Τα πήραμε τα Γιάννινα, μάτια πολλά το λένε
Μάτια πολλά το λένε, όπου γελούν και κλαίνε.
Το λεν πουλιά των Γρεβενών κι αηδόνια του Μετσόβου
Που τα έκαψεν η παγωνιά κι ανατριχίλα φόβου
Το λένε χτύποι και βροντές, το λένε κι οι καμπάνες
Το λένε κι οι Γιαννιώτισσες που ζούσαν σκλαβωμένες
Το λένε κι οι Σουλιώτισσες στις ράχες του Ζαλόγγου.
(παραδοσιακό Ηπειρώτικο τραγούδι για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων -21 Φεβρουαρίου 1913)
Στις μέρες μας τα Εθνικά θέματα είναι επίκαιρα και δεν εννοείται πολιτικός χωρίς εθνικές ιδέες. Ακόμη και τα αρχικά του Ε.Α.Μ. (1941)σημαίνουν Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο.
Φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Το έθνος δεν είναι θεσμός, είναι ψυχισμός. Δεν είναι κάτι υποχρεωτικό από τον νόμο αλλά πηγάζει από την καρδιά. Είναι η συλλογική ταυτότητα και συνείδηση ενός λαού που είναι οργανωμένος σε αυτόνομη κοινότητα ή σε ανεξάρτητο κράτος.
Σαν σήμερα, την 21η Φεβρουαρίου 1913, απελευθερώθηκε η νύμφη της λίμνης Παμβώτιδας, τα ιστορικά Γιάννενα. Η συνολική δύναμη της Στρατιάς Ηπείρου ανερχόταν σε 762 αξιωματικούς, 40.000 οπλίτες και 93 πυροβόλα.
Δύο είναι οι ηρωικές μορφές του Ηπειρωτικού Αγώνα: ο Νικολάκης Εφέντη και ο Ιωάννης Βελισσαρίου.
Στη γενναιότητα και διορατικότητα του ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου ή «Μαύρου Καβαλάρη» χρωστά η Ήπειρος την απελευθέρωσή της!
Η γενική επίθεση άρχισε τα χαράματα της 20ης Φεβρουαρίου 1913 μετά από έντονη προπαρασκευή πυροβολικού. Η 2η φάλαγγα με το 8ο και 9ο Τάγμα Ευζώνων με Διοικητές τους Ταγματάρχες Ιατρίδη και Βελισσαρίου έχοντας εξασφαλισμένο το δεξιό τους κατέλαβαν την Πεδινή και συνέχισαν ακάθεκτοι προς Ιωάννινα. Ο Διοικητής της Φάλαγγας Γιαννακίτσας αφού διαπίστωσε ότι εκπληρώθηκε η αποστολή του διέταξε να επιστρέψουν τα τάγματα ευζώνων στην Πεδινή.
Ευτυχώς οι αγγελιαφόροι του δεν μπόρεσαν να επιδώσουν τη διαταγή και έτσι οι εύζωνοι συνέχισαν την προέλασή τους. Έφτασαν στον Άγιο Ιωάννη, σε μικρή απόσταση από τα Ιωάννινα. Απέκοψαν τις τηλεφωνικές γραμμές και διέκοψαν την επικοινωνία με το Μπιζάνι. Κατά τη διάρκεια της νύχτας συνέλαβαν περίπου 1.000 αιχμαλώτους που υποχωρούσαν προς τα Ιωάννινα.
Τίποτα, όμως, δεν θα γινόταν χωρίς τον ήρωα Νικολάκη Εφέντη.
Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, το ελληνικό του όνομα ήταν Νικόλαος Μιζαντζιόγλου. Γεννήθηκε στην Άγκυρα, όπου έμεναν οι γονείς του και οι πέντε αδελφές του. Σπούδασε στο Ζωγράφειο Γυμνάσιο στην Πόλη και στη συνέχεια σπούδασε μηχανικός στο Μόναχο. Στα Γιάννενα υπηρετούσε ως Λοχαγός Μηχανικού στον τουρκικό στρατό και ανέλαβε τη συντήρηση των οχυρών του Μπιζανίου όταν αποχώρησε ο φον Γκολτς.
Το ελληνικό Στρατηγείο, που έδρευε στο Εμίν Αγά, στα μέσα του Γενάρη έδινε εντολή στις ελληνικές μυστικές υπηρεσίες να εξακριβώσουν που ακριβώς βρίσκονται τα ταχυβόλα «Σκύλλα».
Στον Αθ. Τσεκούρα ανατέθηκε η αποστολή να πλησιάσει τον Ν. Εφέντη, να του υπενθυμίσει την καταγωγή του και το χρέος του στην Πατρίδα, ώστε να τους βοηθήσει δίνοντάς τους τα σχέδια του Μπιζανίτικου οχυρού, της Σκύλλας.
Πράγματι, ο Νικ. Εφέντη ετοίμασε το λεπτομερές σχεδιάγραμμα με τις πληροφορίες για τα οχυρά του Μπιζανίου και ειδικά της Σκύλλας. Μεταφέρθηκε κρυμμένο μέσα στη στρωματιά από το σαμάρι ενός γαϊδαρου που ταξίδευε με άνθρωπο του Κομιτάτου στο Στρατηγείο!
Ενώ τα Γιάννενα απελευθερώθηκαν και ξεκίνησε η ανταλλαγή των αιχμαλώτων, ο αρχιστράτηγος βασιλιάς Κωνσταντίνος ρώτησε τον Εφέντη τι θέλει για ανταπόδοση της μεγάλης του προσφοράς.
Εκείνος θέλησε μόνο να γυρίσει στη Σμύρνη και να βρει τους συγγενείς του και να μείνει μυστική η αποστολή του. Δυστυχώς, όμως, το όνομά του δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Πατρίς». Οι Τούρκοι τον συνέλαβαν μόλις πάτησε το πόδι του στη Σμύρνη και εκτέλεσαν τον ίδιο, τους γονείς του και τις αδελφές του έπειτα από φρικτά βασανιστήρια.