Του Λάμπρου Τζούμη
Αντιστρατήγου ε.α.
Το τελευταίο διάστημα με αφορμή την
κλιμάκωση της τουρκικής προκλητικότητας έρχεται συχνά στο προσκήνιο η
πιθανότητα αντιμετώπισης από τη χώρα μας θερμού επεισοδίου ή κρίσης με
την Τουρκία. Με βάση τα στρατιωτικά εγχειρίδια ένας ορισμός των δύο
αυτών εννοιών είναι :
- Κρίση : Είναι επεισόδιο ή κατάσταση που απειλεί τη Χώρα και ειδικότερα την εδαφική ακεραιότητα, την εθνική ανεξαρτησία, την ευημερία των πολιτών και τα εθνικά συμφέροντα αυτής. Εξελίσσεται με ταχύτητα, δημιουργεί απαίτηση πολιτικών, διπλωματικών, οικονομικών και στρατιωτικών ενεργειών, προκειμένου να αντιμετωπισθεί επιτυχώς και να επιτευχθούν οι εθνικοί αντικειμενικοί σκοποί.
- Θερμό Επεισόδιο : Είναι ένα σοβαρό συμβάν, προκαλούμενο από αυθαίρετη ή μη στρατιωτική ενέργεια, σε περιορισμένο χώρο και χρόνο που στρέφεται κατά του εθνικού χώρου ενός κράτους, των πολιτών, των ενόπλων δυνάμεων και των εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, που είναι δυνατόν να έχει ως συνέπεια την δημιουργία ή κλιμάκωση κρίσεως.
Για τη διαχείριση των καταστάσεων αυτών,
αναπτύσσεται και οργανώνεται ένα σύνολο οργάνων, υπηρεσιών, ενεργειών
και διαδικασιών, με βάση τα υφιστάμενα κείμενα.
Σκοπό έχει την πρόληψη, τον περιορισμό και την αντιμετώπιση με επιτυχία
μιας ενδεχόμενης κρίσης, αλλά και ένοπλης σύρραξης, εφόσον αυτή
καταστεί αναπόφευκτη και τέλος την παροχή των απαιτουμένων οδηγιών προς
τους στρατιωτικούς Διοικητές, προ και μετά την έναρξη των εχθροπραξιών. Ο
αποτελεσματικός χειρισμός των κρίσεων στην ειρήνη και στον πόλεμο,
βασίζεται στην ταυτόχρονη
κινητοποίηση όλων των δυνάμεων της χώρας, πολιτικών και στρατιωτικών και
στο συντονισμό τους από την Κυβέρνηση, με ανώτατο όργανο λήψης
αποφάσεων το ΚΥΣΕΑ και τη συνδρομή των εμπλεκομένων φορέων και οργάνων
χειρισμού κρίσεων όπως, το ΥΠΕΞ, το ΥΠΕΘΑ, την ΕΥΠ, το Συμβούλιο Άμυνας,
το Συμβούλιο των Αρχηγών των Γενικών Επιτελείων
και τον Α/ΓΕΕΘΑ. Κατά την περίοδο που προηγείται τις κρίσης, το ΥΠΕΞ ως
αρμόδιο όργανο, προβαίνει σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες, ώστε η
κρίση να διευθετηθεί ειρηνικά με επιδίωξη να μη θίγονται τα εθνικά
συμφέροντα. Σε περίπτωση που η κρίση κλιμακωθεί, τότε πέραν των
ενεργειών από το ΥΠΕΞ, υπεισέρχεται το ΥΠΕΘΑ, το οποίο αναλαμβάνει πλέον
την πρωτοβουλία κινητοποιώντας τις Ένοπλες Δυνάμεις και την πολιτική
άμυνα. Όπως είναι κατανοητό, ο χειρισμός μιας κρίσης δεν μπορεί να
στηριχθεί σ΄ ένα άκαμπτο
σύστημα κανόνων ή προκαθορισμένων διαδικασιών, καθόσον αυτές δεν
προσφέρουν έτοιμες λύσεις αλλά βοηθούν στη μείωση των σφαλμάτων για λήψη
αποφάσεων. Μέσα από μια σύντομη ανασκόπηση στη διαχείριση
των κρίσεων ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία από το 1974 μέχρι σήμερα,
προκύπτουν ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα και προτάσεις, όπως :
- Τις περισσότερες φορές, η διαχείριση θερμών επεισοδίων και κρίσεων χαρακτηρίσθηκε από έλλειψη συγκροτημένης στρατηγικής και από μια σειρά σπασμωδικών και ασυντόνιστων κινήσεων.
- Δεν υπήρξαν πλήρως κατανοητές από τις πολιτική ηγεσία οι διαδικασίες, οι δυνατότητες και οι περιορισμοί χρησιμοποίησης των στρατιωτικών δυνάμεων (π.χ. Εθνικοί Κανόνες Εμπλοκής, Εθνικό Σύστημα Συναγερμού, κλπ).
