Νικηφόρος Φωκάς ( 919-969 μ. Χ.): ο ασκητής Αυτοκράτωρ

Εισαγωγή από τη Freepen.gr: την ιστορία και τις ημέρες του σπουδαίου στρατιωτικού και αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά παρουσιάζει ο Κωνσταντίνος Λινάρδος στην εξαιρετική ιστοσελίδα ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ όπου πραγματικά υπάρχει ένας ανεκτίμητος θησαυρός γνώσεων και αποτελεί φωτεινό φάρο στη διαδικτυακή θάλασσα.

Εκτός των όσων αναλύονται στο κείμενο, ο Νικηφόρος Φωκάς ήταν ο αυτοκράτορας επί των ημερών του οποίου ο όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης ίδρυσε την πρώτη μονή στο Αγιον Ορος. Ο Αθανάσιος μάλιστα δεν έκρυψε την πικρία του καθώς σχεδιάζαν με το Φωκά να μονάσουν μαζί.

Ο Νικηφόρας Φωκάς ήταν ένας λαμπρός αυτοκράτορας με λιτό και απέριττο βίο, ο οποίος παραλίγο να του σώσει τη ζωή όταν οι στασιαστές δεν τον βρήκαν στο αυτοκρατορικό του κρεββάτι αλλά τον πρόδωσε ένας εκ των υπηρετών του που γνώριζε ότι κοιμόταν στο δάπεδο.

Ο Φωκάς βρήκε μαρτυρικό θάνατο προσευχόμενος στην Παναγία.

Αναδημοσίευση από:  istorikathemata.com

γράφει ο Κωνσταντίνος Λινάρδος

Ο Νικηφόρος Φωκάς ήταν μέλος μιας εκ των ισχυροτέρων οικογενειών της Καππαδοκίας και υιός του Στρατηγού Βάρδα Φωκά. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τις αδιαμφισβήτητες ικανότητες του, τον βοήθησε να έχει μια ταχεία αναρρίχηση στα στρατιωτικά αξιώματα με αποκορύφωμα την προαγωγή του στη θέση του Δομέστικου των σχολών της Ανατολής , δηλαδή περίπου σαν στρατηγός των ανατολικών θεμάτων. Επί αυτοκρατορίας του Ρωμανού του Β’ (959-963) αναλαμβάνει την ανακατάληψη της Κρήτης , που βρισκόταν κάτω από την διοίκηση των Σαρακηνών. Οι Σαρακηνοί ήταν μουσουλμάνοι κουρσάροι που λυμαίνονταν την Μεσόγειο προβαίνοντας σε πολλές επιθέσεις και λεηλασίες. Το 827 εκμεταλλευόμενοι ένα εμφύλιο πόλεμο, θα καταλάβουν την Μεγαλόνησο , δημιουργώντας από τότε πολυποίκιλα προβλήματα στην Αυτοκρατορία. Αρκετοί αυτοκράτορες θα επιχειρήσουν να ανακαταλάβουν το νησί χωρίς όμως επιτυχία. Αυτή τη φορά όμως οι συνθήκες ήταν ιδανικές .

Ο Φωκάς ήταν ικανότατος στρατιωτικός , η αυτοκρατορία σε φάση ανόδου , ενώ ο στρατός ισχυρός και καλά οργανωμένος. Η μεγάλη στρατιά θα αποβιβαστεί τον Ιούλιο του 960 και πρώτη της ενέργεια ήταν ο αποκλεισμός του νησιού, ώστε να δυσχερανθεί η έξωθεν ενίσχυση των Σαρακηνών. Στη συνέχεια θα επιχειρηθεί η εκπόρθηση των πόλεων της νήσου, με έμφαση στην κατάληψη της Πρωτεύουσας Χάνδακα (Ηράκλειο). Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος θα χρησιμοποιηθούν και σκληρές μέθοδοι . Σε μια περίπτωση μάλιστα θα χρησιμοποιηθούν κομμένα κεφάλια αντιπάλων ως οβίδες στους καταπέλτες , εναντίον των υπερασπιστών της πόλης . Η άλωση της θα επιτευχθεί τελικά την ερχόμενη άνοιξη , συνδυαζόμενη όμως με ανηλεή σφαγή των κατοίκων της. Η επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη θα συνδυασθεί με μια εντυπωσιακή παρέλαση επίδειξης λαφύρων. Η επιτυχία αυτή ενίσχυσε το γόητρο του , αλλά και τις αντιπάθειες προς το άτομο του. Έτσι στέλνεται στα ανατολικά σαν αρχιστράτηγος μακριά από το κέντρο. Όμως θα εκμεταλλευθεί και τη νέα θέση ανακαταλαμβάνοντας μέρος της Κιλικίας αλλά και της Συρίας. Μάλιστα θα καταφέρει να εκπορθήσει και να λεηλατήσει την σημαντικότερη πόλη της βόρειας Συρίας , το Χαλέπι. Την ίδια στιγμή ο νεαρός αυτοκράτορας , ξόδευε τις ώρες του σε γλέντια και κραιπάλες χωρίς να ασχολείται με τα θέματα του κράτους.

 Ο Ζωναράς γράφει ότι λόγω της συμπεριφοράς αυτής αν και ενήλικα τον χαρακτήριζαν παιδαρέλι. Επίσης φαινόταν να παραμελεί την σύζυγο του Θεοφανώ , ( το πραγματικό της όνομα ήταν Αναστασώ) γεγονός που φαινόταν να την δυσαρεστεί έντονα. Η ανεπάρκεια του αυτοκράτορα φουντώνει τις διεργασίες . Οι ίντριγκες είναι πλέον σε ημερήσια διάταξη και οι διάφοροι παλατιανοί που ανέκαθεν έπαιζαν ένα σημαντικό ρόλο στα τεκταινόμενα διχάζονται. Τελικά την άνοιξη του 963 ο Ρωμανός ο Β’ βρίσκεται νεκρός. Οι φήμες για τα αίτια του θανάτου του αρκετές , με μερικούς να θεωρούν πιθανή την εμπλοκή και της γυναίκας του… Ο Ζωναράς αναφέρει ότι πέθανε `` η φαρμάκω δηλητηρίω κατά τινάς η φιληδονίαις και μίξεσιν εαυτόν κατατείνας και ταύτας δαπανήσας την ισχύν του σαρκίου``. Ύστερα από συσκέψεις που διενεργήθηκαν ανάμεσα σε Πατριάρχη , Σύγκλητο και ανώτερους παλατιανούς αποφασίζεται να αναγορευθούν αυτοκράτορες τα δύο ανήλικα αγόρια του Ρωμανού και μετέπειτα αυτοκράτορες Βασίλειος (958-1025), και Κων/νος (960-1028 ) , με την Θεοφανώ να διορίζεται επίτροπος αυτών , μέχρι την ενηλικίωση τους. Γινόταν βέβαια φανερό ότι με τον τρόπο αυτό το κράτος θα έμενε ουσιαστικά ακυβέρνητο , έτσι θα έπρεπε να βρεθεί κάποιος ικανός αλλά και αρεστός που θα έπαιρνε τα ηνία. 

