Δρ. Παναγιώτης Ν. Σιαπέρας
CPsychol AFBPsS
Εργοθεραπευτής-Ψυχολόγος
Συνεργάτης Πανεπιστημίου Cambridge UK
Το πρώτο εξάμηνο του 2011 ( ένα περίπου χρόνο μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα), σε σχέση με αυτό του 2009 διαπιστώνεται αύξηση των εισαγωγών σε ψυχιατρικές κλινικές & νοσοκομεία σε ποσοστό 52%. Συνηθέστερες αιτίες είναι οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές του ύπνου και οι συναισθηματικές διαταραχές. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την αίσθηση γενικής σωματικής καταβολής χωρίς να παρουσιάζονται οργανικά αίτια. Αποκορύφωμα των ψυχολογικών προβλημάτων είναι οι απόπειρες αυτοκτονίας και σε αρκετές περιπτώσεις ο τραγικός θάνατος συμπολιτών μας. Οι αυτοκτονίες τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν σημαντική αύξηση, ενώ το 2007 είχαμε 328 αυτοκτονίες το 2010 είχαμε 500 (αύξηση 17%).
Παράλληλα υπάρχουν συναισθηματικές επιπτώσεις σε όλη την οικογένεια και ειδικά στα παιδιά, τα οποία αν δεν προσέξουμε σήμερα θα είναι οι αυριανοί πολίτες με μεγαλύτερα προβλήματα και ανάγκη για περισσότερη υποστήριξή και μεγαλύτερες δαπάνες από την πολιτεία. Έρευνες έχουν δείξει ότι:
Εργοθεραπευτής-Ψυχολόγος
Συνεργάτης Πανεπιστημίου Cambridge UK
Το πρώτο εξάμηνο του 2011 ( ένα περίπου χρόνο μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα), σε σχέση με αυτό του 2009 διαπιστώνεται αύξηση των εισαγωγών σε ψυχιατρικές κλινικές & νοσοκομεία σε ποσοστό 52%. Συνηθέστερες αιτίες είναι οι αγχώδεις διαταραχές, οι διαταραχές του ύπνου και οι συναισθηματικές διαταραχές. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την αίσθηση γενικής σωματικής καταβολής χωρίς να παρουσιάζονται οργανικά αίτια. Αποκορύφωμα των ψυχολογικών προβλημάτων είναι οι απόπειρες αυτοκτονίας και σε αρκετές περιπτώσεις ο τραγικός θάνατος συμπολιτών μας. Οι αυτοκτονίες τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν σημαντική αύξηση, ενώ το 2007 είχαμε 328 αυτοκτονίες το 2010 είχαμε 500 (αύξηση 17%).
Παράλληλα υπάρχουν συναισθηματικές επιπτώσεις σε όλη την οικογένεια και ειδικά στα παιδιά, τα οποία αν δεν προσέξουμε σήμερα θα είναι οι αυριανοί πολίτες με μεγαλύτερα προβλήματα και ανάγκη για περισσότερη υποστήριξή και μεγαλύτερες δαπάνες από την πολιτεία. Έρευνες έχουν δείξει ότι:
- Η κακή ψυχική υγεία στην παιδική ηλικία και η χαμηλή μόρφωση συνδέεται στην εφηβεία & ενηλικίωση με χρήση ουσιών, με παραβατικότητα, με βίαιη συμπεριφορά και δημιουργεί ανεπαρκείς μελλοντικούς γονείς
- Παιδιά που ζουν σε φτώχεια παρουσιάζουν συναισθηματικά ζητήματα.
- Παιδιά που για λίγο βιώνουν συνθήκες φτώχειας χάνουν την κοινωνικότητά τους.
- Σε ακραίες περιπτώσεις γονείς παραμελούν ή εγκαταλείπουν τα παιδιά τους (φαινόμενο με αυξητική τάση το έχουμε δει και στην Ελλάδα).
- Τα παιδιά συνήθως δεν κατανοούν την πολυπλοκότητα της απώλειας του οικογενειακού εισοδήματος. Αυτό τους δημιουργεί αίσθημα ανικανότητας παράλληλα με την αναταραχή που δημιουργεί η ανεργία στην οικογένεια.
