 |
| φωτο από: https://cdn.sansimera.gr/media/photos/main/Alosi_Konstantinoupolis-1453.jpg |
"Γιατί έπεσε η Πόλη πατέρα;" - να ένα ωραίο θέμα να συζητάς τέτοια μέρα κάθε 29η Μαΐου μέχρι την Επιστροφή.
1. Λόγω διαφθοράς:
«Ο θεολόγος Ιωσήφ Βρυέννιος (14-15 αιώνας) σ’ έναν του λόγο με τον τίτλο «τίνες αιτίαι των καθ’ ημάς λυπηρών» περιγράφει τη βυζαντινή αυτοκρατορία σαν ένα τόπο φαυλόβιο, βορβορικό, ερεβώδη σε σχέση με την παλαιά αυτοκρατορική λάμψη. Ακόμα και ανήλικα κορίτσια παραδίνονταν στη διαφθορά και η πορνεία των γυναικών ήταν παντού εξαπλωμένη με τα καπηλιά και τα πανδοχεία να έχουν την τιμητική τους. Η πόλη βρίσκεται σε απόλυτη παρακμή. Μάλιστα θυμίζει σε πολλά την σημερινή Αθήνα. Χωρισμένη σε διάφορες γειτονιές που χωρίζονται από ξεχορτάριαστα παρτέρια, που κάπου κάπου χρησιμοποιούνται ως χωματερές σκουπιδιών, αναλόγως με την συνοικία. Κι αν θεωρεί κάποιος πως αυτή είναι η κατάσταση μόνο των πληβείων ας το ξανασκεφτεί. Στην βυζαντινή αριστοκρατία οι γυναίκες ντύνονταν με αντρικά ρούχα και οργίαζαν νύχτα και μέρα. Η ελίτ σταθερά προσηλωμένη στην οικουμενιστική της αφασιακή θεώρηση αρνείται να αναγνωρίσει τους ισχυρούς δεσμούς που έχουν αναπτυχθεί, κυρίως στον ελληνικό χώρο, λόγω συμπαγούς εθνικής ταυτότητας (Σβορώνος). Η πάλαι ποτέ περίλαμπρη Βασιλεύουσα είναι ένα απέραντο πορνείο που κατακλύζεται από δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις (Κορδάτο). Διάφοροι τσαρλατάνοι (μερικοί εντάσσουν σε αυτούς και τον λόγιο, μοναχό και μετέπειτα Πατριάρχη Κων/λεως Γεννάδιο Σχολάριο) ψευδοπροφήτευαν, σε καθημερινή σχεδόν βάση και για πάνω από εκατόν πενήντα έτη, πως οι ρωμιοί θα έβλεπαν άσπρη μέρα μόνον όταν τα μεχμέτια πατούσαν την Πόλη [«Ίσθι, τέκνον. Ει μη παντελής φθορά Ρωμαίοις επέλθοι, ουκ επιγελάσει τοις Χριστιανοίς η τύχη. Δει γαρ την Πόλιν υπό Τούρκων φθαρήνια και ούτω τα των Χριστιανών δυστυχήματα τέλος έξουσι»]. Η λεπτομέρεια αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία για να κατανοήσουμε το υπόβαθρο μιας καθαρά ιδεολογικής σύγκρουσης, των Ενωτικών (Ουνιτών) και των Ανθενωτικών.
