ΕΙΡΗΝΗ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛAΚΗ
«Εάν εφαρμόσουμε τη δημοκρατία όπως τη ζητούν οι Ευρωπαίοι, τότε θα διαλυθούμε, και αυτό δεν πρόκειται να γίνει ποτέ». Έτσι περιγράφει το 1996 ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ την αντίληψη που έχει η Τουρκία για τη δημοκρατία και για τον τρόπο που πρέπει να είναι δομημένο ένα πολιτικό σύστημα.
«Η δημοκρατία είναι σαν το τρένο, όταν φτάσεις στον προορισμό σου κατεβαίνεις», θα πει χρόνια αργότερα ο νυν πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Και οι δύο δηλώσεις είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο οι Τούρκοι πολιτικοί αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία και τα συστήματα «ελέγχου και εξισορροπήσεων». Συστήματα απαραίτητα για κάθε χώρα που επιθυμεί την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία στις θεμελιώδεις αρχές της περιλαμβάνει τη δημοκρατία, την ελευθερία του λόγου, τον διαχωρισμό των εξουσιών.
Και επειδή η Τουρκία είναι άκρως... δημοκρατική χώρα, η Τουρκική Εθνοσυνέλευση προωθεί μια συνταγματική μεταρρύθμιση, η οποία κάθε άλλο παρά μοιάζει σε αυτό που αποκαλούμε δημοκρατία «ευρωπαϊκού τύπου». Αντίθετα, πρόκειται για την «τουρκική εκδοχή» της δημοκρατίας, όπως συνηθίζουν να λένε οι Τούρκοι πολιτικοί.
Η αλήθεια είναι, όμως, μία: η συνταγματική αναθεώρηση είναι «κομμένη και ραμμένη» στα μέτρα του σουλτάνου Ερντογάν, ώστε κανείς να μην αμφισβητήσει την παντοκρατορία του, τουλάχιστον μέχρι το 2029, αλλά, ακόμη κι αν το κάνει, να μην έχει τα μέσα να κινηθεί εναντίον του.
Απόλυτο αφεντικό
Έφτασε, λοιπόν, η ώρα ο Ερντογάν να εφαρμόσει αυτό που επιθυμεί πιο πολύ από το 2012. Έφτασε η ώρα να κάνει αλλαγή του πολιτεύματος της χώρας. Οι μεγάλες διαφωνίες υποχώρησαν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου. Ο Ερντογάν υποστηρίζει πως η δημοκρατία στη χώρα πρέπει να διασφαλιστεί με κάθε τρόπο. Και ο μόνος τρόπος για εκείνον είναι ένας πρόεδρος που συγκεντρώνει υπερεξουσίες.
Τη διαδικασία αναθεώρησης του συντάγματος κάθε άλλο παρά βαρετή μπορεί να τη χαρακτηρίσει κάποιος. Μαζί με τις ψήφους, βροχή έπεσαν και... οι μπουνιές μεταξύ βουλευτών του ΑΚΡ και βουλευτών της αντιπολίτευσης. Αρκετοί από αυτούς μεταφέρθηκαν αιμόφυρτοι στο ιατρείο της Βουλής, με τις εικόνες να παραπέμπουν σε παλαίστρα και όχι σε μια χώρα που επιτακτικά ζητάει την είσοδό της στην Ε.Ε.
Ίσως, την πρακτική αυτή να την εγκρίνει – σίγουρα, πάντως, δεν την καταδίκασε – ο Ερντογάν, ο οποίος, βάσει των αναθεωρημένων άρθρων, γίνεται το κέντρο της εκτελεστικής εξουσίας στην Τουρκία. Το νέο σύνταγμα καταργεί τη θέση του πρωθυπουργού και τον αντικαθιστά από αντιπροέδρους και υπουργούς.
