Τον Μάρτιο του 1941 έγινε η μεγάλη Εαρινή Επίθεση των Ιταλών στη στενωπό της Κλεισούρας της Βορείου Ηπείρου και συγκεκριμένα στο ύψωμα 731 μεταξύ Αώου και Άψου ποταμού. Τον πρώτο λόγο στις τρομερές συμπλοκές μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών είχαν η χειροβομβίδα και η λόγχη.
Οι Έλληνες άντεξαν ως ένα ζωντανό ατσάλινο τείχος την μεγάλη επίθεση και απώθησαν τις διπλάσιες ιταλικές μεραρχίες χωρίς να χάσουν έδαφος. Αν δεν γινόταν η επέμβαση των Γερμανών οι Έλληνες θα έδιωχναν τους Ιταλούς στην Αδριατική.
Γράφει η Δήμητρα Ρετσινά- Φωτεινίδου
Φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Με τις απανωτές κατακτήσεις των Ελλήνων στο έδαφος της Αλβανίας ο Μουσολίνι ένιωθε απόλυτα ντροπιασμένος και ήθελε να πάρει την ρεβάνς. Αφού αντικατέστησε τον διοικητή του ιταλικού στρατού στην Αλβανία Σοντού με τον Ούγκο Καβαλλέρο, αποφάσισε την μεγάλη αντεπίθεση τον Μάρτιο του 1941.
Υπό την αρχιστρατηγία του στρατηγού Αλ. Παπάγου και μετά την γενική αντεπίθεση της 8η Μεραρχίας του Χ. Κατσιμήτρου, ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Κορυτσά (22 Νοεμβρίου) και στη συνέχεια την Μοσχόπολη, το Πόγραδετς, την Πρεμετή, τους Αγίους Σαράντα, το Αργυρόκαστρο, την Χειμάρρα, την Κλεισούρα και έφτασε ως το Τεπελένι!
Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών στην πολεμική τακτική, ο ιταλικός στρατός είχε παράδοση σε αμυντική τακτική αντίθετα με τον ελληνικό στρατό που είχε επιθετική φιλοσοφία λόγω των Βαλκανικών πολέμων και της Μικρασιατικής εκστρατείας.
Ο Ιταλός δημοσιογράφος Μάριο Τσέρβι στο έργο του «ο ελληνοϊταλικός πόλεμος» αναφέρει πως το σύνθημα του Ντούτσε στους στρατηγούς του ήταν «επίθεση, επίθεση, επίθεση»! Στους λόγους του χαρακτήριζε τους φιλήσυχους πολίτες «μικροαστική σαβούρα». Κατ’ αυτόν, «η αστική στενοκεφαλιά είναι εκείνη που αποφεύγει τον κίνδυνο, αγαπά παντού και πάντα την ησυχία, την ειρηνιστική κίνηση και ακολουθεί την πολιτική του χουζουριού, ενώ θαυμάζει τη ρώμη και την τόλμη των ξένων».
Ο Μουσολίνι επεδίωκε να πετύχει την εαρινή νίκη ως αντιστάθμισμα στη πλάστιγγα, την στιγμή μάλιστα που οι Γερμανοί είχαν εξαπολύσει το Blitzkrieg τους σε όλα τα Βαλκάνια. Ο Χίτλερ είχε λάβει γνώση της πρόθεσης των Ιταλών να προβούν σε διάσπαση της ελληνικής αμυντικής γραμμής και παρακολουθούσε με σκεπτικισμό την όλη υπόθεση.
Υπήρχε διαφορά αντιλήψεων μεταξύ Καβαλλέρο και Γκουτσόνι για τους στόχους της επίθεσης. Ο Γκουτσόνι συμβούλευε να αναληφθεί επίθεση στον τομέα του Πόγραδετς που θα συντελούσε στην προώθηση των Ιταλών, με την συνδρομή των Γερμανών από τον Βορρά, σε μια ζωτική για τους Έλληνες περιοχή, αυτή της Κορυτσάς.
Αντίθετα, ο Καβαλλέρο πρότεινε μια επίθεση της 8ης Στρατιάς στην περιοχή Βαλ Ντένιτς, διασχίζοντας την κοιλάδα ανάμεσα Τρεμπεσίνα και Μάλι Κάρισνα ώστε να εκπορθήσει την Κλεισούρα. Έτσι, όμως, περιόριζε σε στενά πλαίσια την όλη επιχείρηση και την καταντούσε τοπικό επεισόδιο στο πιο ανθεκτικό σημείο της αμυντικής γραμμής των Ελλήνων, οι οποίοι έκαναν επιχειρήσεις με στόχο το Τεπελένι. Τελικά, υπερίσχυσε η άποψη του Καβαλέρο.
