Της Δήμητρας Ρετσινά – Φωτεινίδου
Φιλολόγου – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Ένας μεγάλος δάσκαλος, ένας Ιεραπόστολος του Λόγου και του Ήθους στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο είναι ο Νίκος Καζαντζάκης (Ηράκλειο Κρήτης, Φεβρουάριος 1883 – Freighbourg Γερμανίας 1957). Το έργο του είναι διαχρονικό γιατί με την πένα του ο Καζαντζάκης κατάφερε να διεισδύσει στην Ανθρώπινη Ψυχή και να την ανατάξει στην θέση που της αρμόζει: δίπλα στον Ανθρώπινο Νου!
Γιατί τί άλλο είναι ο Άνθρωπος παρεκτός Πνεύμα και Ψυχή; Στοχαζόμαστε για χίλια δυό πράγματα εκτός από το βασικότερο: την ανθρώπινη φύση. Αυτό πρέπει να εξετάσουμε πρώτα, τι είναι αυτό το έμβιο όν που λέγεται άνθρωπος ώστε να δώσουμε λύσεις… Ο άνθρωπος, λοιπόν, είναι πρωταρχικά και κύρια Ύπαρξη Πνευματική και Ψυχική. Επομένως οι ανάγκες του είναι Πνευματικές και Ψυχικές πρώτα και κυριότερα! Όπως δεν ζεις χωρίς ψωμί έτσι δεν ζεις χωρίς πνευματικά ερεθίσματα και χωρίς Αγάπη (ψυχικό ερέθισμα).
Διανόηση και Συναισθηματική νοημοσύνη πάνε μαζί. Και είναι πιο σημαντικοί παράγοντες για την ανθρώπινη ύπαρξη από ό,τι τα υλικά μέσα επιβίωσης. Το Πρόσωπο για να ζήσει χρειάζεται ,περισσότερο από κάθε τι άλλο εφόδιο, τις πνευματικές και ψυχικές αρετές που θα το κάνουν να σταθεί στα πόδια του για βγάλει μόνο του το ψωμί του. Δηλαδή χρειάζεται εκτίμηση, σεβασμό, ευγένεια, υποστήριξη, προστασία και, το κυριότερο, χρειάζεται υψηλό ηθικό και κάποιο νόημα για να πορευθεί στην ζωή. Όλα τα παραπάνω, όπως ανέφερα ήδη, είναι ανάγκες και όχι επιθυμίες. Είναι δηλαδή απαραίτητα χαρακτηριστικά και εφόδια της ανθρώπινης Φύσης, που με τον καιρό γίνονται ή πρέπει να γίνουν αναπόσπαστα στοιχεία της ανθρώπινης Κοινωνίας.
Ας θυμηθούμε τους νέγρους δούλους στην Αμερική, οι οποίοι επί πέντε αιώνες (15ος -19ος αι.) ζούσαν σε καθεστώς σκλαβιάς… Όμως έπρεπε να αναπνεύσουν! Και το κατάφεραν με το τραγούδι που ήταν, για όλον αυτόν τον καταπιεσμένο και θλιμμένο κόσμο, μια πνευματική και ψυχική αναπνοή, μια απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους διέξοδος. Γιατί χωρίς την τέχνη, την επιστήμη, την δημιουργία και την ψυχική ισορροπία ο άνθρωπος παύει να είναι άνθρωπος… πέφτει στο επίπεδο του απλού ζώου και αυτό δεν το αντέχει, τον τρελαίνει!
Στην έλλειψη ή στην απουσία πνευματικού και ψυχικού νοήματος, κατά τη γνώμη μου, οφείλονται όλα τα κακά του κόσμου αυτού. Elan Vital την αποκαλεί ο Γάλλος φιλόσοφος H. Bergson, Libido ο Φρόυντ, Ζωτική Ορμή οι Έλληνες, Sturm und Drang (Θύελλα και Ορμή) οι Γερμανοί… αυτή την δύναμη που έχει ο άνθρωπος στα σπλάχνα του, στον γονιδιακό κώδικα DNA. Αυτή η πρωτίστως πνευματική και ψυχική δύναμη (ας μη ξεχνούμε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι –όπως χαριτωμένα λένε οι βιολόγοι- υπερτροφικός και αποτελείται από 30 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα, τους νευρώνες) πρέπει να διοχετεύεται σε δημιουργικά έργα και σε υγιείς κοινωνικές και προσωπικές σχέσεις. Διαφορετικά, η ορμή αυτή μπουκώνει, σπαργώνει στους νέους ιδίως και για να εκτονωθεί πλέον καταλήγει στα εγκλήματα, στις αυτοκτονίες, στην παραίτηση, στην αλλοτρίωση…
Εκφράζοντας τις προσωπικές μου σκέψεις στο παρόν δοκίμιο, φίλες και φίλοι αναγνώστες, νομίζω πως αποτίνω καλύτερα τον φόρο τιμής που αρμόζει στον μεγάλο Έλληνα λογοτέχνη, στοχαστή και φιλόσοφο Νίκο Καζαντζάκη.