Το παρασκήνιο έντονο , μάλιστα ένας ευνούχος ονόματι Βρίγγας , που είχε το σημαντικό αξίωμα του παρακοιμώμενου , διάκειται εχθρικά προς τον Νικηφόρο Φωκά , το όνομα του οποίου συζητιόταν έντονα. Ο Φωκάς παρουσιάζεται στη Σύγκλητο , όπου με την βοήθεια ενός ισχυρού συγκλητικού του Βασίλειου θα πετύχει να γίνει επίτροπος των παιδιών αλλά και αυτοκράτορας στρατηγός της Ανατολής. Παράλληλα καταφέρνει να στηριχθεί και από τον Πατριάρχη Πολύευκτο (956-970) , αφού πρώτα δεσμεύεται με όρκους ότι δεν θα πειράξει τα παιδιά του Ρωμανού. Θεωρώντας ότι τα πράγματα έχουν ξεκαθαρίσει αναχωρεί εκ νέου για την Συρία . Το γεγονός προσπαθεί να εκμεταλλευθεί ο Βρίγγας που στέλνει επιστολή στον Ιωάννη Τσιμισκή, στην οποία του πρότεινε να γίνει ο ίδιος αυτοκράτορας. Όμως ο Τσιμισκής (το όνομα του οποίου σύμφωνα με τον Λέων τον Διάκονο , σημαίνει στα Αρμενικά κοντούλης) θα προτιμήσει τελικά να παραμείνει κοντά στο νέο ισχυρό άνδρα της χώρας , αναφέροντας του τα τεκταινόμενα. Ο Φωκάς επιστρέφει ξανά στην Κωνσταντινούπολη , θα νυμφευθεί την Θεοφανώ και με την βοήθεια του στρατού, θα ανακηρυχθεί αυτοκράτορας. Σύμφωνα με τους Ζωναρά και Σκυλίτζη, ο Φωκάς βοηθήθηκε από τον Βασίλειο , που είχε φροντίσει να διασπείρει ανθρώπους του στην πόλη με εντολή να επευφημούν τον Φωκά και ταυτόχρονα να καταφέρονται εναντίον του Βρίγγα. Ενώ έστειλε και τριήρεις να περάσουν τον Φωκά στην Κων/λη , όταν εκείνος είχε φτάσει στις απέναντι ακτές . 

Ο νέος αυτοκράτορας θα ανταμείψει όσους τον βοήθησαν με τον Τσιμισκή να παίρνει την θέση που έως τότε κατείχε ο ίδιος , τον Βασίλειο να τίθεται επικεφαλής της Συγκλήτου και τον αδερφό του Βάρδα να διορίζεται ως υπαρχηγός του, αντίθετα οι αντίπαλοι του με πρώτο τον Βρίγγα εξορίζονταν… 

Οι στρατιωτικές και διπλωματικές ενέργειες του Νικηφόρου Φωκά

Την Άνοιξη του 964 , ο Φωκάς ξεκινά για νέες στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον των Αράβων στη Συρία. Στην εκστρατεία αυτή θα καταλάβει τα Άδανα την Ανάζαρβο και την Μοψουεστία οι κάτοικοι της οποίας θα σταλούν σε απομακρυσμένες περιοχές του κράτους, ενώ την επόμενη χρονιά θα καταλάβει και την Ταρσό, όταν οι κάτοικοι της θα αποφασίσουν τελικά να παραδοθούν. Βάση των συμφωνηθέντων όσοι κάτοικοι επιθυμούσαν , μπορούσαν να αποχωρήσουν , χωρίς όμως τα πράγματα τους , ενώ η πόλη αφέθηκε να λεηλατηθεί , απαγορεύτηκε όμως στους στρατιώτες να πειράξουν όσους κατοίκους είχαν μείνει σε αυτή. Αραβικά χρονικά αναφέρουν ότι όσοι πείραξαν γυναίκες μαστιγώθηκαν και κόπηκαν τα χέρια και οι μύτες τους. (Στρατιωτική εγκυκλοπαίδεια, Νικηφόρος Φωκάς Σελ.57). Την ίδια στιγμή μοίρα του στόλου ανακαταλάμβανε από τους Άραβες και την Κύπρο. Την επόμενη χρονιά ο Φωκάς θα εκστρατεύσει ξανά με βασικό στόχο την λεηλασία περιοχών στον Ευφράτη και την Συρία , ώστε και το ηθικό των κατοίκων να κάμψει αλλά και να εμποδίσει την ανασύνταξη του μουσουλμανικού στρατού. 

 Κατά την επιστροφή του στην Πρωτεύουσα προέβη πάλι σε εντυπωσιακές παρελάσεις εκθέτοντας τα πλούσια λάφυρα , ενώ διοργάνωσε και ιπποδρομιακούς αγώνες προς τέρψη του κοινού κατά τα παλαιά Ρωμαϊκά πρότυπα. Ο Φωκάς έδινε θρησκευτικό τόνο στις πολεμικές εκστρατείες και για το λόγο αυτό έδινε προτεραιότητα στην εκδίωξη των Μουσουλμάνων από τα Ιεροσόλυμα και τις γύρω περιοχές που θεωρούνταν ιερές για τους Χριστιανούς. Έτσι θα εκστρατεύσει ξανά το 968 με βασικό στόχο την ανακατάληψη της Ιερουσαλήμ. Στην εκστρατεία αυτή θα καταφέρει να καταλάβει το Φθινόπωρο του 969 την Αντιόχεια .Ενώ για δεύτερη φορά θα λεηλατήσει το Χαλέπι , αναγκάζοντας τον εμίρη του να γίνει φόρου υποτελής στην αυτοκρατορία. Ήταν φανερό ότι η επόμενη εκστρατεία του Φωκά θα στόχευε στην Ιερουσαλήμ όμως δεν θα προλάβει να τον επιχειρήσει… Ένας ακόμη βασικός του στόχος ήταν η επαναφορά του χριστιανισμού στις περιοχές που καταλάμβανε. 

Τοιουτοτρόπως μέσα στα πλαίσια του προσηλυτισμού διατήρησε ή επινόησε μέτρα που θα έκαναν πραγματικότητα την επιθυμία του αυτή…. Έτσι όσοι μουσουλμάνοι το επιθυμούσαν θα μπορούσαν να παραμείνουν σε ρωμαϊκά εδάφη χωρίς να αλλαξοπιστήσουν οι ίδιοι , υπό τον όρο όμως ότι θα βάφτιζαν τα παιδιά τους… Επίσης διατήρησε το μέτρο, βάση του οποίου, όσες οικογένειες δέχονταν ως γαμπρό τους Άραβα αιχμάλωτο που ασπαζόταν τον χριστιανισμό απαλλάσσονταν από κάποια είδη φόρου. Από τον Σύριο Πατριάρχη θα ζητήσει την συνδρομή του για την εποίκηση περιοχών γύρω από την Μελιτηνή την Ταρσό κλπ. από Σύριους Χριστιανούς (Μονοφυσίτες) . Η συγκεκριμένη ενέργεια , ήταν επιβεβλημένη , διότι οι περιοχές αυτές ήταν εξαιρετικά αραιοκατοικημένες. Όταν ένοιωσε ισχυρός αποφάσισε να μην καταβάλλει πλέον στους Βούλγαρους ένα καθιερωμένο ετήσιο φόρο ή πλούσια δώρα . Σύμφωνα με τον Λέων τον διάκονο ,οι φόροι δίνονταν από το 927, σε μια προσπάθεια να ησυχάσει η αυτοκρατορία από τις επιδρομές τους που ήταν συχνές και δημιουργούσαν προβλήματα στις γειτνιάζουσες Βαλκανικές περιοχές. Σύμφωνα όμως με τους Κεδρηνό και Ζωναρά οι εισφορές σταμάτησαν επειδή οι Βούλγαροι αθετώντας τα συμφωνηθέντα , δεν εμπόδιζαν τις επιδρομές των Ούγγρων που λεηλατούσαν αρκετές περιοχές της αυτοκρατορίας. Η απόφαση αυτή , εξαγριώνει τους Βούλγαρους που ξεκινούν επιθέσεις σε αυτοκρατορικά εδάφη. Ο Φωκάς αντεπιτίθεται , χωρίς όμως να δώσει το αποφασιστικό χτύπημα. Έτσι στρέφεται στην διπλωματία και στη βοήθεια των Ρώσων . 