- Δεν ενεπλάκη ευθύς εξ’ αρχής από κοινού η στρατιωτική με την πολιτική ηγεσία (Πρωθυπουργός, ΚΥΣΕΑ, κ.λπ), στη διαχείριση της κρίσης ώστε να εκτιμηθεί, η εκάστοτε διαμορφούμενη κατάσταση και να ληφθεί απόφαση για την έναρξη ή όχι σχεδίασης λήψεως στρατιωτικών μέτρων.
- Σημαντικό ρόλο στη δημιουργία μιας κατάστασης που εξελίχθηκε σε κρίση και στην κλιμάκωση αυτής είχαν εξωθεσμικοί παράγοντες και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ). Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο κανόνων εντός του οποίου θα πρέπει να διαμορφώνονται οι σχέσεις των ΜΜΕ με την πολιτεία και να λειτουργούν σε περίοδο κρίσεων.
- Η ταχεία και ριζική μεταβολή των δεδομένων στην αντιμετώπιση μιας κρίσης απαιτεί πολιτικοστρατιωτική εμπλοκή στο ανώτερο επίπεδο με έγκαιρη σύγκλιση και λειτουργία των οργάνων διαχείρισης, ειδικά στα αρχικά στάδια μιας εξελισσόμενης κατάστασης.
- Σημαντικό αποτρεπτικό μέσο αποτελεί ένα ικανό και αποτελεσματικό σύστημα χειρισμού κρίσεων που έχει προβλέψει και έχει επεξεργαστεί από την ειρήνη όλα τα πιθανά και απίθανα σενάρια κρίσεων για τη βέλτιστη αντιμετώπισή της. Αυτό που απαιτείται είναι η εγρήγορση για τη διάγνωση μιας διαφαινόμενης κρίσης, η σωστή συνεργασία των αρμοδίων οργάνων και η μείωση του χρόνου αντίδρασης για μετάβαση από την ειρηνική περίοδο σε κατάσταση κρίσεως ή πολέμου η οποία προϋποθέτει την ελάχιστη δυνατή μεταβολή των εμπλεκομένων φορέων.
- Η διαδικασία λήψεως αποφάσεων θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ταχύτερη με μείωση των ενδιάμεσων κλιμακίων, με δεδομένο κυρίως το ιδιόμορφο γεωγραφικό περιβάλλον του Αιγαίου και το πλήθος των νησιών που είναι κατανεμημένα σε όλο το μήκος και πλάτος του. Ο μεγάλος αριθμός αυτών να βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση από τις Τουρκικές ακτές, ενώ απέχουν αρκετές δεκάδες μίλια από τις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας, έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό του χρόνου προειδοποίησης μιας ενδεχόμενης επίθεσης και τη σημαντική αύξηση περίπτωσης του τακτικού αιφνιδιασμού. Σκέψεις και μελέτες όπως αυτές που πρόσφατα είδαν το φως της δημοσιότητας για υπαγωγή της ΑΣΔΕΝ υπό το Αρχηγείο Στόλου έχουν περισσότερο επικοινωνιακό χαρακτήρα, εξυπηρετούν «συντεχνιακές» αντιλήψεις και σε καμιά περίπτωση δεν συντελούν θετικά στην ελαχιστοποίηση του χρόνου λήψης αποφάσεων, αλλά επιφέρουν τα αντίθετα αποτελέσματα.
- Έχει ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι εδώ και δεκαπέντε χρόνια περίπου αποφασίσθηκε από το ΚΥΣΕΑ η συγκρότηση Ειδικής Μονάδας Χειρισμού Κρίσεων, με σκοπό την αξιολόγηση εκτάκτων καταστάσεων και ενημέρωση της πολιτικής ηγεσίας. Στη Μονάδα αυτή προβλέπεται να συμμετέχουν πολιτικοστρατιωτικοί φορείς από όλα τα εμπλεκόμενα υπουργεία και υπηρεσίες, αλλά απ΄ ότι έχει ανακοινωθεί μέχρι σήμερα η εν λόγω Μονάδα δεν έχει ενεργοποιηθεί. Είναι λοιπόν επιτακτική η ανάγκη συγκρότησης ενός κατεξοχήν οργάνου με αντικείμενο τα θέματα Εξωτερικής Πολιτικής, Εθνικής Άμυνας – Ασφάλειας και Χειρισμού Κρίσεων. Ένα ενισχυμένο όργανο που να συντονίζει τους κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων, με τις υπηρεσίες πληροφοριών και την πολιτική ηγεσία δηλ. συγκρότηση άμεσα του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας.
- Τέλος να καθορισθούν σαφώς τα εθνικά ζωτικά συμφέροντα, καθώς και η ιεράρχηση των ελληνικών στόχων και επιδιώξεων σε θέματα εθνικής ασφαλείας μετά από διακομματική εθνική συνεννόηση.