Του Αλέξανδρου Δρίβα
Για πρώτη φορά από το 2003, έχουμε μια σοβαρή κλιμάκωση. Σοβαρή, κρίνεται μια κλιμάκωση κρίσης όχι μόνο λόγω της έντασης αλλά και λόγω των φάσεων που πολλές φορές εμφανίζει. Η έντονη ρητορική που ανταλλάζουν Αθήνα και Άγκυρα εδώ και κάποιες εβδομάδες, έχουν αποσπάσει ακόμη και την προσοχή της νέας κυβέρνησης των ΗΠΑ καθώς το Αιγαίο, φαίνεται πως έχει γίνει η περιοχή η οποία πιθανόν να φιλοξενήσει κάποια κρίση που θα φέρει το ΝΑΤΟ σε δύσκολη θέση.
Παράγοντες-οδηγοί κλιμάκωσης της κρίσης
Οι βασικοί οδηγοί της κλιμάκωσης της ελληνοτουρκικής κρίσης, έχουν την καταγωγή τους στις διεκδικήσεις της Άγκυρας. Η -νομικής υφής- διαφορά που αναγνωρίζει το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, είναι αυτή του ορισμού της υφαλοκρηπίδας. Σε αυτό το διμερές πλέγμα σχέσεων που συνιστά τις ελληνοτουρκικές διαφορές, η αναθεωρητική δύναμη είναι η Τουρκία (επιθυμεί αλλαγή του status quo) και η συντηρητική δύναμη, η Ελλάδα (επιθυμεί τη διατήρηση του status quo). Από την αρχή του έτους και αφού η ευρωτουρκική συμφωνία για το προσφυγικό άρχισε να είναι εκκρεμής, τρεις εξελίξεις οδηγούν σε κλιμάκωση τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Πρώτον, η αποτυχία σύμπτωσης πάνω σε κάποια ουσιαστική συνισταμένη στις διαπραγματεύσεις που έγιναν υπό τη σκέπη του ΟΗΕ για το Κυπριακό Ζήτημα. Δεύτερον, το έντονο προ-δημοψηφισματικό κλίμα που έχει διαμορφωθεί για το Πολιτειακό Δημοψήφισμα που θα λάβει χώρα τον προσεχή Απρίλιο και στο οποίο διακυβεύεται η ισχύς του Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία. Τρίτον, η άρνηση παράδοσης των 8 στρατιωτικών που έλαβαν χώρα στο αποτυχημένο πραξικόπημα του περασμένου Ιουλίου στην Τουρκία, από τη στιγμή που το αποφάσισε η Ελληνική Δικαιοσύνη. Οι παραπάνω οδηγοί, έχουν θέσει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις στην ένταση η οποία δείχνει στοιχεία κλιμάκωσης, τόσο από τη ρητορική των δύο πλευρών, όσο και από τις κινήσεις που τις ακολουθούν. Η Τουρκία, έχει προχωρήσει σε ασκήσεις εκτόξευσης βολών στο Αιγαίο και έχει εκδώσει NAVTEX που έχουν προβληματίσει ιδιαίτερα το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών και το Ελληνικό Υπουργείο Άμυνας. To ζήτημα των δύο Τούρκων κομάντο και η κράτησή τους στη Θράκη, ήλθε απλά για να αναβαθμίσει την πορεία της ελληνοτουρκικής έντασης.
Γιατί η Άγκυρα θα επιλέξει να κλιμακώσει ελεγχόμενα;
Οι κρίσεις, έχουν εγγενώς στοιχεία που δεν μπορούν να προβλεφθούν. Μεγάλος όγκος πληροφοριών, δύσκολα επαληθεύσιμων, σε πολύ μικρό και κρίσιμο χρονικό διάστημα, αυξάνουν την καχυποψία των εμπλεκόμενων και ταυτόχρονα, πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες κάποιου σφάλματος που μπορεί να οδηγήσει σε γεγονός με μη αναστρέψιμα αποτελέσματα. Η κάθε κρίση ωστόσο, διέπεται και από τη βούληση και τον χαρακτήρα των εμπλεκόμενων μερών της.
