Του Αλέξανδρου Δρίβα*
Ο Θουκυδίδης έλεγε πως η ανθρώπινη φύση,
παραμένει σταθερή. Περιβάλλεται από τον φόβο, τη δόξα και το συμφέρον.
Μολονότι η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και
αποτελεί έγκλημα κατά της μεθοδολογίας να συγκρίνονται οι εποχές,
υπάρχουν ορισμένες σταθερές που έχουν την αξία κανόνων (δεν είναι λίγοι
που τους χαρακτηρίζουν και ως νόμους). Η διεθνής πολιτική,
χαρακτηρίζεται από την αναρχία. Όταν λέμε αναρχία, εννοούμε πως η σφαίρα
της διεθνούς πολιτικής δράσης δε διέπεται από ένα σύνταγμα. Αν σας
ενοχλήσει κάποιος και η ενόχληση περικλείεται στο Ποινικό Δίκαιο, τότε,
σε ένα κράτος έχετε τη δυνατότητα να καλέσετε την αστυνομία. Στις
διεθνείς σχέσεις, δεν υπάρχει αστυνομία. Έτσι, τα κράτη ανταγωνίζονται
το ένα το άλλο προκειμένου να επιτύχουν απόλυτα ή σχετικά κέρδη. Η
ασφάλεια σε ένα τέτοιο, άναρχο περιβάλλον, δεν είναι ποτέ αρκετή.
Brzezinski και Ευρασία
Ο Zbigniew Brzezinski, από τα πρώτα
χρόνια της μεταψυχροπολεμικής περιόδου, προειδοποίησε-πρότεινε στις ΗΠΑ,
να εκμεταλλευτούν τον χώρο που άφησε η διάλυση της ΕΣΣΔ. Ο διάλογος
στις ΗΠΑ, άρχισε να αφορά την επέκταση ή όχι του ΝΑΤΟ προς το χώρο που
πριν το 1991, αποτελούσε κομμάτι της ΕΣΣΔ. Η Ρωσία, ηθικά και οικονομικά
χρεοκοπημένη μέχρι και το 1998, παρακολουθούσε μια περιοχή που ήταν
αυλή της, να γίνεται μέρος της Δύσης.
Η άνοδος του Putin στην εξουσία, σήμανε
το τέλος της παρακμής της Ρωσίας, η οποία είχε και ξεκινήσει από τη
δεκαετία του 1980. Η Ρωσική Ομοσπονδία, (πλέον) κατέστησε σαφές πως
ενίσχυση νατοϊκών δυνάμεων γύρω από το έδαφός της, θα συνεπαγόταν
δυναμικές απαντήσεις. Η Ευρασιατική Ένωση, αποτέλεσε μια πρωτόλεια
προσπάθεια γεωπολιτικής και γεωοικονομικής ανασυγκρότησης σε έναν χώρο
που πλέον, δε διεκδικούσαν μόνο οι ΗΠΑ αλλά και η ταχύτατα αναδυόμενη
Κίνα. Ο φόβος περικύκλωσης και «στραγγαλισμού», βρίσκεται στον πυρήνα
της σύγχρονης ρωσικής στρατηγικής κουλτούρας.
Αμυνόμενη... επιθετικά
Πέραν από τη «δημοσιογραφική» και
«ηθικολογική» κατακραυγή που εν πολλοίς, πληρώνει η Δύση σε πολλά άλλα
ζητήματα που αφορούν τη διεθνή πολιτική, υπάρχει και η κατανόηση. Τα
κράτη, όταν δρουν με τον Α’ ή τον Β’ τρόπο, δεν το κάνουν γιατί έχουν
«προσωπικά» με κάποιο άλλο κράτος. Η Ρωσία, προσπάθησε (και προσπαθεί)
να αποφύγει την περικύκλωση διασπείροντας την επιρροή της σε όλη την
Ευρασία, έτσι ώστε 1) είτε να τη χρησιμοποιήσει ως αντάλλαγμα για να
διατηρήσει την ελευθερία κινήσεων στην περιοχή της, 2) είτε για να
«μπλοκάρει» συμφέροντα των άλλων δύο μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ και Κίνας). Η
Ρωσία, απάντησε στην ουκρανική κρίση με την ταχύτατη προσάρτηση της
Κριμαίας και απέφυγε την εσωστρέφεια που θα έφερνε η ενασχόλησή της με
τα του Καυκάσου, διεκδικώντας επιρροή στη Συρία. Κριμαία και Συρία, θα
εξασφάλιζαν με τον πιο δυναμικό τρόπο, αν μη τι άλλο, την απρόσκοπτη
έξοδο της Ρωσίας στα θερμά ύδατα και τη διατήρηση του ισχυρού
ενεργειακού δικτύου της. Χωρίς αυτά, η Ρωσία θα μπορούσε να καταρρεύσει.