 Την προσέγγιση αναλαμβάνει ο Καλοκύρης (διοικητής της Χερσώνας) , όπου μαζί με 15 κεντηνάρια (108.000 χρυσά νομίσματα σύμφωνα με ειδικούς) προσπαθεί να δελεάσει τον Ρώσο ηγεμόνα Σβιατοσλαύο ώστε να επιτεθεί εκείνος εναντίον των Βουλγάρων. Ο Σβιατοσλαύος δέχεται και πράγματι καταφέρνει να καταστείλει το Βουλγαρικό κίνημα. Η επιτυχία αυτή αύξησε την αυτοπεποίθηση του , έτσι αποφασίζει όχι μόνο να κρατήσει τις περιοχές που είχε καταλάβει αλλά και να επιτεθεί σε εδάφη της αυτοκρατορίας. Είναι πιθανό την απόφαση του αυτή να ενίσχυσε ο ίδιος ο Καλοκύρης , είτε λόγω δικών του φιλοδοξιών , είτε ενεργώντας ως απεσταλμένος ομάδας εχθρικής προς τον Φωκά . Ο Φωκάς τότε , συμμαχεί με τους Βουλγάρους για από κοινού επίθεση εναντίον των Ρώσων. Όμως εξελίξεις θα υπάρχουν και στην διαμάχη ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή στην Ευρώπη , για το ποιος δικαιούται να ονομάζεται Ρωμαίος Αυτοκράτορας. Το 962 Ο Όθωνας Α’ (962-973) στέφεται από τον Πάπα, Αυτοκράτορας της `` Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας του Γερμανικού έθνους ``. 

 Η συνεργασία του Πάπα με τους Φράγκους και στη συνέχεια με τους Γερμανούς , είχε ξεκινήσει από τον 8ο αιώνα , αλλά μετά τον θάνατο του Καρλομάγνου θα ατονήσει. Όμως ο Όθων φαίνεται ισχυρός και φιλόδοξος και οι δύο θεσμοί ανασυγκολλούνται. Βασικός άμεσος στόχος φαίνεται να είναι η απόσπαση των ιταλικών κτήσεων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και η προσάρτηση τους , είτε στο Παπικό κράτος , είτε σε αυτό του Όθωνα. Ήδη όμως η αυτοκρατορία αντιμετώπιζε προβλήματα και από τον Χαλίφη της Τυνησίας που αποφάσισε το 963 να καταλάβει και τα τελευταία ρωμαϊκά κατάλοιπα στη Σικελία. Ο Φωκάς θα στείλει ενισχύσεις χωρίς ωστόσο να καταφέρει να αποτρέψει την έξωση του από την Σικελία. Όμως τα κοινά συμφέροντα θα τον οδηγήσουν τελικά σε συμμαχία με τον Χαλίφη. Ο Φωκάς είχε ως διακαή επιθυμία την ανακατάληψη των Ιεροσολύμων και των λοιπών περιοχών έως τον Ευφράτη που τότε ελεγχόντουσαν από τους Ιχσιδίδες Τούρκους που είχαν έδρα τη Φουστάτ (παλαιό Κάιρο) στην Αίγυπτο. Όμως την Αίγυπτο εποφθαλμιούσε (θα την καταλάβει το 969) και ο Φατιμίδης χαλίφης της Τυνησίας Μουίζης . Έτσι μεταξύ των δύο πλευρών πρέπει να επήλθε ένα είδος συμφωνίας για την αντιμετώπιση των κοινών εχθρών που ήταν οι Ιχσιδίδες Τούρκοι και ο Γερμανός αυτοκράτορας Όθων που ερχόμενος από τη βόρεια Ιταλία (που μόλις είχε καταλάβει) απειλούσε τόσο τις ρωμαϊκές επαρχίες της Απουλίας και της Καλαβρίας αλλά και τις μουσουλμανικές της Σικελίας. Ο Όθων αφού καθαίρεσε τον Πάπα της Ρώμης (τοποθετώντας νέο , φίλα προσκείμενο σε αυτόν) επιτέθηκε ανεπιτυχώς όμως στις Ρωμαϊκές κτήσεις της νότιας Ιταλίας. Για αυτό αποφασίζει να στείλει στην Κωνσταντινούπολη τον επίσκοπο της Κρεμόνας Λιουτπράνδο ένα έξυπνο αλλά και φιλόδοξο άνθρωπο που είχε μεταπηδήσει από την αυλή των Λογγοβάρδων , σε αυτή των Γερμανών . (Στρατιωτική εγκυκλοπαίδεια , Νικηφόρος Φωκάς Σελ.77). 

 Ο Λιουτπράνδος ήρθε στην Κωνσταντινούπολη με κύριο σκοπό την επίτευξη συνοικεσίου, μεταξύ της Πορφυρογέννητης κόρης της Θεοφανούς και του υιού του Όθωνα, απαιτώντας παράλληλα ως προίκα τις Ιταλικές κτήσεις που έως τότε ανήκαν στη Κωνσταντινούπολη. Οι απαιτήσεις του Λιουτπράνδου , ο τρόπος με τον οποίο τις ζήτησε αλλά και η επίθεση που είχε πραγματοποιήσει ο Κύριος του στην Ιταλία θα έχουν ως αποτέλεσμα την παταγώδη αποτυχία των διαπραγματεύσεων. Ο Φωκάς θα απαντήσει ότι το να δοθεί πορφυρογέννητη κόρη ως σύζυγος θα ήταν ανήκουστο για τα ρωμαϊκά ήθη και μεγάλη τιμή για όποιον την έκανε σύζυγο του … Συνεπώς αν κάποιος θα έπρεπε να δώσει προίκα αυτός ήταν ο Όθων που θα έπρεπε να αποχωρήσει από τη Ραβέννα και την Ρώμη… Παράλληλα η αντιμετώπιση της γερμανικής αντιπροσωπείας θα είναι απαξιωτική. Μάλιστα σύμφωνα με τον Λέοντα τον Διάκονο , ο Πατριάρχης θα ανακοινώσει το 968 , την δημιουργία 5 επισκοπών σε Ιταλικά εδάφη που θα υπάγονται στην Κωνσταντινούπολη. Έτσι η γερμανική αντιπροσωπεία θα επιστρέψει άπρακτη , ενώ θα μείνουν στην ιστορία οι υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί με τους οποίους ο Λιουτπράνδος θα αναφέρεται στα απομνημονεύματα του , τόσο για τον Φωκά , όσο και για τους Γραικούς στο σύνολο τους.

