Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτέλεσε ενα εγχείρημα που είχε ως στόχο την οικονομική ενοποίηση των κρατών του χώρου της Ευρώπης. Αναγνωρίστηκε ενα κοινο θεσμικό πλαίσιο (Συνθήκες) που θα προωθούσε αποτελεσματικά αυτη την ενιαία ολοκλήρωση ωστε να τεθούν οι βάσεις για την ύφανση της πολιτικής ενοποίησης.
Σταδιακά μεσω της φανερής ενίσχυσης του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μειώθηκε το δημοκρατικό έλλειμμα που χαρακτήριζε την Κοινότητα μεχρι το 1992 και αναδείχθηκε η βασικότερη αρχή του κράτους δικαίου, η αρχή της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Βέβαια παρά τη δυναμική αυτή κατεύθυνση προς την υπερεθνικότητα και την κοινοτική ολοκλήρωση, οι πολιτικοί συσχετισμοί και τα στρατηγικά συμφέροντα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία των θεσμών και στο ενωσιακό περιβάλλον. Τα κράτη μέλη δεν δέχονται την προσβολή των συμφερόντων τους για χάρη της επιτάχυνσης της ενοποίησης και προασπίζουν σθεναρά τις κύριες πολιτικές τους. Το διακυβερνητικό στοιχείο διακατέχει κυρίως το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στα οποία οι αποφάσεις λαμβάνονται με ομοφωνία. Σε αυτά τα δυο όργανα γίνεται προσπάθεια για ουσιώδη σύγκλιση των θέσεων μεταξύ των κρατών, διαδικασία η οποία είναι χρονοβόρα και συνήθως δεν καρποφορεί.
Οι προαναφερθείσες ανεπάρκειες στη δομή της Ένωσης έχουν οδηγήσει σε αμφισβήτηση την αποτελεσματικότητα του θεσμού απο πολλά κράτη και προκαλούν απότομα ταρακουνήματα που θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο την ίδια την υπόσταση αυτής της μακροχρόνιας συνεργασίας.
Πιο συγκεκριμένα, η επικείμενη αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου απο την διακρατική αυτή οργάνωση εντείνει την αστάθεια και την αβεβαιότητα για την χρονική συνέχεια της. Με την ενεργοποίηση του άρθρου 50 και την επιτυχημένη ολοκλήρωση των σκληρών διαπραγματεύσεων η Ένωση θα γυρισει σελίδα, αφού ενας σημαντικός κρίκος θα εχει αποσπαστεί με τις συνέπειες να είναι κυρίως αρνητικές όχι μόνο για το εμπόριο αλλά και για την ομαλή πορεία προς μια ευρωπαϊκή εμβάθυνση.
Αξίζει να τονισθεί επίσης ότι η προσφυγική κρίση σε συνδυασμό με την τρομοκρατία εχουν συντελέσει αποφασιστικά στη ραγδαία άνοδο των ευρωσκεπτικιστικών κινημάτων με κυριότερα «κρούσματα» να εμφανίζονται στην Ουγγαρία και στην Αυστρία. Η ακροδεξιά αναδύεται επικίνδυνα στον χώρο της Ευρώπης απειλώντας να αποσαρθρώσει βασικες δημοκρατικές αξίες που συνοψίζουν την ιδέα του κράτους δικαίου. Φυσικά η Ευρώπη προωθεί την πολυπολιτισμικότητα και απορρίπτει ρατσιστικές και ξενοφοβικές διακρίσεις. Όμως οι εθνικές νοοτροπίες διαδραματίζουν κεφαλαιώδη ρόλο στο διακυβερνητικό σύστημα και αυτός ειναι ο λόγος που βραδύνει απελπιστικά και σε μεγάλο βαθμο η περαιτέρω εμβάθυνση και ολοκλήρωση. Δεν λαμβάνει χώρα ομαλή διευθέτηση και κατανομή των προσφυγικών ρευμάτων λόγω της απροθυμίας πολλών κρατών μελών να τηρήσουν τα συμφωνηθέντα στα μεταναστευτικά ζητήματα και έτσι επιβαρύνονται δυσανάλογα η Ελλάδα και η Ιταλία. Οι ανισορροπίες αυτές γεννιούνται επειδή τα κράτη έχουν ως προτεραιότητα την εθνική ασφάλεια θυσιάζοντας με αυτόν τον τρόπο σημαντικές αξίες της Ένωσης.
Συνοψίζοντας, τα προαναφερθέντα γεγονότα κλονίζουν τα θεμέλια του θεσμού. Τα κράτη μέλη προσπαθώντας να λύσουν τα ανακύπτοντα προβλήματα προκρίνουν παράλληλα τις εθνικές στρατηγικές και αδυνατούν να βρούν κοινό παρονομαστή για να προστατέψουν την ιστορική αυτή συνεργασία. Τι χρειάζεται όμως για την διατήρηση και την ενίσχυση της; Εποικοδομητικός διάλογος, οράματα για βιώσιμη ανάπτυξη, υποχωρήσεις όσον αφορά την πρόταξη των εθνικών συμφερόντων και ισχυρός συντονισμός για την αποφυγή της διάλυσης. Εμείς αυτή την Ευρώπη θέλουμε. Οι κυβερνήσεις είναι όμως πρόθυμες να υποστηρίξουν αυτή την επιθυμία;
Πηγές
Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης τόμος ΙΙ Καλαβρός-Γεωργόπουλος
Μετασχηματισμοί του κράτους και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης Ευάγγελος Βενιζέλος