Τριαντάφυλλος Καρατράντος*
Η κοινωνία μας υπνοβατεί, βλέπει την καταστροφή να έρχεται αλλά δεν κάνει τίποτα. Μια εκδήλωση για τον εθνικολαϊκισμό και τους «Υπνοβάτες» αναδεικνύει ένα σημαντικό πρόβλημα: ποιοι προετοίμασαν τους έλληνες πολίτες για τη σημερινή υπνοβασία αν όχι το πολιτικό σύστημα της μεταπολίτευσης; {ΤΒJ]
«Εθνικολαϊκιστές Vs. Υπνοβάτες. Η Ευρώπη και η Ελλάδα στον παγκόσμιο χάρτη του λαϊκισμού» ήταν ο τίτλος της ενδιαφέρουσας εκδήλωσης που διοργάνωσε ο e- Kύκλος και ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Ο τίτλος της εκδήλωσης δεν αφήνει πολλά περιθώρια ερμηνειών για το τι συζητήθηκε, ο εθνικό-λαϊκισμός, ο ποπουλισμός, αλλά και ευρύτερα ο λαϊκισμός στην Ευρώπη –με ιδιαίτερη έμφαση στην Ελλάδα– και στη Λατινική Αμερική αναλύθηκαν διεξοδικά από όλους τους ομιλητές, καλύπτοντας πλήρως και με διαφορετικές, αλλά συμπληρωματικές, αναλυτικές προσεγγίσεις το φαινόμενο των eθνικολαϊκιστών. Ωστόσο, στην άλλη μεγάλη κατηγορία που αναφέρεται στον τίτλο της εκδήλωσης, για την ακρίβεια στη μεγαλύτερη, στους «Υπνοβάτες», δεν αφιερώθηκε ο ίδιος χρόνος. Εκτός του Ευάγγελου Βενιζέλου και κάποιων έμμεσων αναφορών από τους ομιλητές, οι «Υπνοβάτες», οι οποίοι σύμφωνα με τον e-κύκλο είναι «η κοινωνία αλλά και οι πολιτικές ηγεσίες», δεν αναλύθηκαν με την ίδια συστηματική διεξοδικότητα.
Ο όρος «Υπνοβάτες» είναι ένα έξυπνο σχήμα-δάνειο των διοργανωτών από το βιβλίο του Christopher Clark, Οι υπνοβάτες Πώς η Ευρώπη πήγε στον πόλεμο το 1914 (εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2014). Με τον όρο Υπνοβάτες ο συγγραφέας περιγράφει τις κοινωνίες του 1914 που έβλεπαν τις πολιτικές ελιτ να οδηγούν, ηθελημένα ή αθέλητα, την Ευρώπη στον Μεγάλο Πόλεμο ενώ αυτές απλώς υπνοβατούσαν. Όντως, οι αντιστοιχίες και οι ομοιότητες με το σήμερα είναι πολλές. Από την κοινωνία των ΗΠΑ που υπνοβατώντας βρέθηκε με πρόεδρο τον Ντόναλντ Τραμπ έως την ελληνική κοινωνία που από το 2009 υπνοβατεί μέσα στο όνειρο του αντιμνημονιακού εθνικο- λαϊκισμού της Αγανάκτησης, των Πλατειών, του ΌΧΙ σε όλα και των περήφανων δημοψηφισμάτων.
Πότε όμως αρχίσαμε να υπνοβατούμε; Το 2009; Το 2010; Το 2012; Το 2015; Όλα αυτά τα χρονικά σημεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν και να αιτιολογήσουν τη δική μας εθνική υπνοβασία. Όμως, αν θέλουμε πραγματικά να δούμε τη ρίζα του προβλήματος- αν αυτή θεωρήσουμε πως είναι η υπνοβασία εντός του λαϊκισμού –με όλες τις μορφές που μπορεί να έχει αυτή, από την απλή ανοχή έως τη συμπόρευση στα όνειρα, αλλά και τη συμμετοχή στην καλλιέργεια του ονείρου και του ύπνου– τότε θα πρέπει να πάμε χρονικά πιο πίσω. Μπαίνοντας στη χρονομηχανή για την περιήγηση στην εθνική μας υπνοβασία μπορεί κανείς να σταματήσει σε διαφορετικές πολιτικές και χρονικές περιόδους (χρόνια, δεκαετίες, έως και αιώνες) στην περίοδο της δημιουργίας του νέου ελληνικού κράτους. Όποια περίοδο όμως και αν επιλέξει ο ερευνητής για να ανιχνεύσει και να αιτιολογήσει, θα πρέπει να κάνει μία διαφοροποίηση από τον προσδιορισμό των «Υπνοβατών» από τον e-Κύκλο. Για να δούμε τη ρίζα και για να την κόψουμε θα πρέπει να διαχωρίσουμε τις πολιτικές ηγεσίες από την κοινωνία – και πρέπει να το κάνουμε γιατί πριν από τη βαθιά υπνοβασία του αντιμνημονιακού εθνικολαϊκισμού και αντιευρωπαϊσμού της Αγανάκτησης υπήρξε η υπνοβασία που καλλιέργησαν για δεκαετίες –με ελάχιστες εξαιρέσεις– οι πολιτικές ηγεσίες της περιόδου πριν από την κρίση. Οι πελατειακές σχέσεις, η παροχολογία, ο λαϊκισμός, η αποθέωση του πατριωτισμού, ο ελληνικός «εξαιρετισμός» υπήρχαν πριν από την κρίση – ως εργαλεία μάλιστα του mainstream πολιτικού προσωπικού. Ο καθαρός, δίκαιος και σοφός λαός ήταν εδώ πολύ πριν από την κρίση και τα μνημόνια.
Δυστυχώς, το πολιτικό σύστημα δημιούργησε το όνειρο του λαϊκισμού, το οποίο μπορεί για δεκαετίες να ήταν ελεγχόμενο, όμως όταν ξέσπασε η κρίση η βαλβίδα τραβήχτηκε βίαια και ανεξέλεγκτα – αφήνοντας έτσι το έδαφος και την κυριαρχία στις «εναλλακτικές» πολιτικές ηγεσίες και στον εθνικολαϊκισμό που, από το περιθώριο και την οριακή εκπροσώπηση στη Βουλή, βρέθηκε στη θέση του πολιτικού μηχανοδηγού.
Αν θέλουμε πραγματικά να ξυπνήσουμε του Υπνοβάτες, όπως πολύ σωστά τόνισε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, πρέπει να το κάνουμε αφού πρώτα παραδεχτούμε πως είχαμε ουσιαστική συνεισφορά στον ύπνο τους.
*Διεθνολόγος με ειδικότητα στα θέματα ασφάλειας και καθηγητής στη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του Πριν το Μνημόνιο δεν έβλεπες.