2. Λόγω της διαμάχης «ανθενωτικών» και «ουνιτών»:
Η Ένωση των Εκκλησιών που αποφασίστηκε στη Σύνοδο της Λυών (1274 μΧ) καταργήθηκε σχεδόν αμέσως. Στον ενάμιση αιώνα που ακολούθησε ακούγονταν κατά καιρούς ενωτικές φωνές όπως αυτές του Bαρλαάμ ντε Σεμινάρα, του Δημήτριου Κυδώνη, του μαθητή του Μανουήλ Καλέκα και του αρχιεπισκόπου Σμύρνης Παύλου, αλλά και εκείνες οι κοντόφθαλμες ανθενωτικές όπως αυτή του Νείλου Καβάσιλα. Οι δραστήριοι ηγεμόνες του Μορέως και της Ηπείρου όμως επέμειναν, με την αρωγή κυρίως της Γαληνιοτάτης, δηλαδή της Δημοκρατίας της Βενετίας. Έτσι, φτάνουμε στη Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας, ακριβώς επειδή η έδρα των συνομιλιών άλλαξε όταν ξέσπασε πανούκλα στην πρώτη πόλη. Με τον φόβο και τον τρόμο ζωγραφισμένο στα μάτια και την καυτή ανάσας του τούρκου στον σβέρκο οι εκκλησιαστικές ζυμώσεις ήσαν τώρα πιο έντονες και είχαν μεγαλύτερο αντίκτυπο στην πνευματική και πολιτική ζωή του Χριστιανικού Κόσμου για δύο βασικούς λόγους:(α) διότι οι αποφάσεις της Συνόδου θα σήμαιναν -και θα ήταν ψέμα μου να το κρύψω- ολοκληρωτική υποταγή των Βυζαντινών στους Λατίνους. Εδώ όμως ας μας επιτραπεί μία μικρή παρένθεση. Τον 13ο αιώνα ο ζωτικός χώρος της Ρωμανίας εδαφικά, έχει συρρικνωθεί στο ελάχιστο. Μία φλούδα γης γύρω από τον Βόσπορο και μερικές ψηφίδες γης (τιμάρια) σε Ήπειρο, Μωριά και Τραπεζούντα και (β)διότι στο Βυζάντιο είχε ήδη προηγηθεί μια σειρά από έντονες πνευματικές διαμάχες που επηρέασαν και το ζήτημα της Ένωσης καταλυτικά. Οι διαμάχες ήταν φιλοσοφικές και πολιτικές και η επιφάνεια τους αφορούσε τις θεολογικές αντιθέσεις που υπήρχαν ανάμεσα στην παραδοσιακή βυζαντινή θεολογική σκέψη και σε δυτικούς νεοτερισμούς που έρχονταν και από τη Δύση όπως για παράδειγμα την αντίθεση του Ησυχασμού με τη δυτική σχολαστική φιλοσοφία και την Αναγέννηση. Αυτές οι αντιθέσεις ήταν φιλοσοφικές-θεολογικές, όμως αναπόφευκτα εκφέρονταν από τους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής και με τη μορφή μιας γενικότερης διάθεσης, θετικά ή αρνητικά φορτισμένους- απέναντι στη Δύση και άρα και απέναντι στην Ένωση της Ανατολικής Εκκλησίας με τη Δυτική.
Ο Γεώργιος Γεννάδιος Σχολάριος, που μετέβη στη Φερράρα ως ουνίτης για να περάσει αργότερα στην απέναντι όχθη και ο μητροπολίτης Εφέσου, Μάρκος Ευγενικός, υπερτόνισαν τις δογματικές διαφορές μεταξύ των Εκκλησιών και τις ανησυχίες τους για τη δυνατότητα της Ανατολικής να διατηρήσει μια ισορροπία δυνάμεων με τη Δυτική Εκκλησία και να μην καταλήξει πλήρως υποτελής σ' αυτήν ναρκοθετώντας τις συνομιλίες στις οποίες ωστόσο ο ρεαλισμός των Παλαιολόγων και των Καντακουζηνών θριάμβευσε. Αντίθετα, οι ενωτικοί όπως ο Καρδινάλιος Βησσαρίων από την Τραπεζούντα και ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων πρόβαλαν τη σημασία της πνευματικής και φυλετικής υπεροχής της Δύσης καθώς και τις ουσιαστικές ομοιότητες στον τρόπο ζωής και την εύκολη προσέγγιση που υπήρχαν ανάμεσα στους λαούς του Βυζαντίου και στους Φράγκους. Ο Πλήθωνας βέβαια αδιαφορούσε για την Ένωση. Ήθελε απλά να διδάξει σε Ελεύθερους Ανθρώπους που μόνο η Μεσόγειος βρέχει τα πόδια τους. Ήταν ελληνιστής, πίστευε στην Ελληνική Αναγέννηση, και ως μέρος αυτής πρέπει να ιδωθεί. Στα της ενώσεως τώρα, αυτό που είχαν διαβλέψει οι ουνίτες και αρνούνταν να αντιληφθούν οι ανθενωτικοί, είναι ακριβώς το πρόβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το Ισλάμ σήμερα: σήμερα δεν απειλεί την Δύση κανένας Τραμπ (κι ας πάτησαν οι αμερικάνοι την Ευρώπη το 45), όπως τότε δεν απειλούσε η Δύση την Κωνσταντινούπολη (και ας την άλωσε το 1204). Ο μόνος πραγματικός κίνδυνος εκείνη την στιγμή ήταν η σέλα και η σπάθα του έφιππου γενιτσάρου. Η, πρωτίστως ιδεολογική, αντίθεση μεταξύ των δύο θα κορυφωθεί όταν ο Γεννάδιος θα κάψει τις θέσεις του Πλήθωνα για τον Πλάτωνα και ο Μέγας Δούκας λουκάς Νοταράς θα εκστομίσει το «Κρειττότερόν εστιν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν».
