβάνουν τα καλά της υπερδύναμης θα πρέπει να επωμιστούν και το κόστος που συνεπάγεται αυτό, πρωτίστως το κόστος της άμυνάς τους. Δηλαδή τα «χαιρετίσματα» του προέδρου Τράμπ προς τους Ευρωπαίους συμμάχους του είχαν πολλαπλή ερμηνεία και αποδέκτες. Ακόμη, εξόχως μεροληπτική εναντίον του Ιράν ήταν η δήλωση Pence ότι αποτελεί «προεξάρχων κράτος-υποστηριχτή της τρομοκρατίας», κάτι με το οποίο διαφωνούν οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες ή τουλάχιστο δεν βλέπουν – και σωστά – το ζήτημα σε επίπεδο μαύρου-άσπρου, ιδιαίτερα όταν τα σκήπτρα στην τρομοκρατία κρατούν σουνιτικά κράτη όπως το Πακιστάν και η Σαουδική Αραβία. Παρόν στη συνδιάσκεψη ήταν και ο υπουργός εσωτερικής ασφάλειας των ΗΠΑ, John Kelly.
Σημαντική ήταν η ομιλία του Ρώσου υπουργού εξωτερικών Sergey Lavrov, ο οποίος μίλησε για την ανάγκη οικοδόμησης μιας μετά-Δυτικής παγκόσμιας αρχιτεκτονικής ασφάλειας, χωρίς να υπάρξει – και εδώ είναι το πολύ ενδιαφέρον – αντίλογος σε αυτή την Ρωσική τοποθέτηση, σαν να δέχονται όλοι ως δεδομένο το τέλος της Δύσης ως ρυθμιστή της παγκόσμιας ασφάλειας.
Ομιλητής στη Συνδιάσκεψη του Μονάχου ήταν και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg.
Από την πλευρά της Ευρώπης, μίλησαν η επίτροπος της ΕΕ για θέματα ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής Federica Mogherini, ενώ προηγουμένως είχαν μιλήσει η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel και ο Γερμανός υπουργός οικονομικών Wolfgang Schauble. Η Γερμανίδα Καγκελάριος ήταν επικριτική απέναντι στο ρόλο της Ρωσίας στην Ευρώπη, ωστόσο τόνισε πως είναι έτοιμη να συνεργαστεί με τη Μόσχα στην καταπολέμηση της Ισλαμικής τρομοκρατίας, διαφωνώντας παράλληλα με τη νέα διοίκηση στην Ουάσιγκτον που στοχοποιεί συνολικά τους Μουσουλμάνους, λέγοντας πως δεν είναι το Ισλάμ η γενεσιουργός αιτία της τρομοκρατίας. Ο Γερμανός υπουργός οικονομικών είπε πως προσβλέπει σε αναβαθμισμένο ρόλο της ΕΕ και της Γερμανίας στα παγκόσμια πράγματα, ενώ εξαιρετικά επικριτικοί ήταν ο Βρετανός και ο Γάλλος υπουργός εξωτερικών απέναντι στο ρόλο της Ρωσίας στα ευρωπαϊκά ζητήματα την ώρα μάλιστα που την φετινή χρονιά θα διεξαχθούν στην Ευρώπη πολύ σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις.
Επίσης, η εμμονή των Αμερικανών στις αμυντικές δαπάνες έτυχε κριτικής λίγες μέρες νωρίτερα από τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean-Claude Junker, ο οποίος είχε δηλώσει πως στο σύγχρονο περιβάλλον ασφάλειας εξίσου σημαντική είναι και η προσφορά στην ανάπτυξη καθώς και η τεχνική-ανθρωπιστική βοήθεια, στοιχεία που πρέπει να προσμετρούνται στις συνολικές δαπάνες για την ασφάλεια και την άμυνα στα πλαίσια του ΝΑΤΟ.
