Τάσος Κ. Κοντογιαννίδης
Οι εορτασμοί των λαμπρών ιστορικών επετείων, όπως το Έπος του ’40, υπενθυμίζουν στους Έλληνες τα σπουδαία έργα του παρελθόντος, από τα οποία καλούνται οι νεότεροι να αντλούν διδάγματα και να επιστρατεύουν δυνάμεις όταν βρεθούν σε παρόμοιες καταστάσεις.
Το βράδυ της 27ης Οκτωβρίου 1940, τίποτε δεν προοιωνιζόταν ότι η νύχτα εκείνη θα ήταν ατέλειωτη και πλήρης δραματικών γεγονότων.
Ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς αποσύρθηκε να κοιμηθεί στο σπίτι του, Κεφαλληνίας και Δαγκλή 10 στην Κηφισιά, αλλά στις 3 το πρωί, ο αρχιφύλακας Τραυλός τον ξυπνά και του λέει, μπερδεύοντας τη γαλλική σημαία με την ιταλική, ότι τον ζητεί επειγόντως ο Γάλλος πρέσβης! Ήταν όμως ο πρέσβης της Ιταλίας Εμανουέλε Γκράτσι. Τον οδήγησε ο Μεταξάς στο μικρό σαλονάκι, και ο Γκράτσι του λέει, ότι ο Μουσολίνι τον επιφόρτισε να του επιδώσει ένα επείγον έγγραφο.
Από το ημερολόγιο του Ι. Μεταξά για την επίσκεψη του Ιταλού πρέσβη
Ο Μεταξάς, χωρίς να αιφνιδιάζεται, διαβάζει το έγγραφο που ήταν τελεσίγραφο και με το οποίο ο Ιταλός δικτάτορας ζητούσε την παράδοση της Ελλάδος χωρίς πόλεμο. Ο Μεταξάς, αφού το διάβασε, βγάζοντας τα γυαλιά του κοιτά κατάματα τον Γκράτσι και του λέγει στα γαλλικά με λυπημένη, αλλά σταθερή φωνή: «Alors, c’est la guerre» (Ώστε πόλεμος!). «Όχι ακριβώς! Αν διατάξετε τον Παπάγο να αφήσει να περάσουν τα στρατεύματά μας, δεν θα υπάρξει πρόβλημα...» απαντά ο Γκράτσι. Ο Μεταξάς μειδίασε και με σοβαρό ύφος ρωτά εντός πόσου χρόνου θα πρέπει να απαντήσει. «Μέχρι τις 6 το πρωί», είπε. Τότε σηκώθηκε από τον καναπέ λέγοντας: «Δηλαδή εντός τριών ωρών ζητεί η Ιταλία να ληφθεί η απόφαση της Ελλάδος...». Ο Μεταξάς οδήγησε κατόπιν τον Γκράτσι στην έξοδο χωρίς να τον αποχαιρετήσει, ντύθηκε, τηλεφώνησε και ενημέρωσε τον βασιλιά Γεωργιο, μετά τον Άγγλο πρέσβη Πάλερετ, τον στρατηγό Παπάγο και τον ναύαρχο Σακελλαρίου.
Στις 03:30 ο ήχος του τηλεφώνου του Παπάγου στην οδό Πραξιτέλους 16, στην Κλαυθμώνος, τάραξε τη νυχτερινή γαλήνη. Το σήκωσε ο ίδιος: «Στρατηγέ σας ομιλεί το Έθνος!».
Δεν δυσκολεύτηκε ο Παπάγος να αναγνωρίσει τον Μεταξά, που συνέχισε: «Προ ολίγων λεπτών έφυγε από το σπίτι μου ο Γκράτσι. Μου επέδωκεν ένα τελεσίγραφον και...». «Ασφαλώς το απορρίψατε», διέκοψε ο Παπάγος. «Φυσικά! Είπα ΟΧΙ, όπως είχαμε συμφωνήσει με τον Βασιλέα και εσάς!». Και γεμάτος χαρά και ικανοποίηση πρόσθεσε: «Ο πόλεμος εκηρύχθη... Ελπίζω με τη βοήθεια του Θεού να νικήσουμε». Και η απάντηση του Παπάγου: «Ο Στρατός κύριε Πρόεδρε θα πράξει το καθήκον του». Ο Μεταξάς έφυγε αμέσως για το υπουργείο Εξωτερικών...
