Μεταξύ της Ουάσινγκτον και της Άγκυρας υπήρχε ένα συνεχές κανάλι επικοινωνίας όλους τους μήνες πριν κατά και μετά την τουρκική εισβολή του 1974.
Από: mignatiou.com - Του Κώστα Βενιζέλου
Τα απόρρητα έγγραφα, κυρίως τα αμερικάνικα επιβεβαιώνουν πως η επικοινωνία αυτή γινόταν μόνο στο ψηλότερο επίπεδο. Δηλαδή, σε πολιτικό επίπεδο, παρακάμπτοντας τις πλείστες φορές τους υπηρεσιακούς. Άλλωστε, η εμπλοκή των υπηρεσιακών εμπεριείχε τον κίνδυνο διαρροών, εξέλιξη που θα επηρέαζε αναμφίβολα τους σχεδιασμούς.
Πρωταγωνιστές οι Κίσιγκερ και Ετζεβίτ. Ο καθηγητής και ο φοιτητής. Από τις αρχές Αυγούστου 1974, και ενώ όλοι ανέμεναν την σύγκλιση της Διάσκεψη της Γενεύης, οι Τούρκοι είχαν ενημερώσει τους Αμερικανούς για τα σχέδια τους να επεκτείνουν την υπό κατοχή περιοχή και να συμπεριλάβουν στα λάφυρά τους την Αμμόχωστο.
Ο Αμερικανός υπουργός γνώριζε ότι οι Τούρκοι θα προχωρήσουν στη δεύτερη φάση της στρατιωτικής επιχείρησης, που είχαν ονομάσει «ΑΤΤΙΛΑΣ ΙΙ» και σύμφωνα με συνεργάτες του και δικά του έγγραφα, που παραμένουν μέχρι σήμερα απόρρητα, δεν ήθελε να τους σταματήσει. Ο Κίσιγκερ ήταν απόλυτος στο θέμα αυτό και πίστευε ότι νομικά η Τουρκία «είχε δίκιο», κάτι που του επιβεβαίωσε εγγράφως και ο νομικός σύμβουλος του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ, Χέλμουτ Σόννενφελντ, την επομένη του πραξικοπήματος (Τα μυστικά αρχεία του Κίσιγκερ. Η απόφαση για τη διχοτόμηση. Μ. Ιγνατίου-Κ. Βενιζέλος).
Οι Αμερικανοί διαμόρφωσαν, λίγο πριν τη δεύτερη φάση της εισβολής, ένα πλαίσιο συμφωνίας, το οποίο κωδικοποιήθηκε και παρουσιάσθηκε τότε στα εμπλεκόμενα μέρη. Μια φόρμουλα που προδήλως ευνοούσε τους Τούρκους:
Οι κυπριακές κοινότητες Ελλήνων και Τούρκων θα έπρεπε να ρυθμίσουν τις εσωτερικές τους υποθέσεις σε μια αυτόνομη βάση. Αυτή η θέση στην πραγματικότητα αποτελεί την ομοσπονδιακή λύση που επιζητούν οι Τούρκοι, παρόλο που ο Κληρίδης προτιμά να την αποκαλεί «καντονιακή». Η καλύτερη λύση θα ήταν να μη δοθεί καμιά ταμπέλα και θα μπορούσε να αποκαλείται απλά «Η Συμφωνία της Γενεύης του 1974».
Σε εθνικά και διεθνή θέματα, θα έπρεπε να συντονιστούν οι υπευθυνότητες του Ελληνοκύπριου προέδρου και του Τουρκοκύπριου αντιπροέδρου (Κληρίδης και Ντενκτάς). Αυτή η θέση δίνει στους Τούρκους το δικαίωμα αρνησικυρίας που επιζητούν εδώ και καιρό και το οποίο αρνούνταν επίμονα ο Μακάριος.