Τα πολιτικά και οικονομικά μέτρα του Νικιφόρου Φωκά

Από τον 7ο αιώνα το κράτος εφαρμόζει την πολιτική παραχώρησης κτημάτων σε μια οικογένεια με την βασική υποχρέωση ένα μέλος της να προσφέρει τις στρατιωτικές του υπηρεσίες όταν παρίσταται ανάγκη. Το σύστημα αυτό θα βοηθήσει την ύπαρξη μικρών αγροτικών κοινοτήτων που θα θεωρούνται αυτόνομες διοικητικές και φορολογικές μονάδες έχοντας οικονομικές υποχρεώσεις μόνο προς το κράτος . Τα κτήματα αυτά μεταβιβάζονταν ως κληρονομιά στους απογόνους του κατόχου όπως και η υποχρέωση στράτευσης . Με τον τρόπο αυτό το κράτος όχι μόνο ενίσχυσε την στρατιωτική του άμυνα , αλλά μεταβίβασε και ένα μέρος των στρατιωτικών του δαπανών στους ίδιους τους ακτήμονες στρατιώτες. Επίσης για την καλύτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων το κράτος θα διαιρεθεί σε περιοχές γνωστές ως θέματα. Επικεφαλής του θέματος διοριζόταν ένας στρατιωτικός διοικητής που ήταν υπεύθυνος για όλα τα ζητήματα εκτός από την συλλογή των φόρων που παρέμεινε υπό την επίβλεψη της Κωνσταντινούπολης… Είναι αυτονόητο ότι οι επικεφαλής των θεμάτων είχαν μεγάλη δύναμη , για αυτό οι ``δυνατοί`` αποσκοπούσαν στο να τοποθετούνται άνθρωποι τους στις θέσεις αυτές. Έτσι σταδιακά μια νέα τάξη, αποτελούμενη από στρατιωτικούς γαιοκτήμονες αρχίζει να διαμορφώνεται. Τον 10ο αιώνα το πρόβλημα εμφανίζεται διογκωμένο , αφού η επέκταση της αυτοκρατορίας και η ηρεμία που επικρατούσε στην ενδοχώρα , επέφερε πληθυσμιακή αύξηση και οικονομική άνθηση , μεγάλο μέρος της οποίας καρπώνονταν οι δυνατοί γαιοκτήμονες. Το γεγονός ανησυχεί την κεντρική εξουσία αφού ήταν υπαρκτός ο κίνδυνος απορρόφησης της μικρής ιδιοκτησίας που ήταν το στήριγμα του κράτους και των θησαυροφυλακίων του.

 Όμως βασικό πρόβλημα για την κεντρική εξουσία ήταν και η επακόλουθη πολιτική ισχύ που αποκτούσαν οι μεγάλοι γαιοκτήμονες. Για το λόγο αυτό ορισμένοι αυτοκράτορες θα πάρουν μέτρα αποσκοπώντας να εμποδίσουν την απορρόφηση των μικρών ακτημόνων. Για παράδειγμα αν κάποιος αγρότης δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις οικονομικές υποχρεώσεις του τότε άλλα μέλη της κοινότητας μπορούσαν να τον βοηθήσουν. Επίσης αν υπήρχαν εγκαταλελειμμένες γεωργικές εκτάσεις όποιος από την αγροτική κοινότητα αναλάμβανε την πληρωμή φόρων αποκτούσε και το δικαίωμα εκμετάλλευσης τους. Στην πράξη βέβαια υπήρχαν και άλλα προβλήματα για το κράτος. Οι λειτουργοί του που έπρεπε να εφαρμόζουν τη νομοθεσία ή να συλλέγουν τους φόρους σε αρκετές περιπτώσεις αυθαιρετούσαν ή εξαγοράζονταν… Η δυσκαμψία και οι κρατικοί δασμοί μαζί με την ιδεολογική αντιπάθεια των ισχυρών για την ενασχόληση με το εμπόριο και τη βιοτεχνία έσπρωχνε τους ισχυρούς στο να αγοράζουν γη , η απόκτηση της οποίας έδινε μεγάλο κύρος και δύναμη. Αλλά και η βαριά κρατική φορολογία ανάγκαζε σε αρκετές περιπτώσεις τους αγρότες να προτιμούν την προστασία των δυνατών από το κράτος… Ο Νικηφόρος Φωκάς ήταν γόνος ισχυρής οικογένειας με τεράστιες εκτάσεις στην κατοχή της. Έτσι πολλοί θεωρούν αυτονόητο το γεγονός ότι θα υποστήριζε τα συμφέροντα της παράταξης από την οποία προερχόταν. Άλλωστε και τα μέτρα που πήρε ενίσχυσαν τελικά αυτή την εκδοχή. Όμως στην πραγματικότητα ο Φωκάς δεν ήταν ένας κλασικός εκπρόσωπος της τάξης αυτής. Προτιμούσε τον λιτό και ασκητικό βίο, ενώ ήταν ζηλωτής του αναχωρητισμού. Εκείνο που πρωτίστως τον ενδιέφερε ήταν η επικράτηση του Χριστιανισμού αλλά και η εφαρμογή των βασικών θέσεων της θρησκείας στη πράξη. Παράλληλα αποσκοπούσε στην εξεύρεση πόρων ώστε να χρηματοδοτηθούν τα μεγαλεπήβολα σχέδια του και να συντηρηθεί η τεράστια στρατιά που ήταν απαραίτητη για την υλοποίηση των στόχων του. (ειδικοί θεωρούν ότι το 30% των συνολικών εσόδων του κράτους πήγαινε στο στρατό). Την εποχή εκείνη είτε λόγω της φορολογίας είτε ορισμένων μέτρων προηγούμενων αυτοκρατόρων αλλά και των διαφόρων αυθαιρεσιών , υπήρχαν αρκετά χέρσα κτήματα με αποτέλεσμα το κράτος να στερείται σημαντικών εσόδων. 

