Γράφει η Δήμητρα Ρετσινά- Φωτεινίδου,
Φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Μιλούμε σήμερα για Κοπερνίκειο σύμπαν και για Κοπερνίκεια στροφή/επανάσταση, ενώ ήταν ο Αρίσταρχος ο Σάμιος και Ίωνας (310-230π.Χ) ο πρώτος αστρονόμος του Ηλιοκεντρικού συστήματος. Ο Αρχιμήδης στη μαθηματική πραγματεία του «Ψαμμίτης» γράφει: «Αρίσταρχος ο Σάμιος υποτίθεται γαρ τα μεν απλανέα των άστρων και τον Αλιον μένειν ακίνητον, ταν δε Γαν περιφέρεσθαι περί τον Αλιον κατά κύκλου περιφέρειαν, ός εστιν εν μέσω τω δρόμω κείμενος».
Και ο Στοβαίος στο σύγγραμμά του «Περί Φυσικής» γράφει: «Αρίσταρχος τον Ηλιον ίστησι»!
Σημαντική περίοδος πνευματικής αναγέννησης του Ελληνισμού ήταν η «Δεύτερη Σοφιστική» κατά τους τρεις πρώτους χριστιανικούς αιώνες, επί Ρωμαιοκρατίας στην πολιτική διοίκηση (Imperium Romanum).
Τα μεγαλύτερα κέντρα της Δεύτερης Σοφιστικής αναπτύχθηκαν στις πόλεις της Μικράς Ασίας και στην Αθήνα. Στους κυριότερους εκπροσώπους συγκαταλέγονται ο Διονύσιος Aλικαρνασσεύς (μέσα 1ου αιώνα π.Χ.-αρχές 1ου αιώνα μ.Χ.), ο Δίων Προυσαεύς Χρυσόστομος (40-112 μ.Χ.), ο Βοιωτός Πλούταρχος (50-120 μ.Χ.), ο Λουκιανός (2ος αιώνας μ.Χ.), ο Πολέμων (85-141 μ.Χ.), ο Ηρώδης Αττικός (101-178 μ.Χ.), ο Αίλιος Αριστείδης (117/129-187/189 μ.Χ.), ο Φιλόστρατος (160/170-244/249 μ.Χ.), ο Kάσσιος Δίων (163-235 μ.Χ.) κ.ά.
Η Ορθόδοξη Ευαγγελική παιδεία είναι επίσης ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνοχριστιανικής πλέον παράδοσης, που ουσιαστικά εμπεδώνεται με το εκκλησιαστικό έργο των μεγάλων Πατέρων της Ορθοδοξίας του 4ου αιώνα: Μ. Βασιλείου, Γρηγορίου Νύσσης, Γρηγορίου Θεολόγου, Ιωάννη Χρυσοστόμου, Μ. Αθανάσιου.
Ο Ιεράρχης Γρηγόριος (335-395μ.Χ), Επίσκοπος Νύσσης Καππαδοκίας (372-376μ.Χ και 378-395μ.Χ) είχε καταγωγή από τον Πόντο και ήταν αδελφός του Μ. Βασιλείου επισκόπου Καισαρείας. Η επιφανής και πολύτεκνη οικογένεια, δηλαδή οι γονείς Βασίλειος και Εμμελεία, τα δέκα παιδιά τους και η γιαγιά (μάμμη) Μακρίνα, ζούσαν στην Νεοκαισάρεια του Πόντου.
Ο λόγιος και ανθρωπιστής Γρηγόριος Νύσσης, ο οποίος είναι εφάμιλλος των τριών Ιεραρχών (Μ. Βασιλείου, Γρηγόριου Ναζιανζηνού, Ιωάννου Χρυσοστόμου), μπολιάζει την παλιά γνώση με τις νέες χριστιανικές αξίες που δίνουν έμφαση, περισσότερο από κάθε τι άλλο, στον Άνθρωπο. Ο άνθρωπος γίνεται το κέντρο της αναζήτησης και της κοινωνικής πρόνοιας.
Ο Γρηγόριος Νύσσης άφησε ισχυρό το αποτύπωμά του στη διανόηση της Ευρώπης του Διαφωτισμού και της Νεωτερικότητας, όπως και στην Ορθόδοξη Ρωσία μέσω των πολλών μεταφράσεων των έργων του ήδη επί Βυζαντίου.
Στον 20ο αιώνα ο Ρώσος καθηγητής της Χριστιανικής Σκέψης Γ. Φλορόφσκι έγραψε για τον Γρηγόριο: «Είχε τον πιο αυστηρά συστηματικό νου από όλους τους Πατέρες… Παρέμενε πάντα ένας Έλληνας μέσα από την επίδραση του Ωριγένη».
Στην «Internet Encyclopedia of Philosophy» (IEP) ο Αμερικανός καθηγητής Donald Ross αναφέρει πως ο Γρηγόριος Νύσσης επηρέασε τον φιλελεύθερο Βρετανό στοχαστή Τζων Λοκ, τον Γερμανό φιλόσοφο και επιστημολόγο Εμμανουέλ Καντ, το Γάλλο Ενρί Μπερξόν, ο οποίος μετέγραψε και επεξεργάστηκε στα γαλλικά την «ζωτική ορμή» σε «elan vital» κ.ά.
Προσθέτω την επίδραση στον δυτικό άγιο Αυγουστίνο, στον Ολλανδό πάστορα, φιλόλογο και εκπρόσωπο του Ουμανισμού στην Αναγέννηση, Ντεσιντέριους Έρασμο, στον Αυστριακό ψυχαναλυτή Σίγκμουντ Φρόϋντ, στον Γάλλο υπαρξιστή Ζαν Πωλ Σάρτρ, στον Έλληνα φιλόσοφο Κορνήλιο Καστοριάδη και σε πολλούς άλλους.
Έχει ενδιαφέρον να «ακούσουμε» αυτούσιο τον λόγο, το «φθέγμα» του Γρηγορίου Νύσσης. Στο «Περί Ψυχής και Αναστάσεως» αναφέρει πως το σώμα αποτελείται από τα τέσσερα στοιχεία (πυρ, αήρ, χους, ύδωρ) και πως η ζωτική δύναμη που τα συνέχει σε ένα λογικό όν είναι η ψυχή. Η ψυχή δεν χάνεται, ούτε μετά θάνατον, διότι γίνεται η μεταχώρησις αυτής.
Ειρωνεύεται τους Επικούρειους, που καμώνονταν πως τα ήξεραν όλα και δογμάτιζαν πως η εν σαρκί ζωή είναι άψυχος(!) Πώς γίνεται αυτό; διερωτάται ο άγιος Γρηγόριος, αφού χωρίς την ζωοποιό δύναμη του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου θα αποδεικνυόταν το άτοπο, ότι η ζωή μας είναι νεκρή από τα γεννοφάσκια μας!