Σημαντική ήταν και η παρέμβαση της αξιωματούχου του ΟΗΕ Patricia Espinosa Cantellano που επεσήμανε τον κίνδυνο που εγκυμονεί η κλιματική αλλαγή για την παγκόσμια ασφάλεια, καθώς επίσης η ομιλία του Bill Gates για τη σημασία των πανδημιών στην παγκόσμια ασφάλεια που ξύπνησε ιστορικές μνήμες από την εποχή του Μεσαίωνα που ίσως δούμε να επαναλαμβάνονται στο μέλλον.
Αξιολόγηση της Τουρκικής και Ελληνικής παρουσίας
Η Τουρκία στο Μόναχο είχε σημαντική κυβερνητική συμμετοχή και παρουσία. Παρόντες ήταν ο Τούρκος πρωθυπουργός Binali Yildirim, ο υπουργός εξωτερικών Mevlut Cavusoglu, ο υπουργός άμυνας Fikri Isik και ο αρχηγός της ΜΙΤ Hakan Fidan.
Αίσθηση προκάλεσε η ομιλία του Τούρκου υπουργού εξωτερικών ο οποίος αναφέρθηκε στη συμβολή της Τουρκίας για τη σταθερότητα σε Συρία και Ιράκ, στον πόλεμο που διεξάγει η χώρα του μαζί με τους συμμάχους εναντίον του ΙΚ, την εξομάλυνση των σχέσεων με τη Ρωσία και το Ισραήλ παρά τις διαφορές που έχουν σε επί μέρους ζητήματα καθώς και το ενδιαφέρον της Τουρκίας για βιώσιμη λύση του Παλαιστινιακού Ζητήματος, στηλίτευσε τον «τρομοκρατικό» ρόλο του ΡΚΚ και των Κούρδων της Συρίας στην περιοχή, ήταν επικριτικός για το ρόλο της Δύσης στη Λιβύη, και τέλος δήλωσε πρόθυμος να συμβάλει η χώρα του στον αγώνα ανακατάληψης της al-Raqqa, υποτιθέμενης πρωτεύουσας του ΙΚ. Κουβέντα για Κυπριακό, για Αιγαίο, για μετανάστες, για ΕΕ…
Στο περιθώριο της Συνδιάσκεψης υπήρξε συνάντηση μεταξύ του Τούρκου πρωθυπουργού και του Αμερικανού Αντιπροέδρου.
Η Ελλάδα σε κυβερνητικό επίπεδο εκπροσωπήθηκε από τον υπουργό άμυνας Πάνο Καμμένο, ενώ οι άλλοι Έλληνες που συμμετείχαν στη Συνδιάσκεψη «χωρίς όμως εθνικό καπέλο» ήταν ο Έλληνας Επίτροπος για τη Μετανάστευση Δημήτρης Αβραμόπουλος, ο Στρατηγός Πρόεδρος της Στρατιωτικής Επιτροπής της ΕΕ Μιχάλης Κωσταράκος, και ο Αλεξ Ρόντος ως ειδικός εκπρόσωπος της ΕΕ (EEAS) για το Κέρας της Αφρικής.
Δυστυχώς την ώρα που στο Μόναχο μίλαγε ο Τούρκος πρωθυπουργός και ο υπουργός των εξωτερικών και πλάσαραν τη χώρα τους ως νησίδα σταθερότητας και παγκόσμιου ειρηνοποιού, δεν υπήρχε εκείνη την ώρα μια Ελληνική φωνή να εκπροσωπήσει τα Ελληνικά συμφέροντα και να αποδομήσει με τρανταχτά επιχειρήματα τα τουρκικά μυθεύματα μπροστά σε διεθνές ακροατήριο. Ήμασταν για άλλη μια φορά απόντες… με την Τουρκία να κεφαλαιοποιεί τις εντυπώσεις με τα ψεύδη της.
*Ο κ. Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος, Γεωστρατηγικός Αναλυτής.