3. Λόγω της απροθυμίας των κατοίκων της Πόλης να πολεμήσουν «για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία»:
Το πιο θλιβερό φαινόμενο από όλα τις παραμονές της αλώσεως ήταν η απροθυμία και η εκθήλυνση των υπηκόων της πάλαι ποτέ ένδοξης αλλά νοσούσας πλέον αυτοκρατορίας: «[...] Άλλοι πάλι από το λαό, λέει ο χρονογράφος Λεονάρδος, όταν ο αυτοκράτορας τους παρακαλούσε να πάνε στα κάστρα και να πολεμήσουν για τη σωτηρία της Πόλης, απαντούσαν πως δεν «αδειάζουν γιατί έχουν δουλειές στα σπίτια τους, εξάλλου, πρέπει να δουλέψουν για να βγάλουν το ψωμί τους»». Δυστυχώς ήταν λογικό να συμβαίνει αυτό. Απέναντι στους Τούρκους στάθηκαν μερικές χιλιάδες επικοί υπερασπιστές υπό τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Έλληνες, Γενουάτες, Βενετοί και Κρήτες. Την ίδια στιγμή στα μοναστήρια υπήρχε ένας αριθμός περίπου 25.000-50.000 μάχιμων ανδρών, η παρουσία των οποίων κενδεχομένως να αρκούσε για να αντιστρέψει τα αριθμητικά δεδομένα (6.000-7.000 Βυζαντινοί και 80.000-100.000 οθωμανοί). Παρέμειναν όμως απαθείς σε ένα καθεστώς όπως τα σημερινά εξάστερα ξενοδοχεία, για τους πιό πλούσιους, όπου με ένα ικανοποιητικό αντίτιμο εξασφάλιζε κανείς πλήρη ασυλία από την στράτευση για την άμυνα της Πόλης. Την ίδια στιγμή, το αρσενάλι της Βενετίας γέμιζε ασφυκτικά με νέα παιδιά ως την πλατεία του Αγίου Μάρκου, ντυμένα τον πορφυρό πολεμικό χιτώνα και με τις βαλίστρες και τα δόρατα τους στα χέρια έσερναν τον χορό του θανάτου από την Βενετία στην Κωνσταντινούπολη. Το ίδιο και ο γιγαντόσωμος Γενουάτης Διοικητής της Χίου, Τζιστουνιάνι ο οποίος εξέπλευσε προς τον Βόσπορο με 2500 άνδρες του.
4. Η Πόλη «παραδόθηκε εκ των έσω»:
Ο Μωάμεθ, και ο κάθε ισμαηλίτης Σουλτάνος, ήταν (και είναι) υποχρεωμένοι να σέβονται το Κοράνι. Αν έπαιρναν την Πόλη με το σπαθί, τότε καμιά εκκλησία και κανένα ιερό δε θα έμενε όρθιο κι ούτε θα δίνονταν αμέσως τα θρησκευτικά και πολιτικά προνόμια στους Ρωμαίους. Αυτή ήταν η οθωμανική και γενικά η μουσουλμανική παράδοση στον πόλεμο για την μοίρα των κατακτημένων. Το κοράνι όμως απαγορεύει ρητά και κατηγορηματικά να καταστρέφονται οι χώρες που παραδίνονται θεληματικά εφόσον ανήκουν στις αβρααμικές θρησκείες κι ακόμα να μην γίνονται σφαγές και καταστροφές ή να χαλούν τις εκκλησίες των απίστων. Η συνθήκη αυτή άντεξε στον χρόνο ώστε να αναγνωρίζεται και η εγκυρότητα της. Η Ιερουσαλήμ δεν σφαγιάστηκε, ούτε ισοπεδώθηκε, αφού παραδόθηκε. Η ιστορία όμως συχνά σκαρώνει τερτίπια αναπάντεχα. Ένα από αυτά έχει να κάνει με την άλωση της Πόλης. Όπως είναι γνωστό η Πόλη έπεσε την σαν σήμερα το μεσημέρι, όταν ο Βασιλεύς των Ελλήνων Κωνστνατίνος ΙΑ' Παλαιολόγος, φονεύθηκε στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού. Το πόσο γενναίος άνδρας υπήρξε ο Παλαιολόγος αποδεικνύεται όχι μόνο από την θυσία του αλλά και από τον λόγο του προ αυτής: «Γνωρίζω δὲ ὅτι αὔτη ἡ μυριαρίθμητος ἀγέλη τῶν ἀσεβῶν, καθὼς ἡ αὐτῶν συνήθεια, ἐλεύσονται καθ’ἠμῶν μετὰ βαναύσου καὶ ἐπηρμένης ὀφρύος καὶ θάρσους πολλοῦ καὶ βίας, ἴνα διὰ τὴν ὀλιγότητα ἠμῶν θλίψωσι καὶ ἐκ τοῦ κόπου στενοχωρήσωσι, καὶ μετὰ φωνῶν μεγάλων καὶ ἀλαλαγμῶν ἀναριθμήτων, ἴνα ἠμᾶς φοβήσωσι». Δεν τους φοβήθηκε ποτέ. Κοίταξε την άβυσσο στο πρόσωπο και κόντεψε να την νικήσει.