Η Τουρκία, αν κάποιος μελετήσει τη συμπεριφορά της στις κρίσεις, θα διαπιστώσει ότι προτιμά ελεγχόμενα επεισόδια και σπάνια φτάνει σε ανεξέλεγκτα σημεία έντασης. Οι παράγοντες που οδηγούν στην υιοθέτηση αυτής της συμπεριφοράς της Τουρκίας, είναι πολυσχιδείς και ανάγονται τόσο σε εσωτερικές σταθερές, όσο και σε εξωτερικές που δε δύναται η γειτονική χώρα να αγνοήσει.
Πρώτον, η τουρκική εξωτερική πολιτική, διέπεται από το Σύνδρομο των Σεβρών. Με άλλα λόγια, ο πρώτος στόχος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, δεν είναι η επέκταση, αλλά η διατήρηση της συνοχής και ακεραιότητας της τουρκικής επικράτειας. Μια αποτυχία στην εξωτερική πολιτική, μπορεί εύκολα να θεωρηθεί "προδοσία" και έτσι η κοινωνική συνοχή να απειληθεί. Δεύτερον, η Τουρκία (όπως και η Ελλάδα) αποτελεί έναν σημαντικό κρίκο ασφάλειας για το ΝΑΤΟ στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η επιρροή του ΝΑΤΟ, είναι πάντα σημαντική, ιδίως όταν αφορά ενδο-συμμαχικές διενέξεις. Τρίτον, η Τουρκία έχει ήδη μια ανοικτή αιμορραγία στη Συρία. Η αναδίπλωση του νεοθωμανικού οράματος, έχει οδηγήσει στη Συρία σε έναν και μόνο στόχο: Στην αποτροπή δημιουργίας Κουρδικού Κράτους. Τέταρτον, το απριλιανό δημοψήφισμα, αν συνδυαστεί με κάποιο ατύχημα στο Αιγαίο κατά πάσα πιθανότητα, δε θα είναι υπέρ του Τούρκου προέδρου και η θέση του θα είναι επισφαλής, αν συνυπολογίσουμε την τουρκική πρακτική (ιστορικά). Τέλος, τα σημάδια της τουρκικής οικονομίας, που αποτέλεσε τη μεγάλη νομιμοποιητική βάση για τον αποκεμαλισμό που επέλεξε το ΑΚΡ και για τα επικίνδυνα παιχνίδια στο εγγύς εξωτερικό της Τουρκίας, δεν είναι καλά. Ειδικά ο τομέας του τουρισμού, έχει πληγεί αρκετά.
Ωστόσο, ο παράγοντας που ακούει στο όνομα "απρλιανό δημοψήφισμα", είναι αρκετός για να οδηγήσει την Τουρκία σε μια ελεγχόμενη πυροδότηση του κλίματος στο Αιγαίο (συμπεριλαμβανομένου και της Θράκης-Βόρειο Αιγαίο). Άλλωστε, η Τουρκία υπολογίζει της ελληνοτουρκικές διαφορές με μια γεωγραφική διόπτρα που αφορά τον 25ο παράλληλο και φτάνει στο Καστελόριζο και από εκεί, στην Κύπρο. Η τοξοειδής γραμμή Έβρου-Λευκωσίας, περικλείει γεωγραφικά τις τουρκικές διεκδικήσεις. Μια παράσταση νίκης στο εγγύς εξωτερικό της Τουρκίας σε μια ελεγχόμενη κρίση με την Ελλάδα, θα αύξανε τη δημοτικότητα του Τούρκου Πορέδρου χωρίς ουσιαστικό κόστος στις εξωτερικές της σχέσεις και ταυτόχρονα, θα έφερνε πιο κοντά το κεμαλικό κατεστημένο στο ΑΚΡ και θα αποδείκνυε στους οιονεί πολιτικούς του συμμάχους (το εθνικιστικό ΜΗΡ) πως είναι ο απόλυτος εκφραστής και προστάτης των τουρκικών συμφερόντων στην περιοχή.