Αυτοί θα διορίζονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος αποκτά την εξουσία να διαλύει το κοινοβούλιο όποτε θέλει και να διεξάγει εκλογές. Εξίσου σημαντική είναι η διάταξη βάσει της οποίας ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να ηγείται κόμματος. Εξωφρενική στα μάτια των Ευρωπαίων φαίνεται η νέα αρμοδιότητα του προέδρου, σύμφωνα με την οποία πλέον θα μπορεί να εκδίδει εκτελεστικά διατάγματα χωρίς καν να φέρει τα θέματα προς συζήτηση στη Βουλή. Σύμφωνα δε με την προβλεπόμενη αναθεώρηση, πλέον καταργείται το δικαίωμα της αντιπολίτευσης να καταθέσει πρόταση μομφής.
Αναφορικά με τη νομοθετική εξουσία προβλέπεται η αύξηση των μελών του κοινοβουλίου στα 600 από 550 άτομα. Μεγάλο ντόρο μεταξύ των βουλευτών προκάλεσε η αλλαγή του κατώτερου ηλικιακού ορίου για την εκλογή στο τουρκικό κοινοβούλιο, το οποίο κατέβηκε στα 18 έτη.
Η αναθεώρηση αυτή ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με την κατάσταση της εκπαίδευσης στην Τουρκία, την ατζέντα που προωθεί από την εκλογή του το 2002 το ΑΚΡ καθώς και με τους διακηρυγμένους στόχους του Ερντογάν για να δημιουργήσει μια «μουσουλμανική ευσεβή γενιά», η οποία θα υπακούει τους πρεσβύτερους.
Μια τέτοια γενιά, η οποία θα είναι υποταγμένη στο θέλημα του «νεο-σουλτάνου» Ερντογάν και άρα θα φανατίζεται πολύ εύκολα από τον ίδιο, θα είναι άκρως επικίνδυνη για το μέλλον των πολιτικών εξελίξεων τόσο στην Τουρκία όσο και στην ευρύτερη περιοχή.
Στην μπάντα οι δικαστές
Τα νέα άρθρα που αφορούν τις δικαστικές εξουσίες δεν θα μπορούσαν να ικανοποιούν περισσότερο τον Ερντογάν. Άλλαξε τη σύνθεση του ανεξάρτητου Συμβουλίου Δικαστών και Εισαγγελέων, που είναι υπεύθυνο για τις μεταθέσεις και προαγωγές των δικαστικών. Με πρόφαση τη στενή σχέση του κινήματος Γκιουλέν με το δικαστικό σώμα ο Ερντογάν μείωσε τα μέλη του Συμβουλίου στα επτά, τέσσερα από τα οποία θα διορίζει ο ίδιος, ενώ περιόρισε και τον αριθμό των μελών του Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Μέσα από τη συμμαχία που έχει συνάψει ο Ερντογάν με το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης κατάφερε να εξασφαλίσει τους 330 βουλευτές – 339 για την ακρίβεια – ώστε να κάνει δημοψήφισμα για την έγκριση των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων. Επικρατέστερη ημερομηνία διεξαγωγής του δημοψηφίσματος είναι μια από τις δυο πρώτες Κυριακές του Απριλίου, με το ΑΚΡ να ξεκινά προεκλογική καμπάνια υπέρ του «ναι» στις 7 Φεβρουαρίου, μέρα συμβολική για τον Ερντογάν.
Για δύο πράγματα μπορούμε να είμαστε σίγουροι: Αν δεν πάνε όλα όπως ακριβώς τα θέλει ο Ερντογάν, το σενάριο των πρόωρων εκλογών δεν είναι απίθανο, είτε πριν, είτε μετά το δημοψήφισμα. Εάν το αποτέλεσμα στο δημοψήφισμα είναι θετικό για τον Ερντογάν, την επομένη του δημοψηφίσματος η Τουρκία θα έχει και με τη «βούλα» τον νέο παντοδύναμο σουλτάνο της.