 Έτσι πιθανός βασικός λόγος των μετέπειτα νόμων του ήταν η αξιοποίηση των εγκαταλελειμμένων εκτάσεων και η επακόλουθη αύξηση των κρατικών εσόδων. Πάντως ο πρώτος στόχος του ήταν να εμφυσήσει ένα είδος πατριωτισμού. Μέσα στο πλαίσιο αυτό θα προσπαθήσει να περάσει νόμο βάση του οποίου ο στρατιώτης που σκοτώνεται για την πατρίδα , θα έπρεπε να θεωρείται και μάρτυρας της πίστης. Όμως η επιθυμία του αυτή θα ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων στους κόλπους της εκκλησίας αναγκάζοντας τον να προβεί σε ανάκληση του σχετικού νόμου. Ο Φωκάς θα αυξήσει την απαλλοτριώσιμη αξία των στρατιωτικών κτημάτων από 4 σε 12 λίτρες χρυσού , ώστε να μπορεί να συντηρηθεί το σώμα των κατάφρακτων στρατιωτών. Όμως έτσι οι μικροί ακτήμονες δυσκολευόντουσαν πλέον να αγοράσουν ή να συντηρήσουν κτήματα, γεγονός που ευνοούσε τους ισχυρούς. Ενώ με την Νεαρά του 967 θα επιβληθεί η αρχή της ισοτιμίας , βάση της οποίας αφαιρείτο το προνόμιο των συγγενών των αδύνατων ή άλλων μελών της κοινότητας να εκμεταλλεύονται πρώτοι εγκαταλειμμένες εκτάσεις , γεγονός που ευνόησε τους ισχυρούς που είχαν διαπραγματευτικό πλεονέκτημα… Μάλιστα ο νόμος αυτός είχε ισχύ και για τις νεοκατακτημένες περιοχές … Ο Φωκάς χαρακτήριζε την νομοθεσία που έως τότε υποστήριζε τους αδύνατους ως ``ετερορρεπή `` θεωρώντας ότι θέλει την βασιλεία: `` ως σπεύδουσα την ίσην νομοθεσίαν προς άπαντας διαμένειν τε και φυλάττεσθαι ``. Πάντως οι δυνατοί που ήδη ήταν ενισχυμένοι , φαίνεται ότι τελικά εκμεταλλεύτηκαν την νομοθεσία Φωκά , γεγονός που θα διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι οι επόμενοι αυτοκράτορες. Χαρακτηριστικά ο Τσιμισκής διασχίζοντας την Μικρά Ασία θα αναφωνήσει : `` Δεινόν ω παρόντες , ει τα δημόσια καταναλίσκονται χρήματα και τα Ρωμαϊκά ταλαιπωρούνται στρατεύματα και οι Βασιλείς υπερορίους αναδέχονται κόπους τα δε εκ τοιούτων προσκτώμενα μόχθων και κόπων ενός ευνούχου γίνονται κτήμα ``. 

 Αλλά και ο Βασίλειος o Β’ θα πει : `` Όθεν και η Βασιλεία ημών κατά τόπον διερχομένη και το πράγμα εγκλήσει των πενήτων διαγνούσα τα τούτου οικήματα πολυτελή όντα κατέστρεψεν έως εδάφους και τοις πένησι τα εαυτών αποδέδωσκεν , εκείνω δε κατέλιπεν όπερ εξ αρχής είχε δημόσιον και των χωριτών ένα πάλι εποίησε ``. (Αρχείο Βυζαντινού δικαίου , Τόμος Α` Σελ.ΧΧΧΙΙΙ , Χρήστου Τορναρίτου). Όμως ο Φωκάς θα προσπαθήσει να περιορίσει και τις υπερβολές των μοναστηριών. `` Άρτι δε βλέπων την περί τα μοναστήρια και τα ιερά ταύτα σεμνεία περιφανή νόσον (νόσον γαρ εγώ την απληστίαν καλώ ) ουκ είδα τίνα δη του κακού θεραπείαν επινοήσω ή πως κολάσω την αμετρίαν ``. (Σπ. Ζαμπέλιου `` Βυζαντιναί μελέται `` Σελ. 156). Έτσι όποιος ήθελε να ασπασθεί τον μοναχικό βίο , μπορούσε να πάει σε όποιο μοναστήρι ήθελε , αλλά απαγορευόταν να παραχωρεί και την περιουσία του σε αυτό , εκτός από χρήματα. Απαγόρευσε τις προσφορές ή δωρεές (χωραφιών ,σπιτιών ή και περιοχών ολόκληρων) σε εκκλησίες ή άλλα ευαγή ιδρύματα τα οποία ελεγχόντουσαν από εκείνη, πάλι εκτός της χρηματικής δωρεάς. Με νόμο το 964 θέσπισε περιορισμούς στην ίδρυση νέων μοναστηριών ή άλλων ιδρυμάτων. Παράλληλα περιόρισε και τις κρατικές χορηγίες τόσο σε εκκλησίες και ευαγείς οίκους , όσο και στους Συγκλητικούς . Ανέλαβε την ανώτατη εποπτεία διοίκησης εκκλησιαστικών πραγμάτων , με σκοπό , τον έλεγχο αυθαιρεσιών. Για παράδειγμα κανένας επίσκοπος δεν θα αναλάμβανε την νέα του θέση χωρίς την έγκριση του αυτοκράτορα. 

Επίσης σε περιπτώσεις χηρείας των επισκοπών φρόντισε να στέλνεται κρατικός επίτροπος που ασκούσε προσωρινή εποπτεία δίνοντας το περίσσευμα στο κράτος. Αιτία του μέτρου αυτού ήταν ότι τα άτομα που αναλάμβαναν την προσωρινή διαχείριση της επισκοπής , αργούσαν να αντικαταστήσουν τον θανόντα επίσκοπο πιθανότατα για κερδοσκοπικούς λόγους. Σύμφωνα με τους Ζωναρά και Κεδρηνό θα προβεί και σε νόθευση του νομίσματος , κόβοντας νέα χρυσά νομίσματα με μειωμένη περιεκτικότητα σε χρυσό, τα τεταρτηρά με τα οποία πλήρωνε τις υποχρεώσεις του. Όμως την ίδια στιγμή υποχρέωνε τους υπηκόους του να πληρώνουν τις δικές τους υποχρεώσεις στο κράτος με το παλιό νόμισμα. Όμως άλλοι μελετητές εκφράζουν αμφιβολίες, αναφέροντας ότι μελέτες νομισμάτων της περιόδου δεν φανερώνουν κιβδηλεία , απλώς τα νέα νομίσματα ήταν λίγο ελαφρύτερα. Πάντως χωρίς αμφιβολία ένα μεγάλο μέρος από τα χρήματα που συγκεντρώνονταν, πήγαινε για την κάλυψη στρατιωτικών αναγκών. Παράλληλα θα βελτιώσει το στράτευμα και σε επίπεδο τάξης , πειθαρχίας και εκπαίδευσης. Επί των ημερών του θα υπάρξει συνδυασμένη χρήση ιππικού και πεζικού , με το πεζικό να αφήνει ελεγχόμενα κενά για την καλύτερη κίνηση του ιππικού. Επίσης εξέδωσε στρατιωτικές μελέτες και εγχειρίδια στα οποία υπήρχε ενημέρωση για τους εχθρικούς στρατούς καθώς και τρόποι επίθεσης ή άμυνας ενώ θα οργανωθούν καλύτερα τα εφεδρικά σώματα και το στήσιμο των στρατοπέδων. Όμως επί των ημερών του ξεκινά η τάση αλλαγής επάνδρωσης του στρατού από τον στρατό των ακτημόνων στα επαγγελματικά σώματα στρατιωτών ή μισθοφόρων . Αξίζει να επισημανθεί , μία ακόμη ενέργεια του Φωκά ενδεικτική της βαθιάς του πίστης . Με την πολυποίκιλη βοήθεια του , ο πνευματικός του δάσκαλος , Αθανάσιος Αθωνίτης θα μεταβεί το 963 στην Αθωνική χερσόνησο όπου και θα κτίσει το πρώτο μοναστήρι, την μονή Μεγίστης Λαύρας. 

