Φιλολόγου–Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Βαρύ φόρο αίματος πλήρωσαν οι Μακεδόνες αγωνιστές και οι οικογένειές τους όταν επαναστάτησαν το 1821. Αν είχε γίνει ταυτόχρονα η εξέγερση της Χαλκιδικής (Εμμανουήλ Παππάς) με τις εξεγέρσεις του Ολύμπου, του Βερμίου και της Δυτικής Μακεδονίας η Θεσσαλονίκη θα βρισκόταν στα χέρια των Ελλήνων επαναστατών από τότε! Εντυπωσιακή είναι η περίπτωση του προύχοντα Ζαφειράκη Λογοθέτη, ο οποίος βγήκε στο κλαρί ενώ ήταν πολύ πλούσιος και δεν είχε ανάγκη από αλλαγή στην κοινωνική ζωή του. Είναι αυτό που λένε τα είχε όλα και του έλειπε ο θάνατος…
Ο αγωνιστής Φιλικός Νικόλαος Κασομούλης μαζί με 25 παλληκάρια πηγαίνουν στην Καστανιά Βεροίας, όπου συναντούν τον αρματολό των Πιερίων, Διαμαντή Νικολάου και τον επικεφαλής 300 κλεφτών Γούλα Δράσκου. Αναχωρούν για την Πελοπόννησο, όπου ο Δημήτριος Υψηλάντης είχε φτάσει ως εκπρόσωπος του αδελφού του Αλέξανδρου και Γενικού Αρχηγού.
Η αποστολή του Κασομούλη πέρασε από την Τρίπολη, όπου φιλοξενήθηκε από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Κανέλλο Δεληγιάννη κ.ά. Στην συνέχεια συναντήθηκε στο Άργος με τον Δ. Υψηλάντη, ο οποίος προσπάθησε να τους συνδράμει. Ο Λάζαρος Κουντουριώτης, η μεγάλη αυτή εθνική φυσιογνωμία, χορήγησε 400 οκάδες πυρίτιδος, 400 οκ. μολύβδου και 4000 ντουφέκια. Ο Κασομούλης επίσης είχε επαφές με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο που υποστήριζε τον αγώνα στη Μακεδονία.
Ο Υψηλάντης όρισε αντιπρόσωπό του και ηγέτη της επανάστασης σε Όλυμπο και Βέρμιο τον Νάξιο τέως αξιωματικό του ρωσικού στρατού Γρηγόριο Σάλα. Με τον θάνατο του Εμμανουήλ Παπά ο Σάλας διορίστηκε Γενικός Επίτροπος στη Μακεδονία. Αυτός όμως ήταν άνθρωπος επιπόλαιος, ματαιόδοξος, κομψευόμενος και διαρκώς ερωτευμένος(!) και δεν είχε επίγνωση της αποστολής που είχε αναλάβει.
Στη Νάουσα ηγέτης και στρατηγός ήταν ο Τάσος ή Γέρο Καρατάσιος. Μαζί του ήταν ο αρματολός Διαμαντής, ο οποίος τον Μάρτιο του 1822 επικεφαλής 300 πολεμιστών επιτέθηκε κατά του Κολινδρού που κατεχόταν από 1500 Τούρκους. Τον ίδιο μήνα η κωμόπολη του Βερμίου Νάουσα έγινε επαναστατικό κέντρο με πρωτοβουλία των Φιλικών Ζαφειράκη Λογοθέτη, Τάσου Καρατάσιου και Αγγελή Γάτσου. Κατηχητής των καπεταναίων ήταν ένα καλόγηρος απεσταλμένος του επισκόπου Αρδαμερίου Ιγνατίου, ο οποίος είχε κατηχηθεί από τον Φαρμάκη.
Ο Ζαφειράκης Λογοθέτης ήταν προύχοντας πλούσιος γαιοκτήμονας. Ήταν μορφωμένος, δραστήριος, αγαπητός στους κατοίκους και είχε την εμπιστοσύνη και της τουρκικής διοίκησης. Είχε εξεγερθεί κατά του Αλή Τεπελενλή και των υποτακτικών του και είχε διωχθεί απηνώς. Ο Αγγελής Γάτσος καταγόταν από την Σαρακινή Εδέσσης και ήταν αφοσιωμένος στον Καρατάσο λόγω φιλίας και κοινών αγώνων.
Ο Τάσος ή Γέρο Καρατάσιος (πατέρας του Τσιάμη και του Γιαννάκη) ήταν ο μαχητικότερος τύπος των Μακεδόνων πολεμιστών της εποχής του. Είχε μαθητεύσει στους Κλέφτες του Ολύμπου Λαζαίους. Με δικό του πολεμικό σώμα είχε επιβληθεί στην περιφέρεια του Σαρηγκιόλ Β.Α. της Κοζάνης, που κατοικούνταν από Τούρκους Κονιάρους.
Πολεμούσε τους Αλβανούς ντερβεναγάδες του Αλή Τεπελενλή. Οι Τούρκοι ήταν ευχαριστημένοι από τη δράση του και τον αναγνώρισαν αρματολό της περιφέρειας Βεροίας. Ο Αλή πασάς είχε πει: «αν δεν ήταν ο Καρατάσος ποδάρι δεν θα άφηνα στη Νάουσα». Το 1804 ο Αλή των Ιωαννίνων επιχείρησε να καταλάβει την Νάουσα λόγω του πλούτου της και συνάντησε αντίσταση. Το δημοτικό τραγούδι λέει: «Βάστα καημένη Νιάουστα, τ’ Αλή πασά τ’ ασκέρι, όπως βαστούν τα Γιάννινα χειμώνα καλοκαίρι».