Το βασικότερο, κεντρικής σημασίας για τους Τούρκους, θέμα αυτής της συμφωνίας θα είναι ο εκτεταμένος θύλακας Λευκωσίας-Κυρήνειας που τώρα βρίσκεται υπό τουρκικό έλεγχο και ο οποίος θα αποτελούσε το βασικό τουρκικό προπύργιο στο νησί και θα υπηρετούσε ως ασφαλές καταφύγιο σε περιόδους αναταραχής για τους υπόλοιπους Τουρκοκύπριους που είναι διασκορπισμένοι σε άλλα σημεία. Θα πρέπει, επιπρόσθετα, να οριστούν και άλλοι θύλακοι για να τεθούν υπό τουρκικό έλεγχο, το μέγεθος και ο αριθμός των οποίων θα αποτελέσουν θέμα των διαπραγματεύσεων (ίσως πέντε μεγάλες περιοχές στην Αμμόχωστο, στη Λάρνακα, στη Λεμεσό, στην Πάφο και τη Μόρφου).
Η εκπλήρωση της συμφωνίας θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνει τη σταδιακή μείωση των τουρκικών δυνάμεων στο νησί, με την επάνοδο της σταθερότητας σε ένα συμφωνημένο, καθορισμένο επίπεδο και αυτό επίσης είναι θέμα προς διαπραγμάτευση, αλλά θα μπορούσε να είναι της τάξης των 5.000 ανδρών.
Συνταγματική διάταξη θα έπρεπε να απαγορεύει σε κληρικό να υπηρετεί ως πρόεδρος της Κύπρου (αυτό θα έλυνε το πρόβλημα του Μακαρίου ως ατόμου και θα διαβεβαίωνε τους Τούρκους ότι οι παραδοσιακές υπέρ της ένωσης προκαταλήψεις του κλήρου δεν θα έβρισκαν ποτέ ξανά αντανάκλαση σ΄ αυτό το πόστο).
Τα Ηνωμένα ΄Εθνη θα μπορούσαν να αποχωρούν κατά φάσεις, καθώς αρχίζουν να ισχύουν οι νέες κοινοτικές ρυθμίσεις και η υπάρχουσα νέα ισορροπία στο νησί εξασφαλίζει τον αυτο-εφαρμοζόμενο έλεγχο βάσει της καλή τη πίστει εφαρμογής των συμφωνιών (Department of State, Secret, Cyprus Options, Σημείωμα του Τζόζεφ Σίσκο στον Χένρι Κίσιγκερ, 12 Αυγούστου 1974).
Στην Ουάσινγκτον θεωρούσαν τότε απόμακρο το ενδεχόμενο να προχωρήσουν οι ιδέες αυτές θεωρώντας κλειδί το εδαφικό, στο οποίο οι Τούρκοι ζητούσαν να διατηρήσουν μια περιοχή πάνω από το 30%. Επί τούτου οι Αμερικανοί προέβαιναν σε μια σειρά εισηγήσεις και έκαναν ασκήσεις επί χάρτου. Σύμφωνα με το ίδιο έγγραφο «ο μεγάλος θύλακας Λευκωσίας-Κυρήνειας καλύπτει μόνο το 10% περίπου του νησιού και εάν προστεθούν και οι άλλοι πέντε θύλακοι που αναφέρθηκαν παραπάνω θα κάλυπταν περίπου το 15% του νησιού». Οι Αμερικανοί γνώριζαν τα πάντα. Άλλωστε, είχαν το χάρτη με τη σημερινή γραμμή ΑΤΤΙΛΑ πριν τη δεύτερη φάση της εισβολής.
Στα λάφυρα πολέμου και η Αμμόχωστος
Ο πρέσβης της Τουρκίας στην Ουάσιγκτον, Μελίχ Εσενμπέλ, επικοινώνησε με τον Σίσκο αργά το απόγευμα της 12ης Αυγούστου και του ανέφερε, σύμφωνα με σημείωμα που έστειλε ο Αμερικανός υφυπουργός στον Κίσιγκερ, τους λόγους για τους οποίους έπρεπε να επεκταθεί η κατοχική γραμμή. Τόνιζε συγκεκριμένα τα εξής: (Department of State, Confidential, Memorandum for the record, 12 Αυγούστου 1974, 6.45 μ.μ.)