Στην Αθωνική χερσόνησο από τον 5ο αιώνα γίνεται αναφορά για άτομα που ζούσαν ερημικά. Σταδιακά υπήρξε αύξηση του αριθμού τους και ήδη από το 885 , αναφέρεται και συμμετοχή μοναχών της περιοχής σε εκκλησιαστικές συνόδους. Όμως το κτίσιμο της πρώτης μονής το 963 αλλά και η εισαγωγή του τυπικού (κανόνες διαβίωσης των μοναχών στα μοναστήρια) από τον Αθωνίτη , έβαλε τις βάσεις για την μετατροπή της χερσονήσου από περιοχή σκορπισμένων μοναχών σε κοινότητες μέσω της ίδρυσης μονών , με εντυπωσιακή αύξηση σε αριθμό μονών αλλά και σε περιουσιακά στοιχεία τους επόμενους αιώνες. Εκτός βέβαια της τελευταίας , όλες οι υπόλοιπες ενέργειες του Φωκά , είχαν προκαλέσει μεγάλη δυσαρέσκεια σε πολλούς. Το κλίμα χειροτέρευε λόγω και πιθανών καταχρήσεων ατόμων του περιβάλλοντος του. Ο Λέων Διάκονος αναφέρει ως ένα από τους καταχραστές , τον αδερφό του Λέων Φωκά. Οι πιθανές καταχρήσεις σε συνδυασμό με την βαριά φορολογία έκαναν και τον λαό να δυσανασχετεί. Την αυξανόμενη δυσαρέσκεια παραδέχεται και ο Ζωναράς που την αποδίδει σε κακή συμπεριφορά και καταχρήσεις του στρατού σε βάρος πολιτών. Επίσης κατηγορεί τον Φωκά επειδή επί των ημερών του σταμάτησε η επίβλεψη των αγορανόμων στα τρόφιμα , ενώ την ίδια στιγμή αυξάνονταν οι αυθαιρεσίες των εμπόρων και η αισχροκέρδεια , ιδίως με το σιτάρι που ήταν το πλέον σημαντικό προϊόν για τους κατοίκους. Πάντως ανεξάρτητα του αν και πόσο ευσταθούσαν οι κατηγορίες αυτές , η δημοσιονομική πολιτική του προκαλούσε μεγάλες αντιδράσεις με τους αντιπάλους του να καραδοκούν. Βέβαια έπρεπε να είναι προσεκτικοί , λόγω των ικανοτήτων του Φωκά αλλά και εξαιτίας της αφοσίωσης του στρατού προς εκείνον. Έτσι ξεκίνησαν μια συστηματική συκοφάντηση του , αλλά και μια υποχθόνια σχεδίαση του τρόπου εξόντωσης του.

Οι πραγματικές επιδιώξεις του Νικιφόρου Φωκά

Στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κάθε αυτοκράτορας , είχε τις φιλοδοξίες του , η υλοποίηση των οποίων εξαρτιότανε τόσο από τον χαρακτήρα και τις ικανότητες του , όσο και από τις γενικότερες πολιτικές συνθήκες της εποχής του. Υπήρχε όμως μια διαχρονική ιδεολογία , η οποία είχε σχέση με την ίδια την δημιουργία της αυτοκρατορίας , άρα και με το σκοπό της ύπαρξης της. Σύμφωνα με αυτή , η αναβαπτισμένη (από τον Μέγα Κωνσταντίνο) Αυτοκρατορία εξουσιοδοτήθηκε από τον Θεό ως θεματοφύλακας των χριστιανικών αξιών . Έτσι αποστολή του κράτους ήταν αφενός μεν η προστασία των απανταχού πιστών και του δόγματος της πίστης και αφετέρου η εξάπλωση και παγκόσμια ιδεολογική κυριαρχία του χριστιανισμού. Σε αυτό το κράτος θα έπρεπε να υπάρχει ιεραρχία , στην κορυφή της οποίας θα βρισκόταν ο εντεταλμένος του Θεού αυτοκράτορας που θα έπρεπε παράλληλα να μεριμνεί για την ειρήνη και την ύπαρξη ενός κράτους δικαίου. Το δόγμα αυτό συνοψιζόταν στο ο Θεός κυβερνά στον Ουρανό και ο Αυτοκράτορας στη Γη. Είναι αυτονόητο ότι δεν μπορούσαν να υπάρχουν άλλες χριστιανικές αυτοκρατορίες επί της γης. Στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία τα άλλα ομόθρησκα κράτη τα θεωρούσαν ως κατώτερους συγγενείς ή και πνευματικά τέκνα τους. Έχει ενδιαφέρον να δούμε ότι η άρνηση του Φωκά (όπως αναφέρει ο Λέων ο διάκονος) , να πληρώσει φόρο στους Βουλγάρους βασίζεται σε αυτό το σκεπτικό , δηλαδή πως είναι δυνατόν το κράτος μας που είναι ευλογημένο από το Θεό να πληρώνει φόρο σε κάποιον άλλον ; `` ότι βούλοιτο τοις Μυσοίς ή των φόρων , ην των Ρωμαίων αιτούσιν , είσπραξις ; οικέτην άρα με γεγεννηκώς λέληθας , και ο των Ρωμαίων σεβάσμιος βασιλεύς έθνει πανεστάτω και μιαρώ φόρους τελών υποκείσομαι ; ``.

 Η ουσιαστική απεξάρτηση του Πάπα της Ρώμης τον 8ο αιώνα ανέτρεψε μερικώς την ιδεολογία αυτή. Ο Πάπας μπορούσε πλέον να διορίζει ο ίδιος επισκόπους αλλά και να δίνει (με το αζημίωτο) όποιο τίτλο ήθελε στους Βασιλείς που χειροτονούσε. Το πλήγμα αυτό θεωρείτο σημαντικό αφού αμφισβητούσε την οικουμενικότητα του κράτους. Την εποχή αυτή η αυτοκρατορία βρίσκεται σε φάση επίθεσης στην αλλόθρησκη ανατολή , αλλά ξαναβρίσκεται αντιμέτωπη με μια νέα έξαρση της επιθετικότητας από την ομόθρησκη δύση. Ο Νικηφόρος Φωκάς είναι ένας δραστήριος και ικανός στρατιωτικός , γόνος οικονομικά ισχυρής οικογένειας που παράλληλα πιστεύει έντονα και πραγματικά . Τα δύο αυτά εκρηκτικά συστατικά βρίσκουν διέξοδο με την ανάδειξη του ως αυτοκράτορα , αφού μπορεί πλέον να εφαρμόσει αυτά που η ψυχή του επιθυμούσε από μικρός. Τα σχέδια του είναι μεγαλεπήβολα και συμβατά με την διαχρονική πολιτική της αυτοκρατορίας . Έτσι στην επιθυμία του για εδαφική επέκταση δίνει καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα. Στην εκστρατεία του στην Κρήτη, θα προπορεύεται το τρόπαιο του Σταυρού. Ενώ έδινε μεγάλη σημασία στην τήρηση των θρησκευτικών τελετουργιών και στην θρησκευτική προσήλωση των στρατιωτών του. Έτσι επέβαλλε την προσευχή σε καθημερινή βάση , φρόντιζε να τηρούνται οι νηστείες και οι εξομολογήσεις ιδιαίτερα πριν τις πολεμικές επιχειρήσεις , να τελούνται με όλη την δυνατή μεγαλοπρέπεια οι μεγάλες χριστιανικές εορτές κλπ. (Περιοδικό στρατιωτική ιστορία τεύχος Νο 49 , Σελ. 83-86). 