Ο Νίκος Καζαντζάκης αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες λογοτέχνες και ως ο περισσότερο μεταφρασμένος παγκοσμίως. Ήταν ένας από τους πιο σεβαστούς από το λαό και από τους πλέον αναγνωρισμένους στο εξωτερικό συγγραφείς. Από το 1945 ως το 1948 ήταν πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.
Όπως λένε οι βιογράφοι του, ο Καζαντζάκης κανονικά έπρεπε να είχε αρχίσει τη σταδιοδρομία του ως δικηγόρος και όχι ως συγγραφέας ή δημοσιογράφος. Για δικηγόρο τον προόριζε, άλλωστε, ο πατέρας του, ο καπετάν Μιχάλης, αφού πρώτα τον μύησε στην αγάπη και στο δέος της λευτεριάς. Στις σφαγές του 1889 τον πήρε από το χέρι κατά το ξημέρωμα της πρώτης αιματοβαμμένης νύχτας, τον πήγε στην Πλατεία με τα λιοντάρια και τον έβαλε να προσκυνήσει τα παγωμένα πόδια των παλικαριών των κρεμασμένων από τους Τούρκους στον θεόρατο πλάτανο. Ήταν τουρκοκρατούμενη τότε η Κρήτη και μαχόταν για λευτεριά. Εκείνη η εικόνα και η εμπειρία δεν έφυγαν ποτέ ούτε από τη σκέψη του ούτε από την καρδιά του…
Παρά το γεγονός ότι ήταν ένας ασκητής, ένας αναχωρητής, αναμείχθηκε και στα κοινά, ακόμη και στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Σπουδαιότατης εθνικής σημασίας είναι η αποστολή του στον Καύκασο το 1919 (επί Ελ. Βενιζέλου) για τον επαναπατρισμό των εκεί Ελλήνων Ποντίων, που υπέφεραν μετά την επικράτηση του κομμουνισμού από το 1917 στη Ρωσία. Μετέφερε τότε στην Ελλάδα, μέσα σε τεράστιες δυσκολίες, 150.000 Έλληνες και τους εγκατέστησε στη Μακεδονία και στη Θράκη. Μαζί του πήρε και τον Γιώργη Ζορμπά, τον μυθιστορηματικό «Αλέξη Ζορμπά».
Η λογοτεχνική γλώσσα και το ύφος του Καζαντζάκη μας είναι οικεία από τα σχολικά μας χρόνια. Σας υπενθυμίζω λίγο από την ατόφια χάρη του έργου του παραθέτοντας ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται». Πρόκειται για την περιγραφή του ερχομού των κατατρεγμένων Ελλήνων προσφύγων από την Αρτάκη της Προποντίδας σε ένα πλούσιο χωριό κάτω από το βουνό της Σαρακήνας:
«Κουράγιο, παιδιά μου, φώναζε ο παπα-Φώτης και πηγαινόρχουνταν ανάμεσα στο κοπάδι του. Κουράγιο, τώρα θα ‘ρθουν οι προεστοί, τώρα θα ‘ρθει ο παπα-Γρηγόρης , τελειώνουν τα βάσανά μας… Θα ρίξουμε πάλι ρίζες στο χώμα, δεν θα χαθεί το Γένος! Βουή χαρούμενη σηκώθηκε, σα βουβούνισμα μελισσιού και κατακάθισε πάλι. Μερικές γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους, έβγαλαν το βυζί, προσθήλιασαν τα μωρά τους, να μην κλαίνε. Ο άντρακλας ακούμπησε το λάβαρο στη γης κι ο εκατοχρονίτης γέρος άπλωσε τη ροζωμένη χερούκλα του στο σακί με τα κόκκαλα των νεκρών προγόνων που κουβαλούσε για να θεμελιώσουν την νέα τους πολιτεία…»