Ο Γεννάδιος που στο μεταξύ είχε καταστεί εμβληματική μορφή των ανθενωτικών, εξακολουθούσε με ιδιαίτερο ζήλο την διαβολή του και την δράση του εναντίον του Βασιλέως. Δίδασκε πως ήταν θέλημα θεού η Πόλη να τουρκέψει και καταριόταν τους ενωτικούς και το παλάτι, φανάτιζε το λαό που πολλές φορές έδειξε σημεία ανταρσίας αγριεύοντας και βρίζοντας αρχόντους και βασιλέα μπροστά στον ιππόδρομο. Η Μεγάλη Εκκλησία, ακριβώς επειδή είχε τελεστεί ενωτική λιτανεία εντός της, θεωρείτο ότι την είχαν καταλάβει οι λεγεώνες των εωσφορικών ταγμάτων και έστεκε έρημη, σαν νεκροζώντανη. Οι ανθενωτικοί είχαν δώσει ειδικές οδηγίες στους κληρικούς που επηρέαζαν να μην εξομολογούν και να αποκλείουν από τα μυστήρια της ενορίας τους αρχικά όσους λαϊκούς είχαν εκκλησιαστεί από καθολικό ιερέα και στην πορεία όλους όσους καλό έβλεπαν την Ένωση. Εδώ όμως θα ήταν λάθος να μην τονιστεί επίσης το γεγονός, ότι η μνήμη των δεινών της αλώσεως από τους Φράγκους ήταν ακόμη νωπή και η βαρβαρότητα των δυτικών ιπποτών -που σε τίποτα δεν θύμιζαν τα ιππποτικά ρομάντζα και τα ανδραγαθήματα- φάνταζε ολοζώντανη στα μάτια όλων (Φραντζής - Χρονικόν Αλώσεως της Πόλεως). Γεγονός όμως είναι πως αν η Πόλη είχε καταληφθεί με το δόρυ μόνο, τότε θα ισοπεδωνόταν συθέμελα και καμία προνομιακή μεταχείριση, ασυλία, οικονομική ή φυσική, ή εύνοια δεν θα ήταν αρκετή για να συγκρατήσει τα βαρβαρικά στίφη από ανατολίτες. Το ζήτημα τέθηκε από τον Σουλεϊμάν, όταν στην προσπάθεια οικονομικής ενίσχυσης της εκστρατείας τους στην Ευρώπη ζήτησε την γνωμοδότηση του Ανώτατου Ισλαμικού Δικαστηρίου της Υψηλής Πύλης. Το δικαστήριο απεφάνθη ότι ορθώς οι ρωμιοί είχαν ασυλία εξαναγκασμού στράτευσης στον οθωμανικό στρατό διότι αν και η Πόλη είχε κυριευτεί, εξ αιτίας του Βασιλέα της, είχε παραδοθεί από τον Πατριάρχη της. Δυστυχώς για τους υπερασπιστές των ανθενωτικών, πριν την άλωση και με δεδομένο τον πολιτικό-εκκλησιαστικό ζόφο που περιγράψαμε, η θέση του Πατριάρχη είχε χηρέψει. Πρώτος Πατριάρχης μετά την άλωση - με τον Μεχμέτ να τον ψάχνει επί έξι ολόκληρες μέρες - χρίστηκε (εννοείται) ο Γεώργιος Γεννάδιος Σχολάριος
Υ.Γ.
Όταν ξαναγυρίσουμε - εμείς, τα παιδιά, τα εγγόνια, τα δισέγγονα μας κ.ο.κ. - πάλι ο τούρκος θα είναι το υπαρξιακό μας πρόβλημα και όποιος συνεργάζεται μαζί του.