Στις 2 Μαρτίου έφτασε ο ίδιος ο Μουσολίνι, σαν άλλος Ξέρξης, από το Μπάρι στο μέτωπο του πολέμου. Το παρατηρητήριο του Κομαρίτ είχε θέα το σημείο της επίθεσης. Στις 9 Μαρτίου 1941 ξεκίνησε η επίθεση των Ιταλών.
Ο Μ. Τσέρβι γράφει: «Εκατό χιλιάδες κανονιές ακούστηκαν μέσα σε δύο ώρες. Ενώ τα βλήματα ανασκάβανε τη γη, δείξανε στο Μουσολίνι μια ανώμαλη εξοχή του εδάφους, έναν λόφο κατάξερο, και τον διαβεβαιώσανε πως η ανακατάληψή του κρίνεται επωφελής για την προστασία του Μπερατίου. Η περιοχή ήταν γνωστή με το όνομα Μοναστήρι, από τα χαμηλά οικοδομήματα ενός ερειπωμένου μοναστηριού. Ο Μουσολίνι παρακολουθούσε επισταμένως με τα κιάλια ενώ άκουγε τις εξηγήσεις του Γκαμπάρα…
»Στις 11 Μαρτίου η ιταλική επίθεση κατάντησε σαν μια ρουτίνα γεμάτη αίμα, ηρωισμό αλλά απελπιστικά ρουτίνα, ένα συνεχές βρόντημα σε μια πόρτα που μένει πεισματικά κλειστή, όσο περισσότερο κινδυνεύουν τα προστατευτικά τείχη να γκρεμιστούν από τα κονταροχτυπήματα».
Ο στρατηγός Ι. Πιτσίκας σε διαταγή του (14 Μάρτιου 1941) τόνιζε: «Έλληνες στρατιώτες, δεν έρχομαι να σας θυμίσω το καθήκον σας, για το οποίο έχετε πλήρη συναίσθηση, όπως μαρτυρούν τα περίλαμπρα κατορθώματά σας, έρχομαι να εκφράσω τον θαυμασμό μου και την ευγνωμοσύνη της πατρίδας για το ψυχικό σθένος και για το Σινικό Τείχος που προβάλλετε υπερασπιζόμενοι τα δίκαια της πατρίδας…»
Ένας τιτάνιος αγώνας έγινε στο ύψωμα 731 (20 χλμ βόρεια της Κλεισούρας). Εκεί και στα γειτονικά υψώματα πολέμησαν άνδρες του 5ου Συντάγματος της 1ης μεραρχίας που κατάγονταν κυρίως από την Καρδίτσα και τα Τρίκαλα. Μέσα σε λίγες μέρες οι Ιταλοί νεκροί έφτασαν τους 1000 και οι τραυματίες τους 3000. Οι Έλληνες νεκροί ήταν 145 και οι τραυματίες 400.
Ο ταγματάρχης Δημήτρης Κασλάς έγραφε στο ημερολόγιό του: «Ο βομβαρδισμός συνεχίζεται με αυξάνουσα ένταση. Σμήνη αεροπλάνων ρίχνουν τα φορτία τους επί των υψωμάτων 731 και 717. Το ύψωμα 731, όπου το Τάγμα μου, σείεται συνεχώς, σκόνη, φωτιά, καπνός κόλασις πυρός… Το ύψωμα ήταν δασωμένο με δέντρα ύψους 4-5 μέτρων και μέσα σε ένα δίωρο έμεινε γυμνό». Ο Συνταγματάρχης Κετσέας και ο διοικητής Γεωργούλας ανήσυχοι ρωτούσαν αν οι άντρες του Κασλά κρατούν γερά και εκείνος τους διαβεβαίωνε ότι ήταν στις θέσεις τους. Η διαταγή ήταν: «Αμυνθείτε μέχρις εσχάτων»! Όπως και το έκαναν.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία οι Έλληνες πεσόντες αξιωματικοί και στρατιώτες του πολέμου 1940-1941 ανέρχονται στους 14000 από τους οποίους οι 8000, έπεσαν στην Βόρειο Ήπειρο και ελάχιστοι είναι σήμερα ενταφιασμένοι στα οργανωμένα Ελληνικά Στρατιωτικά Κοιμητήρια που υπάρχουν στους Βουλιαράτες και την Κλεισούρα. Τετραπλάσιες και παραπάνω ήταν οι απώλειες των Ιταλών.