Γράφει ο Ceteris Paribus
Ο κλωβός που δημιουργεί για τη σκέψη η στερεότυπη αλλά και η διατεταγμένη δημοσιογραφία και δημοσιολογία, έχει εγκλωβίσει το ενδιαφέρον και τον προβληματισμό σε μια ακατάσχετη και διαρκώς ανανεούμενη «μετρολογία». Το αποτέλεσμα είναι να μην αναγνωρίζεται η σημασία ούτε αυτού που είναι σε κοινή θέα, δηλαδή της δρομολόγησης της διαδικασίας για την Ευρωζώνη των δύο «ταχυτήτων». Οι σχετικές πρωτοβουλίες απλώς καταγράφονται, χωρίς να γίνεται το φυσιολογικό επόμενο βήμα: τι σημαίνει η υπαγωγή της Ελλάδας στη β’ «ταχύτητα» της Ευρωζώνης και ποια μορφή μπορεί να πάρει; Ακόμη και όταν υπάρχουν «μεγάλες αφηγήσεις» πάνω στο «ελληνικό ζήτημα», αυτές έχουν τη μορφή… βιβλικού χαρακτήρα προφητειών ή αναλογίες με τα 7 επίπεδα της Κόλασης του Δάντη…
Στη β’ κατηγορία, γιατί;
Σε αντίθεση με συνωμοσιολογικές θεωρίες (που, στη χώρα όπου ένας Αρτέμης Σώρρας έγινε «λαϊκός ήρωας», είναι δημοφιλείς…), οι λόγοι που οδηγούν στην Ευρωζώνη των δύο «ταχυτήτων» είναι τρεις:
Πρώτο, ότι μέσα στην κρίση και με την προοπτική της μακροχρόνια καχεκτικής ανάπτυξης, οι αποκλίσεις στην παραγωγικότητα μεταξύ των χωρών-μελών διευρύνονται και δεν επιτρέπουν πλέον μεσο-μακροπρόθεσμα «κοινό βηματισμό».
Δεύτερο, ότι ήδη στην περίοδο της κρίσης και μέχρι σήμερα, αρκετές χώρες-μέλη που έχουν ισχυρό μειονέκτημα παραγωγικότητας είδαν ταυτόχρονα το κρατικό χρέος να αυξάνεται αλματωδώς σε επίπεδα πάνω από το 100% του ΑΕΠ, ενώ παραμένει επίσης πολύ υψηλό το ιδιωτικό χρέος (νοικοκυριών και επιχειρήσεων).
Τρίτο, οι χώρες που έχουν το χειρότερο συνδυασμό μεγάλου ελλείμματος παραγωγικότητας και υψηλού «πλεονάσματος» κρατικών και ιδιωτικών χρεών, αναπόφευκτα έχουν επίσης ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο αλλά και ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (υπολογίζοντας δηλαδή και το ισοζύγιο κεφαλαιακών ροών από και προς τη χώρα).
Όλα αυτά μπορούν κάλλιστα να αποτυπωθούν σε πίνακες οικονομικών στοιχείων – όχι όμως σε αυτό το άρθρο, που ήδη κινδυνεύει να γίνει πολύ βαρύ…
Ο συνδυασμός και η αλληλο-τροφοδότηση των τριών αυτών παραγόντων οδηγεί τις «πάσχουσες» χώρες de facto στη δεύτερη «ταχύτητα» της Ευρωζώνης. Εντελώς φυσιολογικά και αναπόφευκτα, έρχεται η στιγμή κατά την οποία αυτό που ισχύει de facto, τείνει να επιβληθεί και de jure. Αυτή η «στιγμή» είναι τώρα, που το Brexit και η ανάληψη της προεδρίας στις ΗΠΑ από τον Ντόναλντ Τραμπ απειλούν με κλιμάκωση των τάσεων αποσύνθεσης της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης.
