Φιλολόγου- Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου, δηλαδή από την παραμονή των Χριστουγέννων ως την ημέρα του Αγιασμού των υδάτων στα Φώτα, ξεχύνονται στον κόσμο οι καταπιεσμένοι Καλικάντζαροι, δηλαδή τα πνεύματα του κάτω κόσμου, που σύμφωνα με την παράδοση ροκανίζουν το Δένδρο της Γης. Ενώ, λοιπόν, είναι έτοιμο το Δένδρο να καταρρεύσει, οι Καλικάντζαροι αποφασίζουν να ανέβουν στη Γη και να δουν τα εγκόσμια.
Τα Παγανά ή Κολοβελόνηδες ή Κάηδες, όπως είναι γνωστοί οι Καλικάντζαροι στην λαϊκή παράδοση, βγαίνουν από τα ξεροπήγαδα, από τις σπηλιές, από τα υπόγεια λαγούμια και πειράζουν τους ανθρώπους. Δώδεκα μέρες έχουν το λεύτερο να χαρούν τον κόσμο και μόλις φωτιστούν τα νερά τρυπώνουν πίσω στα ριζά της Γης. Εκεί ρίχνονται πάλι με μανία στο Δένδρο της Ζωής, όμως αυτό στο μεταξύ θέριεψε και …φτου κι απ’ την αρχή!
Κατάλοιπο αρχαίας ελληνικής πίστης είναι η παρουσία των δαιμόνων αυτών στα σπίτια, στους μύλους, στα χωριά και στις πόλεις της Ελλάδος. Η πίστη συνδέεται με λαϊκά έθιμα και παραδόσεις. Έτσι από την αρχαιότητα στην Αττική έχουμε τις μεταμφιέσεις που γίνονταν στα Κατ’ αγρούς Διονύσια και στα Ανθεστήρια. Οι μεταμφιέσεις συνεχίστηκαν στους Βυζαντινούς χρόνους, όπως μας παραδίδουν οι συγγραφείς Κλήμης Αλεξανδρεύς, Ιωάννης Χρυσόστομος, Αστέριος Αμασείας κ.ά.
Εννοείται ότι οι μεταμφιεσμένοι έλεγαν συχνά και τα Κάλαντα και ήταν επίμονοι και απαιτητικοί από τους νοικοκύρηδες. Έτσι, οι προσωπιδοφόροι που παρίσταναν διάφορα ζώα (τράγους, καμήλες, ελάφια) και κυκλοφορούσαν νύχτα, προξενούσαν τον φόβο των χριστιανών.
Πολύ ωραία περιγράφει ο Στρατής Μυριβήλης τα Παγανά: «Εκεί πάνου στα Ψηλά Αλώνια οι Καλικάντζαροι ερχότανε κάθε χρόνο. Μόλις βράδιαζε ξεχύνονταν στους δρόμους και στα τρίστρατα, στα σπίτια και στα ντάμια, να πειράζουν τους Χριστιανούς. Τα μάτια τους γυάλιζαν μέσα στο σκοτάδι σαν κωλοφωτιές ανάμεσα στα χαμόδεντρα. Ήτανε παίδεμα για τις νοικοκυρές.
»Κατουρούσαν κι έσβηναν τις φωτιές, τσάκιζαν τα κανάτια, σκόρπαγαν τη στάχτη και μαγάριζαν τα φαγώσιμα, τ’ αλεύρια και τα παστρικά ρούχα. Ήτανε τζουτζέδες στο μπόι, όμως δυνατοί, τσαχπίνηδες και βρωμόγλωσσοι. Φορούσαν πατατούκες από τσουβαλόπανο, καπότες από κατσικότριχα με σουβλερό κουκούλι. Βαστούσαν και γκλίτσες ψηλές – ψηλές, για να βάζουν τρικλοποδιές στους διαβάτες. Κάτ’ από την καβαδάκρη της καπότας φαινόταν το ένα τους ποδάρι να κουτσαίνει, γαϊδουρινό. Πιάνονταν ένα γύρο αγκαλιαστά, έβγαζαν τη γλώσσα τους στο φεγγάρι και χόρευαν στ’ αλώνια. Σαν συντυχαίνανε τη νύχτα κανένα μεθύστακα που ξώμεινε στην ταβέρνα, τον έσερναν μέσα στο χορό τους ως που να πέσει μπαϊλντισμένος στο χιόνι.
»Τέτοιες δουλειές σκάρωναν οι μαγαρισμένοι. Όμως η μεγάλη ξεφάντωσή τους ήταν σαν λάχαινε να ξεμοναχιάσουν καμιά γυναίκα τ’ απόβραδο. Την έσερναν ανάμεσα στα τουφωτά πουρνάρια, την στρίμωχναν σε κανένα νερόμυλο ή σε κανά παράμερο χάλασμα. Εκεί της σήκωναν πάνω από το κεφάλι τις φούστες, τη σουρομαδούσαν, της έπαιζαν άσκημα παιχνίδια. Γύριζε σπίτι τσαλακωμένη, τα ψαχνά όλο μελανιές από τις τσιμπιές…
»Μια κοπέλα από το χωριό γύρισε σπίτι ξεμαλλιασμένη και αλλοσούσουμη, με τα κουμπιά μπροστά στο μπουστάκι ξεπαρδαλωμένα. Δεν είπε σε κανέναν τίποτα, μόνο από εκείνη τη μέρα, μόλις κι έκανε να σουρουπώνει, καθόταν στο παραθύρι πίσω από το τζάμι κι έβλεπε έξω. Χουχούλιζε το παχνισμένο γυαλί, το πάστρεβε αργά- αργά με την απαλάμη και κοίταζε έξω κατά τη λαγκαδιά, με τα ζαρκαδίσια της μάτια χαμένα σε βάθος. Σαν να ‘βλεπε ξύπνια κάποιο όνειρο, σαν να περίμενε κάτι που ήταν να έρθει από το εκείνο το σύλλογο.
-Τι έχεις μωρή κόρη και κουρνιάζεις σαν την τσιφνιασμένη κότα; Τη ρώταγε η μάνα της.
Κι αυτή σήκωνε τους ώμους κι αναστέναζε, στόμα είχε και μιλιά δεν είχε. Όπου μια μέρα ακούστηκε ένα τραγούδι να ‘ρχεται απ’ όξω. Αποτραβήχτηκε, δαγκάστηκε, αναψοκοκκίνησε. Το τραγούδι έλεγε:
-Τί με θωρείς και κρύβεσαι σαν την οχιά στο βάτο
Εγώ ήμουνα που σου κανα τον κόρφο σ’ άνω – κάτω»!
*φωτο: dogma.gr/diafora/kalikantzaroi-epitelous-fevgoun/16301/