Το νέο κάδρο των αμερικανορωσικών σχέσεων
Για πάρα πολλούς που έχουν συνηθίσει
στην ιδεολογικοποίηση της διεθνούς πολιτικής, η προσέγγιση ΗΠΑ και
Ρωσίας, φαντάζει μια «συνωμοσία». Φαίνεται απίστευτο και ύποπτο, κάτι
που στο παρελθόν έχει γίνει πάμπολλες φορές. Το Σύμφωνο Μολότωφ –
Ρίμπεντροπ, αποτελεί ένα μνημείο, προκειμένου να θυμόμαστε μέχρι που
μπορεί να φτάσει η πρακτική της κατοχύρωσης των συμφερόντων. Στη διεθνή
πολιτική, τις αποκλίσεις και τις συγκλίσεις-προσεγγίσεις, δεν τις
φέρνουν τα πολιτεύματα, ούτε κώδικες αξιών. Αυτά, θα ήταν όπως έλεγε ο
Μακιαβέλι, πολυτέλεια. Τα συμφέροντα, φέρνουν κοντά ή απομακρύνουν και
επιφέρουν συγκρούσεις.
Οι ΗΠΑ, νιώθουν οτι απειλούνται πολύ
λιγότερο από τη Ρωσία. Θεωρούν πως η Κίνα αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή
για τα παγκόσμια συμφέροντα της Ουάσινγκτον. Επιπρόσθετα, ο λανθασμένος
χειρισμός της Ρωσίας, έχει οδηγήσει τις ΗΠΑ να είναι σε αμηχανία καθώς ο
Putin βρίσκεται –εκτός από τη Συρία- και στην Ινδία και στο Ιράν και
στην Τουρκία, αλλά και στην Αίγυπτο και κάνει σκέψεις, για τη Λιβύη. Οι
ΗΠΑ θα ήταν ικανοποιημένες αν την περιοχή της αστάθειας (Ευρύτερη Μέση
Ανατολή) την «μοιράζονταν» με τη Ρωσία, αποφεύγοντας μεγάλη φθορά (οι
ΗΠΑ) και αποκλείοντας παράλληλα, την Κίνα. Αυτό, σημαίνει πως οι
ρωσοευρωπαϊκές σχέσεις και οι αντίστοιχες ευρωατλαντικές, θα περάσουν σε
άλλη διάσταση. Η Ουκρανία, είναι ένα σημαντικό κομμάτι αυτού του puzzle
και η Ρωσία, έχει αρκετά «χαρτιά» υπέρ της, ώστε να διατηρεί το πάνω
χέρι σχετικά με την τύχη της Ουκρανίας (ακόμη και της δυτικής
Ουκρανίας). Παρόλα αυτά, το ό,τι έχει γίνει ως τώρα στην Ουκρανία και το
τι εξελίσσεται σε Τουρκία και Συρία, δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα.
Οι διαστάσεις της Ουκρανικής κρίσης
Η Ουκρανική κρίση απειλεί την PAX
AMERICANA. Εάν τεθεί σε έναν Στρατιωτικό ή σε έναν Διπλωμάτη το βασικό
ερώτημα, για το ποιο συμφέρον εξυπηρετείται από την εμπλοκή της Δύσης
στην κρίση της Ουκρανίας, η απάντηση φαίνεται να είναι σχετικά εύκολη.