Στις 03:45 το τηλέφωνο της 8ης Μεραρχίας στα Γιάννινα χτυπούσε μανιωδώς. Ο διοικητής στρατηγός Χαράλαμπος Κατσιμήτρος κοιμόταν κατάκοπος με τη στολή εκστρατείας από νυχτερινή επιθεώρηση, το σήκωσε η μικρή κόρη του Βασιλική λέγοντας «Εμπρός, ποίος ζητεί την Μεραρχία;». Από την άλλη άκρη του τηλεφώνου ο αξιωματικός του ΓΕΣ έλεγε επιτακτικά: «ξυπνήσατε επειγόντως τον στρατηγό!». Έτρεξε η μικρή, τον ξύπνησε, και ο Κατσιμήτρος απάντησε με ζωηρή φωνή: «Αναφέρατε στον αρχιστράτηγο, ότι η Μεραρχία θα εκτελέση το καθήκον της προς την πατρίδα, όπως επιβάλλει η εθνική τιμή και καθ’ όν τρόπον αυτή γνωρίζει». Μετά τηλεφώνησε στους διοικητές των τμημάτων προκαλύψεως, λέγοντας να τεθούν όλες οι μονάδες σε συναγερμό εφαρμόζοντας τα σχέδια και τις διαταγές της Μεραρχίας, ενόψει ιταλικής επίθεσης.
Ο στρατηγός Κατσιμήτρος με την κόρη του, πολλά χρόνια μετά το επεισόδιο του 1940
Στις 04:30 αρχίζει η συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου όπου ο Μεταξάς, αφού εξιστόρησε τα συμβάντα με τον Γκράτσι, ζήτησε από τους υπουργούς να υπογράψουν τα αναγκαία διατάγματα, λέγοντας: «όποιος έχει αντίρρησιν, επιφύλαξιν ή άρνησιν, μπορεί να διατυπώση ελευθέρως την άποψίν του. Αν διαφωνεί, να υποβάλη την παραίτησή του κι αυτό χωρίς καμμίαν παρεξήγησιν, αφού το θέμα είναι ιστορικώς και εθνικώς τέτοιο, που επιβάλλει ελεύθερη γνώμη και συνείδησιν δια έγκρισιν ή απόρριψιν των Διαταγμάτων».
Ουδείς έφερε αντίρρηση. Ο Μεταξάς μέσα σε νεκρική σιγή, κάνοντας το σημείο του σταυρού, λέγει: «Ο Θεός σώζοι την Ελλάδα!... Θέτω προς υπογραφήν τα Διατάγματα ταύτα και υπογράφω πρώτος το Διάταγμα της Γενικής Επιστρατεύσεως... το Διάταγμα περί της κηρύξεως της Επικρατείας εις Κατάστασιν Πολιορκίας... και ένα άλλο με ένα μόνο άρθρο, που καθορίζει: Ουδείς Έλλην καθίσταται πλουσιότερος εκ του πολέμου».
Μεταξάς και Παπάγος μετά το πολεμικό συμβούλιο
Στις 04:45 έληξε η συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου και αμέσως άρχισε η συνεδρίαση του πολεμικού, με την έκδοση διαγγελμάτων και ανακοινωθέντων του Γενικού Στρατηγείου, ενώ στην ελληνοαλβανική μεθόριο άρχισαν να ρίπτονται από την πλευρά των Ιταλών οι πρώτοι πυροβολισμοί και κανονιοβολισμοί και να ανταποδίδουν αμέσως οι Έλληνες..