- Αισθήματα θυμού, ανασφάλειας, και σύγχυσης είναι ικανά να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του παιδιού και του έφηβού απέναντι στους γονείς, το σχολείο και το περιβάλλον του. Ανεξήγητα προβλήματα στην συμπεριφορά μαθητών ή ακόμη και παραβατικότητα σχετίζονται με τις δυσκολίες της οικογένειας.
- Το χαμηλό οικονομικό και εκπαιδευτικό επίπεδο στην οικογένεια αποτελεί εμπόδιο στην υψηλού επιπέδου εκπαίδευση οδηγώντας σε άνισες ευκαιρίες μόρφωσής. Η παιδεία μας ως τώρα μπορεί να είχε προβλήματα αλλά έδινε ίσες ευκαιρίες. Σήμερα δεν είναι σίγουρο ότι όλοι οι μαθητές έχουν ίσες ευκαιρίες για μόρφωση και προκοπή.
Οπότε θα πρέπει να γίνει σαφές, σε όσους χαράσσουν την εθνική πολιτική, πώς η ανεπαρκής διαχείριση της κρίσης σήμερα δημιουργεί μεγαλύτερα προβλήματα για το μέλλον. Μπορεί οι απόψεις για τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην γενική υγεία να είναι διφορούμενες όλοι σχεδόν οι ερευνητές συμφωνούν πως η ψυχική υγεία επηρεάζεται δυσμενώς. Εκθέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δείχνουν πως τα επόμενα χρόνια πρέπει να αναμένουμε αύξηση ψυχικών διαταραχών και αυτοκτονιών. Οι παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική υγεία οι οποίοι έχουν σχέση με την σημερινή οικονομική κρίση είναι:
- H ανεργία
- Η μείωση εισοδήματος
- Το αίσθημα αβεβαιότητας για το μέλλον
- Η περικοπή δημοσίων δαπανών για την υγεία οπού πλήττει κυρίως όσους έχουν ανάγκη (π.χ. οι φτωχοί και τα άτομα που είδη νοσούν από ψυχικές διαταραχές).
Σήμερα είναι επιβεβλημένη η ανάγκη για παροχή καλών υπηρεσιών Υγείας και Κοινωνικής. Πρόνοιας. Διαφορετικά οι περιορισμένοι πόροι οδηγούν σε φτωχή διατροφή και περιορισμένη πρόσβαση στην ιατρική φροντίδα τους πολίτες. Οπότε οι πιθανές περικοπές για την υγεία που ακούγονται για τον προϋπολογισμό του 2018 θα κάνουν πιο έντονο το πρόβλημα. Η κακή διατροφή σε συνδυασμό με την υιοθέτηση ανθυγιεινών συνηθειών όπως κάπνισμα, αύξηση σωματικού βάρους και χρήση αλκοόλ οδηγεί σε προβλήματα υγείας που τελικά η αντιμετώπισή τους κοστίζει πολύ περισσότερο από το κόστος υποστήριξης και πρόληψης σήμερα.
Η απώλεια της εργασίας σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί και κοινωνικό στίγμα που επιβαρύνει την ψυχική υγεία όπως δείχνουν μελέτες στην Βρετανία οι άνεργοι έχουν ποσοστό θνησιμότητας που αγγίζει το 25%. Οι άνεργοι βιώνουν πιο συχνά ψυχικές διαταραχές σε σύγκριση με τους εργαζόμενους (34% έναντι 16%). Ενώ η διάρκεια της ανεργίας επιβαρύνει την ψυχική υγεία (περισσότερος χρόνος δυσμενέστερες οι επιπτώσεις). Σε χώρες με άνιση κατανομή εισοδήματος, αδύναμη οικονομική ανάπτυξη, έλλειψη προγραμμάτων αντιμετώπισης της ανεργίας παρουσιάζεται μεγαλύτερη ψυχολογική επιβάρυνση στον πληθυσμό. Μελέτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν δείξει πως η αύξηση της ανεργίας αυξάνει τους δείκτες θνησιμότητας. Οπότε ως χώρα θα πρέπει να ξεπεράσουμε το σύνδρομο της επιδοματικής πολιτικής και να προχωρήσουμε σε διαφορετικές πολιτικές οι οποίες θα δώσουν ελπίδα στον άνεργο για άμεσα επαγγελματική αποκατάσταση και προστασία στον αδύναμο.