Επίσης αποκαλυπτική είναι μία παράγραφος του Λέων του Διάκονου (Ιστορία , Σελ. 234-235) που αναφερόμενος στη δολοφονία του Φωκά θα σχολιάσει ότι αν αυτή δεν γινότανε , ο αυτοκράτορας θα έφτανε τα σύνορα της επικράτειας από εκεί που ανατέλλει ο ήλιος (Ινδία) , έως εκεί που δύει (υπονοώντας την δυτική Ευρώπη). `` Ει γαρ μη τη τούτου αναιρέσει , εις το έμπαλιν η τύχη τούτοις απέτρεχεν , ουδέν ενέδει , επιβιούντος εκείνου , μη τα όρια πήξασθαι της σφων επικρατείας προς ανίσχοντα ήλιον κατά την Ινδικήν , και αύθις επί δυόμενον προς αυτά της οικουμένης τα τέρματα ``. Αλλά η επιθυμία του Φωκά φανερώνεται και σε επιστολή του προς τον Χαλίφη της Βαγδάτης , όπου αφού λοιδορεί τις στρατιωτικές ικανότητες του στρατού του , του προτείνει να επιστρέψει στην Αραβική χερσόνησο όπου και ανήκει , αφήνοντας στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αυτά που της ανήκουν. Στην επιστολή κάνει λόγο και για κατάκτηση της δύσης που φαίνεται δύσκολη και σύνθετη , αλλά και σημαντική λόγω του φόβου απώλειας του αποκλειστικού δικαιώματος χρήσης του όρου της οικουμενικότητας. Πάντως ο Φωκάς αποφασίζει να επιτεθεί πρώτα στην Ανατολή, αφού το Χαλιφάτο αντιμετώπιζε προβλήματα διάσπασης και ήταν αποδυναμωμένο . 

Πρώτος προς δυσμάς στόχος η αύξηση της επιρροής της αυτοκρατορίας στην Ιταλική χερσόνησο . Για το λόγο αυτό έχει αποδυθεί σε μια διπλωματική προσπάθεια να φέρει τους διάφορους ηγεμόνες της περιοχής με το μέρος του , περιορίζοντας την επιρροή του Πάπα και του Γερμανού αυτοκράτορα. Ο Φωκάς θέλει την επιστροφή της Ρώμης και της Ραβέννας στην αυτοκρατορία , για αυτό και θα εξοργισθεί , όταν θα πληροφορηθεί την επίθεση του Γερμανού αυτοκράτορα σε εδάφη της αυτοκρατορίας στην Ιταλική χερσόνησο. Είναι πιθανό , ότι επιθυμούσε να `` επισκεφθεί `` την Ιταλία , ειδικά αφού θα είχε εκπληρώσει σε πρώτη φάση τους στόχους του στην Ανατολή, αλλά και επειδή μια πρώτη απόπειρα που είχε γίνει στη Σικελία είχε αποτύχει. Ίσως για τον λόγο αυτό να μην επιθυμούσε να σπαταλήσει στρατό και χρόνο στη Βουλγαρία , σε μια ήσσονος σημασίας περίπτωση για αυτόν , προκειμένου να κρατήσει δυνάμεις για ένα σημαντικότερο στόχο. Βέβαια τα σχέδια αυτά απαιτούσαν τεράστιες ποσότητες χρημάτων και ικανό επαγγελματικό στρατό . Για αυτό και τα μέτρα του δεν πρέπει να αποσκοπούσαν στην ενδυνάμωση ή αποδυνάμωση κάποιας τάξης αλλά στην ενίσχυση του στρατού και κυρίως στην εξεύρεση πόρων. Το γεγονός ενισχύεται και από την διαχρονική ύπαρξη λέξεων , όπως δημοσιακοί πάροικοι ή και δημοσιάριοι , που υποδηλώνει τους αγρότες που ανήκαν στο κράτος (ή τους οποίους μπορούσε να φορολογεί). 

Αλλά και σύμφωνα με την νοοτροπία της εποχής , η ύπαρξη γεμάτου θησαυροφυλακίου θεωρείται ως στοιχείο ακμής … Η συγκεκριμένη πολιτική θα ενισχυθεί και από την πεποίθηση του , ότι οι εκπρόσωποι του Θεού πρέπει πρώτοι αυτοί να δίνουν το καλό παράδειγμα. Την άποψη του αυτή την τεκμηριώνει και με Νεαρά που εξέδωσε το 964 στην οποία ανέλυε γιατί προβαίνει σε ενέργειες που εκ πρώτης όψεως φαίνονταν εχθρικές προς τους εκπροσώπους του Θεού. `` Ο Θεός υπέδειξε πολυειδώς ότι ο πλούτος δεν είναι ο ασφαλέστερος τρόπος του να επιτύχωμεν την της ψυχής υμών σωτηρίαν. Και όμως εις τα μοναστήρια και εις τους άλλους ευαγείς οίκους επικρατεί περιφανής ή της απληστίας νόσος , την οποίαν βλέπων δεν ηξεύρω τη αληθεία τίνα του κακού να επινοήσω θεραπείαν ή πώς να κολάσω την αμετρίαν . Εις τίνας άραγε των πατέρων πειθόμενοι , ή πόθεν άλλοθεν λαβόντες τας αφορμάς προήχθησαν εις τοιαύτην περιττότητα ; Αδιακόπως σπουδάζοντες πώς να προσαποκτήσωσιν πλέθρα μύρια και λαμπράς οικοδομάς και αγέλας βοών , ίππων και καμήλων , άλλων δε κτηνών αναρίθμητα πλήθη , κατατείνουσι παρά ταύτα όλην της ψυχής την μέριμναν , ώστε κατ’ ουδέν διαφέρει του κοσμικού βίου ο δια των πολλών φροντίδων φλεγμαινόμενος τοιούτος μοναχικός βίος ``. (Στυλιανός Μιχόπουλος `` Βυζάντιο – Αυτοκράτορες - Κλήρος και Ελληνισμός `` Σελ.462). Πάντως τα σχέδια του θα μείνουν ημιτελή , λόγω της δολοφονίας του, ενώ ο Τσιμισκής θα επιλύσει τις διαφορές με την Δύση μέσω διπλωματικής οδού , πρώτο μέτρο της οποίας θα είναι ο γάμος της πριγκίπισσας Θεοφανούς με τον Γερμανό Όθωνα Β’(967-983).