Να σημειώσουμε επίσης ότι αυτές οι αποκλίσεις «παράγουν» αναπόφευκτα και υψηλότερους δείκτες «κοινωνικής δυστυχίας» (ανεργία, φτώχεια, εξαθλίωση) και εξίσου αναπόφευκτα μεγαλύτερη πολιτική αστάθεια. Αυτό είναι το πλήρες ανάπτυγμα, το ολοκληρωμένο προφίλ μιας χώρας της δεύτερης «ταχύτητας».
Β’ κατηγορία α λα καρτ…
Ωστόσο, ακόμη κι έτσι, οι χώρες που είναι υποψήφιες προς κατάταξη στη δεύτερη «ταχύτητα» δεν είναι όλες ίδιες, αφού διαφέρουν μεταξύ τους ουσιωδώς σε κάποιους δείκτες. Το ίδιο όμως ισχύει και με τις χώρες της πρώτης «ταχύτητας»… Αυτό σημαίνει δύο πράγματα:
Πρώτο, ότι οι χώρες της πρώτης «ταχύτητας» θα επιλεγούν και με πολιτικά κριτήρια: η Ιταλία, για παράδειγμα, «δεν μπορεί να μην περιλαμβάνεται», για ιστορικούς και πολιτικούς λόγους – κι ας έχει οικονομική στασιμότητα, χρέος πάνω από 130% του ΑΕΠ, ανεργία 12% και επίφοβη πολιτική αστάθεια… Δεύτερο, ότι η διαχείριση των χωρών της δεύτερης «ταχύτητας» δεν θα είναι ενιαία, αλλά α λα καρτ! Χρειάζεται λοιπόν ένα λειτουργικό σχήμα γι’ αυτή την υποβάθμιση, που θα δίνει τη δυνατότητα για α λα καρτ διαχειρίσεις στον «κατάλληλο» χρόνο…
Όπως και να έχει, πάντως, η Ελλάδα φιγουράρει «αυτοδικαίως» στην… πρώτη «ταχύτητα» της δεύτερης «ταχύτητας»! Και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι καμία χώρα της δεύτερης «ταχύτητας» δεν θέλει να ταυτιστεί με το «αντιπαράδειγμα» της Ελλάδας, που όλοι κατά κάποιο τρόπο θεωρούν «καταδικασμένη»!
Ευρωζώνη δύο ταχυτήτων: δηλαδή;
Τι θα μπορούσε όμως πρακτικά και συγκεκριμένα να σημαίνει η Ευρωζώνη δύο ταχυτήτων; Πάντως, όχι σενάρια που έχουν δοκιμαστεί…
Το σενάριο που δοκιμάστηκε μέχρι τώρα ήταν η επιβολή μνημονίων στις χώρες που απειλούνταν με χρεοκοπία. Στόχος των μνημονίων ήταν η έξοδος ξανά των χωρών αυτών στις αγορές ύστερα από την επιτυχημένη εφαρμογή προγραμμάτων εσωτερικής υποτίμησης. Ο στόχος αυτών των προγραμμάτων ήταν επίσης διπλός: Αφενός η επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων (ώστε να αποπληρώνεται το χρέος) και αφετέρου η υποτίμηση όλων των εσωτερικών αξιών (αξία επιχειρήσεων και τραπεζών, δημόσια και ιδιωτική περιουσία, μισθοί και συντάξεις) – μια υποτίμηση κατ’ αναλογία με το έλλειμμα παραγωγικότητας αλλά και με το ύψος του υπερβάλλοντος δημόσιου και ιδιωτικού χρέους.
(Ξανα)βγαίνοντας στις αγορές, αυτές οι χώρες μετέπιπταν από την πειθαρχία των μνημονίων στην πειθαρχία των αγορών – από τις οποίες δανείζονταν πολύ πιο ακριβά απ’ ό,τι από τους δανειστές του επίσημου τομέα (ΔΝΤ, EFSF-ESM, κράτη-μέλη). Χωρίς ελάφρυνση χρέους και χωρίς κεφαλαιακές μεταβιβάσεις (αυτό θα ήταν υλική έκφραση αλληλεγγύης κι όχι τα παχιά λόγια των Ευρωπαίων ιθυνόντων), θα φυτοζωούσαν, όπως και φυτοζωούν υπό τον ζυγό των αγορών για να συνεχίσουν να δανείζονται ακριβά, αναπαράγοντας όλα τα αδιέξοδα.
Η Πορτογαλία είναι το χαρακτηριστικό παράδειγμα: θέλοντας να ξεφύγει από το δόκανο της μακροχρόνιας οικονομικής μιζέριας, άρχισε να «πειράζει» κάπως το μίγμα της ακραίας λιτότητας, για να αρχίσει αμέσως να δέχεται τις απειλές του Βερολίνου ότι θα υπαχθεί ξανά σε μνημόνιο…
Όλα αυτά, εκτός από το γεγονός ότι είναι λύσεις ασταθείς και αβέβαιες, αποδείχτηκε ότι επιφέρουν και υψηλό πολιτικό «κόστος διαχείρισης» για τη γερμανική καγκελαρία, τις Βρυξέλλες και την ίδια την Ευρωζώνη-Ε.Ε. Έτσι, ωριμάζουν οι σκέψεις για «κλείδωμα» αυτής της διαδικασίας, με θεσμοποίηση διαδικασιών «αυτόματης προσαρμογής» για όσους δεν αντέχουν τους σιδηρούς κανόνες των υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων και της διαρκούς υποβάθμισης των εσωτερικών αξιών. Όταν οι ίδιοι το διαπιστώσουν ή διαπιστωθεί αντικειμενικά, θα υποβιβάζονται στη β’ κατηγορία.
4o μνημόνιο και «ευρωδραχμή»
Αν τα μνημόνια είχαν υποχρέωση λήψης μέτρων με αντίστοιχες εκταμιεύσεις δανειακών ποσών, αν η έξοδος στις αγορές έχει την πειθαρχία των υψηλών επιτοκίων (που σε περίπτωση «απειθαρχίας» της χώρας, θα αυξηθούν περαιτέρω και θα μεταπέσει με χειρότερους όρους σε μνημόνιο), η υποβάθμιση στη β’ κατηγορία σημαίνει «σπάσιμο» του νομίσματος: ευρώ για όλες τις συναλλαγές που εμπίπτουν στο διεθνές δίκαιο (αποπληρωμή χρέους, προκαταβολή και εξόφληση εισαγωγών κ.λπ.) και εσωτερικό νόμισμα κλειδωμένο σε κάποια ισοτιμία με το ευρώ για τις αξίες και τις συναλλαγές που εμπίπτουν στο εσωτερικό δίκαιο (μισθοί, συντάξεις, εσωτερικές συναλλαγές). Στην περίπτωση της Ελλάδας, σημαίνει ευρώ για τις διεθνείς συναλλαγές και «ευρωδραχμή», που δεν θα είναι εθνικό νόμισμα στην κυριολεξία, αλλά στην πραγματικότητα παράλληλο εσωτερικό νόμισμα.
Αυτό θα σημαίνει μια εφάπαξ γενναία υποτίμηση των εσωτερικών αξιών περίπου κατά το ποσοστό που το εσωτερικό παράλληλο νόμισμα θα είναι υποτιμημένο σε σχέση με το ευρώ…
Παράλληλα, η νέα φάκα έχει, όπως όλες οι καθωσπρέπει φάκες, και… τυράκι: κούρεμα χρέους ώστε να γίνει «βιώσιμο». Πόσο «κούρεμα»; Τόσο ώστε να είναι βιώσιμη η αποπληρωμή του στις νέες συνθήκες.
Αυτό σημαίνει ασφαλώς ένα μεγάλο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό σοκ. Όποια χώρα (και όποια κυβέρνηση…) το αντέξει, μπορεί να ελπίζει σε μια «επανεκκίνηση» του τρόμου.