Αυτή είναι η στήριξη του υπέρτερου συμφέροντος των Δυτικών, δηλαδή των
Ευρωπαίων και των Αμερικανών, να διατηρήσουν την ειρήνη και την
ελευθερία στην Ευρώπη.
Για να εξασφαλιστούν αυτά, έχουμε
δημιουργήσει το σύστημα στρατιωτικών-πολιτικών εγγυήσεων που ρυθμίζονται
από τα καταστατικά των δύο πολυμερών οργανισμών του ΝΑΤΟ και της ΕΕ,
που βασίζονται σε συμφωνημένους κανόνες. Το ΝΑΤΟ είναι ο κύριος
μηχανισμός, μέσω του οποίου επιτυγχάνεται η εγγύηση της ασφάλειας των
ΗΠΑ και της Ευρώπης, αφού η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει εισέτι φροντίσει να
διαθέτει αντίστοιχο αξιόπιστο μηχανισμό ανάληψης αμυντικών επιχειρήσεων
για την πρόληψη και την επίλυση συγκρούσεων. Καθώς η ΕΕ είναι ανίκανη
και απρόθυμη να εγγυηθεί τη στρατιωτική ασφάλεια ανεξάρτητα από τις
Ηνωμένες Πολιτείες, το ΝΑΤΟ θα παραμένει η πιο σημαντική συμμαχία για τη
διατήρηση της ειρήνης και της ελευθερίας κατά της οποιασδήποτε
εξωτερικής απειλής. Ουσιαστικά, το ΝΑΤΟ είναι ο Στρατιωτικός μοχλός
άσκησης πολιτικής υπέρ των ΗΠΑ στην περιοχή της Ευρασίας.
Ο πιο καλόπιστος παρατηρητής που μπορεί
να μην έχει σχέση με στρατιωτικές αναλύσεις, αντιλαμβάνεται ότι η κρίση
της Ουκρανίας δεν αποτελεί μόνο μια απειλή για την ειρήνη και την τάξη
στην Ευρώπη αλλά πρωτίστως είναι μια σύγκρουση που υπονομεύει την
επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών στον Ευρασιατικό γεωπολιτικό χώρο. Επίσης
αντιλαμβάνεται πόσο επικίνδυνο είναι να μείνουμε αδρανείς, καθώς η
αδράνεια θα επιφέρει περαιτέρω κλιμάκωση από τα αντίπαλα στρατόπεδα.
Μέχρι στιγμής οι επίσημες πολιτικές της Δύσης στην Ουκρανική κρίση
μπορούν να αποτυπωθούν ως το ενδιαφέρον για να διατηρηθεί η Ευρώπη
ασφαλής και ελεύθερη, κατηγορώντας τη Ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία
ως μια παραβίαση της ευρωπαϊκής ειρήνης. Όλοι επικρίνουν την προσάρτηση
της Κριμαίας, αλλά κανείς δεν είναι διατεθειμένος να ρισκάρει για να το
ανατρέψει. Η Δύση είχε επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, αλλά στην
πραγματικότητα, αυτό δεν κοστίζει πολύ, ούτε στην ΕΕ, ούτε στο ΝΑΤΟ. Η
εκτίμηση είναι ότι η πρόκληση από την κρίση στην Ουκρανία θα παραμείνει
σε χαμηλή προτεραιότητα για τους δυτικούς ηγέτες και δεν πρόκειται να
αναλάβουν μεγαλύτερους κινδύνους πέραν των κυρώσεων. Αυτό θα μπορούσε
πιθανότατα να αλλάξει μόνο αν ήταν ορατός ο κίνδυνος διακύβευσης
κυριαρχίας ευρωπαϊκών εδαφών από τη Ρωσία. Όσο ο Vladimir Putin μένει
μακριά από τέτοιες ενέργειες, πιθανότατα θα κερδίσει ακόμη περισσότερα
από ότι έχει ωφεληθεί μέχρι στιγμής.
* Ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι υποψήφιος Δρ. Διεθνών Σχέσεων, Συντονιστής της Ομάδας Ανατολικής Μεσογείου στο ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