Όχι στο κέντρο του Αιγαίου η κρίση
Η τακτική του αντιπερισπασμού είναι πολύ συνηθισμένη στην Τουρκία. Μπορεί οι προκλήσεις να λαμβάνουν χώρα σε στρατιωτικό επίπεδο στην περιοχή γύρω από τα Ίμια, όμως είναι λίγο πιθανό να επιλέξει αυτήν την περιοχή ως θέατρο προκλήσεων με αναβαθμισμένο status (θερμό επεισόδιο και κρίση).
Η Τουρκία, γνωρίζοντας οτι οι ΗΠΑ έχουν μια νέα κυβέρνηση, δεν αναμένεται να μπουν στον πειρασμό να την δοκιμάσουν όσον αφορά τα αντανακλαστικά της, πριν ο Ερντογάν συναντήσει τον Τραμπ. Μια πιθανή αποτυχία στο Αιγαίο σε συνδυασμό με την πιθανότητα να μην παρέμβουν οι ΗΠΑ για κάποια διαμεσολάβηση, (όπως έγινε στα Ίμια) θα είναι ολέθρια και για την χώρα αλλά και για το πολιτικό μέλλον του Ερντογάν. Το δημοψήφισμα του Απριλίου στην Τουρκία είναι ταυτόχρονα κίνητρο και αντικίνητρο για την δημιουργία από πλευράς Τουρκίας μιας ανεξέλεγκτης κρίσης στο Αιγαίο. Ο αντιπερισπασμός στα Ίμια, είναι κυρίως τακτική ψυχολογικού πολέμου. Προσπαθεί να κομίσει το μήνυμα στην Ελλάδα, ώστε οι Έλληνες λήπτες απόφασης να θυμηθούν την κρίση του 1996. Τα Ίμια, έχουν για την Τουρκία "γκριζαριστεί".
Η Άγκυρα, σπάνια αποφασίζει να δράσει προκλητικά έχοντας έναν και μόνο στόχο. Ο στόχος της αναφορικά με την Ελλάδα, είναι να εμπλουτίζεται η ατζέντα των διεκδικήσεων. Ταυτόχρονα, καθώς το απριλιανό δημοψήφισμα πλησιάζει, θα επιδιώξει να υπενθυμίσει στην Ε.Ε, οτι το προσφυγικό ζήτημα δεν μπορεί να λυθεί χωρίς την Τουρκία. Το λελογισμένο ρίσκο λοιπόν της Άγκυρας, (έχοντας να αντιμετωπίσει τρομοκρατικά χτυπήματα από ΙΚ και Κούρδους και τον απεγκλωβισμό της από τη Συρία) μας καθιστά σαφές πως θα προτιμήσει κάποιο επεισόδιο κοντά στο έδαφός της (Βορειο-Ανατολικό Αιγαίο ή Θράκη) με αφορμή που θα σχετίζεται με την έρευνα και διάσωση προσφύγων. Στην περίπτωση της Θράκης, κάποιο επεισόδιο που θα αφορά ζήτημα ανοχής στη διαφορετικότητα, (θρησκευτική) θα έδινε το απαραίτητο προκάλυμμα-άλλοθι άμυνας μιας τουρκικής παρέμβασης. Επομένως, η επιλογή του ήσσονος ρίσκου για να προωθηθεί ένα θετικό κλίμα για το απριλιανό δημοψήφισμα, μας οδηγεί στο να πιθανολογήσουμε οτι η Τουρκία θα επιλέξει ένα θέατρο διεκδικήσεων το οποίο θα είναι πολύ κοντά στο έδαφός της και θα φέρει την Ελλάδα ανάμεσα σε Ε.Ε και Τουρκία.
* Ο κ. Αλέξανδρος Θ. Δρίβας είναι Συντονιστής Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων και Υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων.