Προπτυχιακός φοιτητής Νομικής ΔΠΘ
Για τις ηρωϊκές εκείνες μέρες του 1821 πολλά βιβλία έχουν γραφτεί και πολύς λόγος έχει γίνει. Όλοι μας λίγο-πολύ γνωρίζουμε για την κήρυξη της επανάστασης, για τις προσωπικότητες των οπλαρχηγών και ηρώων, για τις μάχες και τις δόξες του γένους. Υπάρχει,όμως, μία στιγμή της ιστορίας, η οποία κατ'ουσίαν εντάσσεται βέβαια στη μετ'επαναστατική περίοδο, που δεν έχει ίσως γίνει γνωστή σε πολλούς και δεν μνημονεύεται ιδιαίτερα σήμερα. Μία σπουδαία ιστορική στιγμή για την ελληνική δικαιοσύνη και το αίσθημα του πατριωτισμού,του αγνού πατριωτισμού. Αναφέρομαι,φυσικά, στην δίκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και στην μεγαλειώδη στάση των δικαστών Γεωργίου Τερτσέτη και Αναστάσιου Πολυζωίδη,οι οποίοι με θάρρος και πίστη στην ανεξάρτητη δικαιοσύνη, προτίμησαν να κινδυνεύσουν οι ίδιοι παρά να καταδικάσουν εις θάνατο άδικα έναν μεγάλο ήρωα και στυλοβάτη της Επανάστασης.
Μετά τον θάνατο του Καποδίστρια και την ανάληψη της εξουσίας από τον Βαυαρό Όθωνα οι Κολοκοτρώνης, Πλαπούτας και Νικηταράς όπως και όσοι είχαν συνδεθεί μαζί τους συλλαμβάνονται κατόπιν διαταγής της πενταμελούς επιτροπής- υπό τους Μάουερ,Άρμασπεργκ,Χέιντεκ,Άμπελ και Γκρένερ- όπου ασκούσε χρέη βασιλείας εως ότου ενηλικιωθεί ο ανήλικος Όθων. Στις 18 Σεπτεμβρίου 1833 με απόλυτη μυστικότητα τη νύχτα γίνεται η σύλληψη και η άμεση φυλάκισή τους με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και της υποκίνησης συνομωσίας εναντίον του βασιλιά Όθωνα. Στη φυλακή θα μείνουν,κάτω από άθλιες συνθήκες, μέχρι την 30η Απριλίου του 1834 όπου οδηγούνται στο έκτακτο πενταμελές δικαστήριο Ναυπλίου προκειμένου να δικαστούν για τις άνωθεν κατηγορίες. Αύτες όμως οι κατηγορίες σε καμία περίπτωση δεν βασίζονταν πουθενά. Άλλοι ήταν οι λόγοι της δίκης και,κυρίως, οι φιλορωσικές τάσεις που είχε εκδηλώσει ο Κολοκοτρώνης και η έμπρακτη στήριξή του στον πρώην κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Αυτά ήταν κάτι που φόβιζαν τους Βαυαρούς αντιβασιλείς και βιάστηκαν να οδηγήσουν σε δίκη τους οπλαρχηγούς με πλαστά στοιχεία και ψευδομάρτυρες. Εισαγγελέας στη δίκη είχε οριστεί ο σκωτσέζος Μάσσον, άνθρωπος ο οποίος είχε υπερασπιστεί τους δολοφόνους του Καποδίστρια και που ήταν εχθρικός με τον Κολοκοτρώνη. Πατώντας πάνω στις "φιλελληνικές του ιδέες" ενεπλάκη στα εσωτερικά προβλήματα της χώρας παραμερίζοντας τους άλλους ήρωες της Επανάστασης και κατά τη διάρκεια της δίκης του στρατηγού Κολοκοτρώνη μεταχειρίστηκε ακόμη και παράνομα μέσα(ψευδομάρτυρες,πιέσεις προς τους δικαστές,παρεμβάσεις της διοίκησης στο έργο της δικαιοσύνης) προκειμένου να κλείσει γρήγορα η υπόθεση και να καταδικαστεί ο Γέρος του Μωριά σε θάνατο διά αποκεφαλισμού. Όμως, στο πενταμελές αυτό δικαστήριο υπήρχαν δύο δικαστές που θα έμπαιναν εμπόδιο στα σχέδια του Μάσσον και της βαυαρικής αντιβασιλείας. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου Αναστάσιος Πολυζωίδης και ο Γεώργιος Τερτσέτης έκαναν το καθήκον τους και στηριζόμενοι στους νόμους, στο καθήκον υπεράσπισης της δικαιοσύνης και στο πατριωτικό τους συναίσθημα αντιλήφθηκαν τις σκευωρίες και αρνήθηκαν πεισματικά να βάλουν την υπογραφή τους στην καταδικαστική απόφαση. Δεν δέχτηκαν τις παρεμβάσεις της εκτελεστικής εξουσίας στο έργο της ανεξάρτητης δικαιοσύνης και παρά τις απειλές που δέχτηκαν ακόμα και κατά της ζωής τους αρνήθηκαν να συμπράξουν σε ένα τέτοιο φιάσκο.
Ποιοι,όμως, ήταν οι δύο αυτοί δικαστές; Πώς κράτησαν τέτοια στάση κάτω από τέτοιες πιέσεις; Ο Αναστάσιος Πολυζωίδης,πρόεδρος στη δίκη Κολοκοτρώνη, γεννήθηκε το 1802 στο Μελένικο της Βορειο-ανατολικής Μακεδονίας και υπήρξε δικαστικός,πολιτικός και λόγιος. Ήταν ο κύριος συντάκτης της Διακύρηξης Ανεξαρτησίας της Ελλάδας, η οποί συμπεριλήφθηκε αυτούσια στο Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδας. Είναι επίσης πολύ πιθανό να συμμετείχε στην Α' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Κατά την επανάσταση του 1821 διετέλεσε γραμματέας του Εκτελεστικού,ενώ το 1827 εξελέγη πληρεξούσιος στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας. Κατά την διακυβέρνηση Καποδίστρια τάχθηκε σθεναρά εναντίον του και από την Ύδρα εξέδιδε την εφημερίδα "Απόλλων" μέσω της οποίας ασκούσε δριμεία κριτική κατά του Κυβερνήτη. Ήταν επίσης εχθρικά διακείμενος προς τον Κολοκοτρώνη, κάτι που δείχνει και το πόσο αδέσμευτα έπραξε κατά την δίκη του και αυτό ασφαλώς τον τιμά.Ο Γεώργιος Τερτσέτης,έτερο μέλος του δικαστηρίου κατά την δίκη του Κολοκοτρώνη, γεννήθηκε το 1800 στη Ζάκυνθο και το 1816 σπούδασε στην Πάντοβα της Ιταλίας νομική και λατινική-ιταλική φιλολογία. Κατά την επανάσταση του 1821 υπήρξε από τους αγωνιστές του Έθνους,αλλά λόγω της επιβλαβούς του υγείας γρήγορα αρρώστησε βαριά και μεταφέρθηκε πίσω στη Ζάκυνθο. Το 1832 διορίστηκε μέλος του πενταμελούς δικαστηρίου του Ναυπλίου. Δεν υπέγραψε ποτέ την θανατική καταδίκη του μεγάλου πολεμιστή. Αυτοί ήταν εν ολίγοις οι Τερτσέτης-Πολυζωίδης,άνθρωποι πολλοί μορφωμένοι και πάνω από όλα ηθικοί και ακέραιοι.
Κατά την διάρκεια της δίκης ακούστηκαν φοβερές ανακρίβειες και πασίδηλα ψεύδη. Οι 44 μάρτυρες κατηγορίες συνέχεια αναιρούσαν ο ένας τον άλλον, ενώ οι 115 μάρτυρες υπερασπίσεως τεκμηρίωναν με επιχειρήματα την αθωώτητα των κατηγορουμένων. Κατόπιν αυτών και μετά την απολογία του Κολοκοτρώνοι το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι δεν συντρέχει καμία κατηγορία. Ωστόσο, ύστερα από πιέσεις της μοναρχίας και απειλών προερχόμενες από την μοναρχική φρουρά, τα τρία μέλη του δικαστηρίου υπέγραψαν τη θανατική καταδίκη. Ο Τερτσέτης και ο Πολυζωίδης μένοντας πιστοί στις αρχές τους αρνήθηκαν να βάλουν υπογραφές κατ'εξακολούθηση και γι'αυτό το λόγο φυλακίστηκαν και διεγράφησαν από δικαστές. Έχει μείνει ακόμη μνημειώδης η απολογία του Πολυζωίδη κατά την δική του δίκη με την οποία εξηγεί φοβερά και παραστατικότατα τις απόψεις του και το σκεπτικό του για την αθωώση του Κολοκοτρώνη. Τελικά, ο Κολοκοτρώνης αποφυλακίστηκε όπως και οι δύο δικαστές οι οποίοι έμειναν για πάντα στην ιστορία με αυτή τους τη στάση.“Το σώμα μου δύνασθε να το κάμητε όπως θέλετε, αλλά τον στοχασμόν μου, την συνείδησίν μου, δεν θα δυνηθήτε να τα παραβιάσητε”, δήλωσε ο Πολυζωίδης στην απολογία του και πραγματικά έτσι έγινε.
Αναμφίβολα, η στάση των δύο αυτών θαρραλέων ανθρώπων αποτελεί παράδειγμα προς μίμησην όχι μόνο κάθε δικαστή και νομικού, αλλά και κάθε Έλληνα πολίτη. Ο αγνός πατριωτισμός τους, η πίστη τους στην δικαιοσύνη και το θάρρος της γνώμης τους φωτίζει ακόμα και σήμερα την ορθή δράση της δικαστικής εξουσίας. Μπορεί να είναι μία ιστορική στιγμή που δεν της έχει δοθεί η ανάλογη σημασία,ωστόσο έχει να μας διδάξει πολλά καθώς αποτελεί διαχρονικό μάθημα ήθους,ηρωισμού και ιστορικής συνέπειας.
*παραθέτω μέρος της απολογίας Πολυζωίδη:«Όταν κανείς ενδιαφέρεται για την τύχην ενός έθνους ή ενός ανθρώπου, πρέπει να τους μιλάει την γλώσσαν της λογικής και της αλήθειας. Θα ’θελα αν είναι δυνατόν να τ’ ακούσει ολόκληρη η Ελλάς. Τυχοδιώκτες κάθε χώρας έσπευσαν να την υπερασπιστούνε, πολύ λίγοι ενδιαφέρονται γι’ αυτήν από ζήλον αφιλοκερδή. Να ποιες νομίζω πως είναι οι απώτερες σκέψεις τους: “Η Ελλάδα μαστίζεται από διχόνοιες. Εκεί θα μπορέσουμε να αποκτήσουμε πλούτη κι εξουσία ίσως, ποιος ξέρει”, λένε οι πιο επίσημοι, “αν δεν καταφέρουμε να καθίσουμε πάνω στον θρόνο του Άργους ή των Μυκηνών. Οι Έλληνες είναι αμαθείς και αγροίκοι. Ήτανε σκλάβοι των Τούρκων. Τώρα η σειρά μας να κυριαρχήσουμε πάνω τους και μ’ αυτό θα τους κάνουμε μεγάλη τιμή”....Αν εμείς οι Έλληνες είμαστε σώφρονες, δεν πρέπει να αφεθούμε να μας θαμπώσουνε οι ψεύτικες και συμφεροντολόγες εκδηλώσεις τους. Πρέπει να κάνουμε χρήση των υπηρεσιών τους, να τους αμείψουμε γενναία. Να μη τους δώσουμε, όμως, παρά μια δευτερεύουσα εξουσία, όπου δεν θα μπορούν να κάνουν κατάχρηση. Να θυμόμαστε πάντα πως αυτοί που φωνασκούν περισσότερο για χάρη της ελευθερίας είναι άπληστοι για κυριαρχία και σκοταδισμό....
Πιστεύω πως ο Καποδίστριας ήρθε απ’ έξω με την υπερηφάνεια του παντογνώστη κι ανέλαβε την εξουσία. Ανέλαβε να φτιάξει ένα σπίτι, χωρίς να ξέρει τις ανάγκες αυτών που το κατοικούσαν. Μας είπε «έτσι ζουν στην Ευρώπη, έτσι πρέπει να ζήσετε κι εσείς». Ήταν επόμενο να χαθεί ο Καποδίστριας. Ο τόπος αυτός ήταν σκληρός. Το αίμα έχει κάνει το χώμα πέτρα. Το κλίμα είναι ύπουλο, βαρύ. Είτε από ελονοσία, όπως ο λόρδος Μπάιρον, είτε από πιστόλι και μαχαίρι θα πεθαίνουν οι ξένοι. Η Ελλάδα αργά ή γρήγορα ξερνάει τα ξένα σώματα που πάνε ν’ ακουμπήσουν επάνω της κι ας έχουν τις καλύτερες προθέσεις.
Η έννοια του δικαίου είναι σχετική. Το δίκαιο για να είναι δυνατό έχει ανάγκη από εθνισμό. Ποιος είναι ο εθνισμός σου, Επίτροπε; Είσαι Εγγλέζος κι επειδή είσαι αλλοεθνής, δεν μπορείς να είσαι δίκαιος. Δεν μπορείς να δικάσεις Έλληνες. Ξέρεις να λες Ελλάδα στα ελληνικά, μα τίποτα δεν νιώθεις από ό, τι σπουδαίο, μεγάλο κι αιώνιο κρύβει τούτη η λέξη στα σπλάχνα της.
Κατέλαβες την θέσιν του εισαγγελέως σε ελληνικόν δικαστήριον, αλλά δεν έχεις θέση στην ελληνική δικαιοσύνη, Επίτροπε. Θέλεις να δικάσεις τους Έλληνες με τον πατριωτισμόν του Εγγλέζου. Αυτό δεν γίνεται. Ο εθνισμός μας, ω Επίτροπε, είναι θεμελιωμένος εις τα αίματα 800.000 Ελλήνων που θυσιάστηκαν εις τον Αγώνα.
Είστε υποκριταί, γιατί λέτε ότι αγαπάτε την Ελλάδα, αλλά ζητάτε να αποκεφαλίσετε τους Έλληνες. Και τι Ελλάδα θα απομείνει χωρίς τους Έλληνες; Μήπως θέλετε να σφάξετε εμάς, για να κατοικηθεί από σας, ω Φιλέλληνες; Ζητήσαμε την βοήθειάν σας. Ζητήσαμε τον πολιτισμό σας κι εσείς μας φέρατε κρεμάλες και ξιφολόγχες. Φως ζητήσαμε, σκοτάδι μας φέρατε. Κατηγορείς τον Κολοκοτρώνη, γιατί ελευθέρωσε την Ελλάδα. Επιβουλεύεσαι τον Κολοκοτρώνη, που επικεφαλής ενός έθνους σας υποχρέωσε να του παραχωρήσετε την ελευθερία του, γιατί εσύ και οι προϊστάμενοί σου δεν θέλατε να ελευθερωθούμε. Και αφού δεν μπορείτε να αφανίσετε όλους τους Έλληνες και καλυπτόμενοι απ’ την ανάγκη που σας έχουμε, δολοφονείτε τους πρώτους αυτού του τόπου, γιατί έχετε μίσος εναντίον του γένους μας, που πάντα μέσα σε ολόκληρη την Ιστορία του στάθηκε απέναντι στους τυράννους και την τυραννία. Γιατί, όντας τούτος ο τόπος πέρασμα γι’ άλλες θάλασσες, για μεγάλα κέρδη και συμφέροντα, έχει το κακό ιδίωμα να κατοικείται από έναν δύσκολο, ατίθασο και υπερήφανο λαό».