Η Ελλάδα, που είναι στην πρωτοπορία όλων των αποκλίσεων και που δεν «πρόλαβε» να περάσει από το καθεστώς των μνημονίων στην έξοδο στις αγορές και στην πειθαρχία των αγορών, το ζήτημα τίθεται εμφατικά σαν βραχυμεσοπρόθεσμη προοπτική. Σαν σενάριο και σαν φόρμουλα, δεν είναι καν ανταγωνιστικό με μια συμφωνία για τη δεύτερη αξιολόγηση ούτε καν με ένα 4ο μνημόνιο! Και η πρώτη και το δεύτερο, μπορούν κάλλιστα να ανοίξουν το δρόμο για την «ευρωδραχμή»!
Προς το παρόν, απλώς να θυμίσουμε ενδεικτικά κάποια πράγματα που είτε έχουν ξεχαστεί είτε έχουν υποτιμηθεί:
Όταν την άνοιξη του 2015 ο Γιάννης Βαρουφάκης ετοίμαζε κάποιου είδους παράλληλο νόμισμα, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε δήλωσε -«περιέργως πώς», αλλά μόνο για όσους δεν έβλεπαν βαθύτερα- ότι δεν είναι αντίθετος με την ιδέα του «παράλληλου νομίσματος»…
Ότι, επίσης ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, έχει επανειλημμένα δηλώσει πως δεν μπορεί να υπάρξει «κούρεμα» του χρέους εντός Ευρωζώνης, το οποίο διαβάζεται και ανάποδα: εκτός Ευρωζώνης μπορεί να υπάρξει «κούρεμα» του ελληνικού χρέους. Εξάλλου, αυτή τη λύση έχει επανειλημμένα προτείνει το γερμανικό think tank IfO…
Μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα, ως η μόνη πλέον χώρα-μέλος με μνημόνιο είναι κατά κάποιο τρόπο… εκτός Ευρωζώνης. Όπως δήλωσε πρόσφατα (23/2/2017) και ο «φίλος» Ζαν – Κλοντ Γιουνκέρ:
«Τα μέτρα που συμφωνούνται στο πλαίσιο ενός Μνημονίου δεν είναι υποχρεωτικό να είναι συμβατά με το κοινοτικό κεκτημένο (…) Όταν υιοθετούνται εθνικά μέτρα που έχουν συμφωνηθεί στο πλαίσιο του Μνημονίου, η Ελλάδα δεν εφαρμόζει την ευρωπαϊκή νομοθεσία και ως εκ τούτου ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων δεν ισχύει ως έχει στα ελληνικά μέτρα (…)Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει επιβεβαιώσει πως τα Μνημόνια είναι δράσεις του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας οι οποίες βρίσκονται εκτός της έννομης τάξης της ΕΕ».
Αν μάλιστα προστεθεί και τέταρτο μνημόνιο, τότε το de facto εκτός ευρωπαϊκών κανόνων μπορεί κάλλιστα να γίνει και de jure.
Το ΔΝΤ ζητεί μια γενναία υποτίμηση κάποιων εσωτερικών αξιών περίπου 30-40% (αφορολόγητο μείωση πάνω από 30%, συντάξεις μείωση πάνω από 30%, εθνική σύνταξη 215 ευρώ – μείωση πάνω 40%), που αν ισχύσουν, θα συμπαρασύρουν σε μεγάλη μείωση και ένα σύνολο άλλων εσωτερικών αξιών. Ταυτόχρονα, λέει πως αυτό δεν φτάνει, αλλά χρειάζεται και ελάφρυνση του χρέους. Και επειδή -καθόλου περιέργως- ο Σόιμπλε… υποστηρίζει τις απαιτήσεις του ΔΝΤ, οφείλουμε να σκεφτούμε ότι η μόνη φόρμουλα με την οποία μπορούν να ισχύσουν όλα αυτά ομού και ταυτοχρόνως, είναι η έξοδος από το ευρώ…