Την Κυριακή της Ορθοδοξίας 3 Μαρτίου κηρύχθηκε η επανάσταση στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου Ναούσης σε πολύ θερμό κλίμα. Η χρυσοκέντητη σημαία του Αγώνα είχε τις λέξεις «σφραγίς της ελευθερίας». Οι υπερασπιστές της πόλης ανέρχονταν στους 5000.
Η επαναστατική εστία στο Βέρμιο κινητοποίησε τον βαλή Θεσσαλονίκης Εμπού Λουμπούτ, ο οποίος με δύναμη 6000 ανδρών άρχισε τις επιθέσεις και την πολιορκία της Νάουσας. Η όμορφη κωμόπολη έγινε στόχος βομβαρδισμού του τουρκικού πυροβολικού. Με ενισχύσεις από τις φρουρές της Μακεδονίας ο τουρκικός στρατός έφτασε τους 12000 άνδρες. Συμμετείχαν ως βοηθοί Αγίγγανοι, Εβραίοι κ.ά. που ήθελαν να λαφυραγωγήσουν την πόλη.
Έπειτα από σφοδρό βομβαρδισμό επί τέσσερα μερόνυχτα οι επιτιθέμενοι εισέβαλλαν στην Νάουσα και επιδόθηκαν σε εμπρησμούς και σφαγές. Όσοι κάτοικοι κατέφυγαν στις εκκλησίες κατακρεουργήθηκαν. Ο Σπ. Τρικούπης αναφέρει: «πάμπολλοι Εβραίοι έλκοντες έξω της πόλεως τους Χριστιανούς ερροπάλιζον κατά κεφαλής και πίπτοντας έσφαζαν ως βους».
Οι μάχες συνεχίστηκαν εκ του συστάδην στα σπίτια όπου είχαν ταμπουρωθεί οι πολεμιστές. Ο Ζώτος ανατινάζεται και μαζί του σκοτώνονται οι εισβολείς. Στον πύργο του Ζαφειράκη σκοτώνονται οι αμυνόμενοι Ζαφειράκης και Γιαννάκης Καρατάσιος.
Νεαρές μητέρες και παρθένες συγκεντρώθηκαν στον ποταμό Αραπίτσα και μέσα στην απόγνωση κατακρημνίστηκαν με τα παιδάκια τους στο βάραθρο του καταρράκτη! Φυσικά οι αιχμάλωτοι πουλήθηκαν ως σκλάβοι και οι περιουσίες όλων δημεύθηκαν.
Ο Εμπού Λουμπούτ κατασκήνωσε δίπλα στον καπνίζοντα πύργο του Ζαφειράκη και ενώπιον του άρχισε η φρικτή παρέλαση των θυμάτων, αρχής γενομένη από τις αποκοπείσες κεφαλές του Ζαφειράκη και του Γαννάκη Καρατάσιου. Ακολουθούσαν οι σύζυγοι και τα μικρά παιδιά των Ναουσαίων… Το δημοτικό τραγούδι λέει: «Σηκώθηκεν η Νιάουστα μαζί με την Κασσάνδρα, χαλάστηκε η Νιάουστα και ρήμαξε η Κασσάνδρα».
Στα Πιέρια και στον Όλυμπο έφτασε ο στρατός του Εμπού Λουμπούτ. Ο Σάλας βρισκόταν στο Ελευθεροχώρι. Εκτός από τους επιτελείς του είχε ως αρχηγούς των δύο πυροβόλων τον Πολωνό Λεζίνσκυ (μαζί με 18 Πολωνογερμανούς εθελοντές) και τον Σωτ. Τζίνη. Δυστυχώς δεν επιτέθηκε να καταλάβει τον Κολινδρό ούτε πήγε στα υψώματα της Καστανιάς για να κάνει αντιπερισπασμό στους Τούρκους που πολιορκούσαν την Νάουσα.
Τα χωριά της περιφέρειας Έδεσσας και Βέροιας πυρπολήθηκαν από τα τουρκικά στρατεύματα. Το τελευταίο οχυρό ήταν ο υπερήφανος πύργος των Λαζαίων στο άκρο της Μηλιάς. Όμως ο Σάλας έβαλε φωτιά στον πύργο και δραπέτευσε στα γύρω βουνά… Ο Ν. Κασομούλης περιπλανήθηκε στα Χάσια όρη και κατέφυγε στην Αιτωλοακαρνανία (όπου έγινε γραμματικός του αρματολού Νικ. Στορνάρη).
Ο τραγικός επίλογος της εξέγερσης γράφηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου έστειλαν τα γυναικόπαιδα των Καρατάσιου, Ζαφειράκη, Γάτσου, Μαλάμου, Καμπίτη για να τα πουλήσουν στα σκλαβοπάζαρα. Μικρά παιδιά της Νάουσας πουλήθηκαν σε Τούρκους της Βέροιας για ανήθικους σκοπούς.
Ο Γάλλος πρόξενος στη Θεσσαλονίκη μας πληροφορεί πως κρέμασαν στις πύλες της πόλης πλέον των 60 Ελλήνων αιχμαλώτων. Η δήμευση των περιουσιών και η βαριά φορολογία ήταν συνηθισμένη υπόθεση. Σε 300.000 γρόσια έφτασαν τα λάφυρα που πήραν οι Ιουδαίοι στην καταστροφή της Νάουσας. 9.000 γρόσια χρυσά από τον καημένο προύχοντα Ζαφειράκη Λογοθέτη. Ο Εμπού Λουμπούτ φυλάκισε στη Θεσσαλονίκη τον Έλληνα υποπρόξενο της Δανίας και πλούσιο Μανωλάκη Κυριακού, τον οποίο στραγγάλισαν οι γενίτσαροι κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Η μεγάλη περιουσία του κατασχέθηκε…