Η απώλεια της εργασίας σε αρκετές περιπτώσεις αποτελεί και κοινωνικό στίγμα που επιβαρύνει την ψυχική υγεία όπως δείχνουν μελέτες στην Βρετανία οι άνεργοι έχουν ποσοστό θνησιμότητας που αγγίζει το 25%. Οι άνεργοι βιώνουν πιο συχνά ψυχικές διαταραχές σε σύγκριση με τους εργαζόμενους (34% έναντι 16%). Ενώ η διάρκεια της ανεργίας επιβαρύνει την ψυχική υγεία (περισσότερος χρόνος δυσμενέστερες οι επιπτώσεις). Σε χώρες με άνιση κατανομή εισοδήματος, αδύναμη οικονομική ανάπτυξη, έλλειψη προγραμμάτων αντιμετώπισης της ανεργίας παρουσιάζεται μεγαλύτερη ψυχολογική επιβάρυνση στον πληθυσμό. Μελέτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν δείξει πως η αύξηση της ανεργίας αυξάνει τους δείκτες θνησιμότητας. Οπότε ως χώρα θα πρέπει να ξεπεράσουμε το σύνδρομο της επιδοματικής πολιτικής και να προχωρήσουμε σε διαφορετικές πολιτικές οι οποίες θα δώσουν ελπίδα στον άνεργο για άμεσα επαγγελματική αποκατάσταση και προστασία στον αδύναμο.
Τι μπορεί να γίνει:
Προτεραιότητα για κάθε χώρα σε οικονομική κρίση πρέπει να είναι η προστασία ατόμων σε υψηλό κίνδυνο. Σημείο κλειδί για την πρόληψη είναι η κοινωνική συνοχή (άτυπη πρόνοια) και η κοινωνική προστασία (επίσημη πρόνοια). Οι επιπτώσεις της κρίσης δείχνουν να μειώνονται εκεί που τα άτομα ήταν μέλη κοινωνικών οργανώσεων (π.χ. εμπορικές ενώσεις, αθλητικοί όμιλοι, εθελοντικές οργανώσεις εκκλησία κ.α.). Στην πατρίδα μας από το ξέσπασμα της κρίσης βλέπουμε την άτυπη πρόνοια να δίνει σημαντικά παραδείγματα αγάπης και στήριξης σε όλους όσους έχουν ανάγκη. Όμως χωρίς την συμβολή της επίσημης πρόνοιας η άτυπη πρόνοια δεν μπορεί να επιφέρει σημαντικές αλλαγές ενώ παράλληλα στους μη κυβερνητικούς φορείς άτυπης πρόνοιας έχει δημιουργηθεί κόπωση και εξάντληση των οικονομικών πόρων. Θα πρέπει η πολιτεία – ως επίσημη πρόνοια- να προάγει την εργασία με:
Προτεραιότητα για κάθε χώρα σε οικονομική κρίση πρέπει να είναι η προστασία ατόμων σε υψηλό κίνδυνο. Σημείο κλειδί για την πρόληψη είναι η κοινωνική συνοχή (άτυπη πρόνοια) και η κοινωνική προστασία (επίσημη πρόνοια). Οι επιπτώσεις της κρίσης δείχνουν να μειώνονται εκεί που τα άτομα ήταν μέλη κοινωνικών οργανώσεων (π.χ. εμπορικές ενώσεις, αθλητικοί όμιλοι, εθελοντικές οργανώσεις εκκλησία κ.α.). Στην πατρίδα μας από το ξέσπασμα της κρίσης βλέπουμε την άτυπη πρόνοια να δίνει σημαντικά παραδείγματα αγάπης και στήριξης σε όλους όσους έχουν ανάγκη. Όμως χωρίς την συμβολή της επίσημης πρόνοιας η άτυπη πρόνοια δεν μπορεί να επιφέρει σημαντικές αλλαγές ενώ παράλληλα στους μη κυβερνητικούς φορείς άτυπης πρόνοιας έχει δημιουργηθεί κόπωση και εξάντληση των οικονομικών πόρων. Θα πρέπει η πολιτεία – ως επίσημη πρόνοια- να προάγει την εργασία με:
- Πρωτογενή παρέμβαση στο οικονομικό στρες:
- Προγράμματα οικονομικής επιμόρφωσης.