«Η κυβέρνηση της Τουρκίας θεωρεί απολύτως αναγκαίο ότι ο μεγάλος βόρειος τουρκικός θύλακας που φτάνει μέχρι την Αμμόχωστο πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμος. Θα έπρεπε να γίνει συμφωνία, κατ΄ αρχήν, για την δημιουργία του μεγάλου θυλάκου στο βορρά και μετά οι άλλοι θύλακοι μπορούν να αποτελέσουν θέμα περαιτέρω διαπραγματεύσεων».
Σύμφωνα με τον Τούρκο πρέσβη, υπήρχε, δήθεν, ένα επείγον πρόβλημα στο οποίο η τουρκική κυβέρνηση ήθελε να επισύρει την προσοχή του Χένρι Κίσιγκερ. Υποστήριξε: «Οι Ελληνοκύπριοι οικοδομούν στρατιωτικές οχυρώσεις στις περιμέτρους των μακρινότερων τουρκικών θέσεων. Αυτές οι οχυρώσεις θα έπρεπε να καταστραφούν και οι Ελληνοκύπριοι να αποτραβηχτούν 20 χιλιόμετρα από την τουρκική ζώνη.
Κατά την άποψη της τουρκικής κυβέρνησης, η μεγαλύτερη τουρκική στρατιωτική μονάδα στην Κύπρο περιβάλλεται από αυτές τις οχυρωματικές κατασκευές. Η τουρκική κυβέρνηση θέλει επίσης να προειδοποιήσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ ότι είναι πολύ ενοχλημένη με τη συμπεριφορά του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι Βρετανοί μεταφέρουν επίσης δυνάμεις από άλλες χώρες μέσα στην Κύπρο». (Department of State, Confidential, Memorandum for the record, 12 Αυγούστου 1974, 6.45 μ.μ.) Αντιθέτως με τη στάση της Βρετανίας και τις κινήσεις των Ελληνοκυπρίων, ο Ενσενμπέλ ανέφερε πως «η τουρκική κυβέρνηση εκτιμά τη στάση βοήθειας που υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ στην παρούσα κατάσταση».
Την επόμενη μέρα στην Αγκυρα υπήρξαν αλλεπάλληλες τηλεφωνικές επικοινωνίες του Αμερικανού πρέσβη Ρόμπερτ Μακόμπερ, με τον Ετζεβίτ. Ο Τούρκος Πρωθυπουργός είχε καταστήσει σαφές πλέον πως επίκειται προέλαση των κατοχικών δυνάμεων εισβολής. Οι Αμερικανοί ζητούσαν αναβολή σχεδίων για 36 ώρες, χωρίς όμως στα έγγραφα να γίνεται αναφορά για τους λόγους που η Ουάσιγκτον έθετε κάτι τέτοιο.
Ο Μακόμπερ είπε στον Ετσεβίτ πώς εάν απέρριπτε την πρόταση, δεν θα είχε απορρίψει απλώς το αίτημα των Ελλήνων και των Ελληνοκύπριων, που άρχιζαν να δείχνουν κάποια κινητικότητα, αλλά επίσης, κάτι πιο σημαντικό, θα είχε απορρίψει τις ΗΠΑ. Ο Ετσεβίτ είπε ότι καταλάβαινε το επιχείρημα. Ωστόσο, εξήγησε πως «αυτός και ο στρατός εργάζονταν μαζί και δεν ήξερε εάν (οι στρατιωτικοί) θα ήταν πρόθυμοι να καθυστερήσουν». Ήταν, είπε, στα όριά του και δεν ήταν καθόλου σίγουρος ότι μπορούσε να πείσει τους στρατιωτικούς. Επανέλαβε ότι ο στρατός ήταν πολύ ανυπόμονος… (Department of State, Confidential, Memorandum for the record, 12 Αυγούστου 1974, 6.45 μ.μ.)
* Φωτο από: http://www.armynow.net/kypros-25-proothousan-i-ipa-30-zitousan-i-tourki/