Το σκοτεινό παρασκήνιο και η δολοφονία του Νικιφόρου Φωκά

Ιωάννης Τσιμισκής

Όσο ο Φωκάς προχωρούσε τα μέτρα του , τόσο η αντιπολίτευση οργάνωνε την ανατροπή του περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή. Παράλληλα προέβαιναν σε συστηματική συκοφάντηση του, με τον Ζωναρά, αλλά και τον Λέων τον Διάκονο να αναφέρουν και συγκεκριμένο περιστατικό στο οποίο ο Αυτοκράτορας θα αποδοκιμαστεί φανερά από τον κόσμο. Παράλληλα πλήθαιναν και τα `` θεϊκά σημάδια `` που αναφερόντουσαν στον θάνατο του… Ένα από αυτά του δόθηκε με σημείωμα από κάποιο μοναχό τον Νοέμβριο του 969 , δίνοντας του ένα μήνα ζωή , κάτι που επιβεβαιώθηκε πλήρως , αφού το σημείωμα ανέφερε ότι μετά τον Σεπτέμβριο , θα έχει μόνο άλλους τρεις μήνες ζωή. `` Εμοί τω σκώληκι , παρά της Πρόνοιας απεκαλύφθη , βασιλεύ , μεταστήναι σε των τήδε τω μετά τον παρελθόντα Σεπτέμβριο τρίτω μηνί ``. (Στυλιανός Μιχόπουλος `` Βυζάντιο – Αυτοκράτορες - Κλήρος και Ελληνισμός `` Σελ.464). Ήταν φανερό ότι τα συνωμοτικά σχέδια είχαν τεθεί σε εφαρμογή. Όμως παρότι ήταν πολλοί εκείνοι που ήξεραν ή συμμετείχαν , εντούτοις προτίμησαν (και υπό το φόβο αποτυχίας) να παραμείνουν στο παρασκήνιο, αφήνοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων στην νεαρή σύζυγο του Φωκά εκμεταλλευόμενοι τον άστατο χαρακτήρα της… Η Θεοφανώ είτε για λόγους συμφέροντος , είτε λόγω ερωτικής έλξης πίεζε τον σύζυγο της να φέρει τον Τσιμισκή (που είχε εκπέσει του αξιώματος του και διάκειτο πλέον εχθρικά προς τον αυτοκράτορα) στην Πρωτεύουσα και τελικά ο αυτοκράτορας θα της κάνει το χατίρι…

Το βράδυ της 10ης Δεκεμβρίου του 969 , ο Φωκάς που βρισκόταν μόνος στο δωμάτιο του θα δεχτεί την επίσκεψη της γυναίκας του. Η επίσκεψη αυτή είχε ως σκοπό να κατασκοπεύσει τα μέτρα φρούρησης , και μόλις είδε ότι αυτά ήταν ανύπαρκτα έφυγε … Λίγο αργότερα μια ομάδα αντρών με μεγάλη ορμή μπήκε βίαια στο δωμάτιο του και με πρωτοφανή βιαιότητα άρχισε να τον χτυπά αλύπητα. Ο Τσιμισκής θα δώσει με σπαθιά το τελειωτικό χτύπημα, ενώ δεν θα διστάσει να κόψει το κεφάλι του Φωκά επιδεικνύοντας το στην ανακτορική φρουρά που είχε καταφτάσει , λέγοντας της με αυτό τον τρόπο ότι αυτός πλέον είναι ο νέος αυτοκράτορας…. Η φρουρά που άλλωστε αποτελούνταν από μισθοφόρους και αφού το κακό είχε ήδη γίνει αποδέχτηκε το γεγονός και επέστρεψε στην βάση της… Ο νέος αυτοκράτορας θα προβεί σε άμεσες αντικαταστάσεις των συνεργατών του Φωκά, ώστε να αποτραπεί κάθε πιθανότητα εξέγερσης. Έτσι απέμενε η τελετή στέψης του , την οποία όμως ο Πολύευκτος δεν πραγματοποιούσε αν δεν ικανοποιούντο τρεις όροι… Αυτοί ήταν η άμεση ανάκληση των νόμων Φωκά για τον κλήρο , η εκδίωξη της Θεοφανούς, αλλά και να ανακαλύψει !!! ποιοι ήταν αυτοί που διέπραξαν το αποτρόπαιο έγκλημα … 

 Ο όρος που ικανοποίησε άμεσα ο Τσιμισκής ήταν η εκδίωξη της Θεοφανούς , που εξορίστηκε. Αν και για το θέμα αυτό έχουν λεχθεί πολλά, εντούτοις είναι γεγονός ότι ο έξυπνος τρόπος που χειρίστηκαν το θέμα οι άλλοι , δεν του άφηνε και πολλά περιθώρια να πράξει διαφορετικά. Στη συνέχεια προέβη στην ανάκληση όλων των νόμων Φωκά, προχωρώντας με δική του πρωτοβουλία ακόμη περισσότερο , αφού θα μοιράσει μεγάλο μέρος της περιουσίας του σε κοινωφελείς οργανισμούς , θα παράσχει ατέλεια φόρου στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Αρμενία , ενώ θα μοιράσει και μέρος του κρατικού θησαυροφυλακίου σε αρκετό κόσμο…. Θεωρητικά το ακανθώδες πρόβλημα ήταν ο τρίτος όρος , που αναφερόταν στην τιμωρία των ενόχων , αλλά και γι΄αυτό βρέθηκε τελικά λύση … αφού ο Τσιμισκής θα κατηγορήσει ως υπεύθυνους δύο συνεργάτες του , τους Λέοντα Βαλάντη και Θεόδωρο (Ή Γυφτοθόδωρο για τον Ζωναρά , τους οποίους και εξόρισε. Τα άτομα αυτά συνετέλεσαν βέβαια στην δολοφονία Φωκά , αλλά δεν ήταν οι μόνοι ούτε και οι αρχηγοί της … Οι διπλωματικές ισορροπίες είχαν βρεθεί και ο Πατριάρχης προχώρησε στη στέψη του νέου αυτοκράτορα ανήμερα των Χριστουγέννων του 969. Η πολιτική και ο χαρακτήρας καθιστούσαν τον Νικηφόρο Φωκά αντιδημοφιλή, όμως ο Λέων Διάκονος που εξιστορεί την ιστορία του , είναι κατηγορηματικός, ότι αν η ζηλόφθονη τύχη δεν τον απήγαγε από την ζωή , θα προσέφερε στεφάνια δόξας στην ηγεμονία των Ρωμαίων τέτοια που δεν είχαν γνωρίσει ποτέ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Λέων Διάκονος Ιστορία  , Ιερέας –Ιστορικός του 10ου αιώνα .
2) Ιωάννης Ζωναράς , Επιτομή Ιστοριών, Κρατικός αξιωματούχος του 12ου αιώνα.
3) Σπυρίδων Ζαμπέλιος `` Βυζαντιναί μελέται `` Αθήνα 1857 , εκδόσεις Καραβία.
4) Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου (Γιάννη Κορδάτου). Εκδόσεις Μπουκουμάνη .
5) Ιστορία του ελληνικού έθνους (Κων/νος Παπαρρηγόπουλος , ιστορικός του 19ου αιώνα).
6) Ιστορία του Βυζαντινού κράτους , τόμος Β’ (Κωνσταντίνου Ι Αμάντου).
7) Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία  Τεύχος 49  2009 `` Μονογραφία του Νικηφόρου Φωκά `` επιμελητής Γιάννης Χρονόπουλος Ιστορικός Κοινωνιολόγος.
8) Στρατιωτική εγκυκλοπαίδεια 1937 (τόμος Νικηφόρος Φωκάς) κατά διασκευή Συνταγματάρχου Ν. Μαγγιώρου , κατά Gustavue Schlumberger.
9) Στυλιανού Μιχόπουλου `` Βυζάντιο – Αυτοκράτορες – Κλήρος και Ελληνισμός `` Εκδόσεις Νέα Θέσις (Αθήνα 2000).
10) Οικονομική ανάπτυξη στο Βυζάντιο (900-1200) , Alan Harvey , Εκδόσεις ΜΙΕΤ.
11) Ελευθεροτυπία Ε’ Ιστορικά τεύχος Νο 144 , Ο Βυζαντινός άνθρωπος.
12) Ελευθεροτυπία Ε’ Ιστορικά τεύχος Νο 201 , Βυζαντινή διπλωματία.
13) Αρχείο Βυζαντινού δικαίου (Χρήστου Τορναρίτου ,Αθήνα 1931).