- Επιδοτούμενα προγράμματα ανάπτυξης νέων δεξιοτήτων.
- Διάτρηση στην εργασία βοηθώντας τον ιδιωτικό τομέα.
- Αίσθημα αξιοκρατίας στο δημόσιο τομέα.
- Επανεκπαίδευση απολυμένων σε νέα και σύγχρονα πεδία εργασίας.
- Καλύτερη ενημέρωση και προετοιμασία για τις όποιες αλλαγές.
- Δευτερογενής παρέμβαση στο οικονομικό στρες:
- Φόρο-ελαφρύνσεις
- Επιδόματα ανεργίας που οδηγούν σε εργασία και όχι σε παράταση της αεργίας
- Ψυχολογική υποστήριξη συμβουλευτική σε κοινοτικό επίπεδο.
- Αντιμετώπιση ψυχιατρικών διαταραχών στην πρωτοβάθμια βαθμίδα υγείας (πιο οικονομική για την πολιτεία).
- Σε έρευνα μεταξύ 1980-2003 σε 27 χώρες του (ΟΟΣΑ) φάνηκε ότι τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας μπορούν να προλάβουν αυτοκτονίες σε χώρες με οικονομική κρίση.
Μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις επιπτώσεις της ανεργίας στην ψυχική υγεία, το έκαναν με επιτυχία άλλες Ευρωπαϊκές χώρες όταν χρειάστηκε. Για παράδειγμα, η Νορβηγία είχε αύξηση της ανεργίας μεταξύ 1991-1992 από 2.1%- 5.7 αλλά οι αυτοκτονίες δεν αυξήθηκαν αλλά μειώθηκαν. Η Φιλανδία είχε αύξηση της ανεργίας μεταξύ 1990-1993 από 3.2%-16.6% αλλά οι αυτοκτονίες είχαν πτωτική τάση. Στις δύο αυτές περιπτώσεις φαίνεται πως ο συνδυασμός της άτυπης πρόνοιας και της άρτια οργανωμένης και με σχέδιο επίσημης πρόνοιας έχει καταλυτικό ρόλο για τους πολίτες και το μέλλον μιας χώρας. Είναι επιβεβλημένο και στην Ελλάδα επιτέλους να δούμε ένα σοβαρό σχέδιο το οποίο θα περιλαμβάνει:
- Προσαρμογή της παροχής υπηρεσιών υγείας στις ψυχολογικές ανάγκες των ανθρώπων που επλήγησαν από την κρίση.
- Αποφυγή στις περικοπές των δαπανών στον τομέα των υπηρεσιών για τα άτομα και τις οικογένειες που έχουν ανάγκη.
- Παροχή επαρκούς κοινωνικής προστασίας και προγραμμάτων ανεύρεσης εργασίας για ανέργους.
- Λήψη μέτρων για ελάφρυνση του χρέους των νοικοκυριών.
- Την αύξηση της εισαγωγής φοιτητών στα πανεπιστήμια και οικονομική υποστήριξη των πανεπιστημίων.
Ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών και του εθελοντικού τομέα, προκειμένου να δημιουργήσουν καλύτερη συλλογική συνείδηση στους πολίτες.
Αν δεν αποδεχτούμε ότι αυτό που είχαμε έχει χαθεί κι αν δεν πάρουμε γενναίες αποφάσεις κάνοντας τομές οι οποίες θα μας οδηγήσουν σε ένα καλύτερο μέλλον το σπιράλ της κρίσης θα συνεχίζεται έχοντας αρνητικές επιπτώσεις στις μελλοντικές γενιές.