Με αφορμή τα όσα διέρρευσαν για τις αποφάσεις που ελήφθησαν (είτε δεν ελήφθησαν) στο τελευταίο ΚΥΣΕΑ, ανασύρω συναφή τμήματα από την διατριβή μου «Συλλογιστικοί και Αντιληπτικοί Περιορισμοί στη Λήψη Αποφάσεων», που περιγράφουν μερικά από τα κύρια προβλήματα που εντοπίζονται στην κυβερνητική διαδικασία λήψης αποφάσεων (τώρα αλλά και παλαιότερα).
υποναύαρχος ε.α.
πρόεδρος της Κοινωνίας Αξιών
Και ιδιαίτερα τα προβλήματα που εμφανίζονται σε καταστάσεις δυναμικής απόφασης.
1. Ο Brehmer μας λέει ότι η διαδικασία για δυναμικές αποφάσεις έχει 4 χαρακτηριστικά:
• Απαιτείται μία σειρά δύσκολων αποφάσεων για να επιτευχθεί ένας στόχος.
• Οι αποφάσεις είναι αλληλοεξαρτώμενες. Κάθε απόφαση χρειάζεται να γίνει κατανοητή στο πλαίσιο των άλλων αποφάσεων της ίδιας σειράς, είτε γιατί περιορίζεται από προηγούμενες αποφάσεις, ή γιατί μπορεί να δεσμεύσει / περιορίσει τωρινές και μελλοντικές αποφάσεις.
• Η κατάσταση του προβλήματος αποφάσεως αλλάζει στη διάρκεια του χρόνου, αυτόνομα (λόγω του συστήματος ή λόγω της κυριαρχίας των γεγονότων στις εξελίξεις), ή σαν ένα συνεπακόλουθο της ίδιας της απόφασης και των δράσεων αυτού που λαμβάνει αποφάσεις.
• Οι αποφάσεις συμβαίνουν σε πραγματικό χρόνο. Συνεπώς αυτός που λαμβάνει αποφάσεις πρέπει να λαμβάνει μία απόφαση όταν το περιβάλλον το απαιτεί, όχι σε δικό του χρόνο. Αυτός είναι ένας γενεσιουργός παράγων άγχους, ο οποίος επηρεάζει αρνητικά την απόδοση λήψεως αποφάσεως, από την στιγμή που αυτός που λαμβάνει αποφάσεις κάτω από άγχος και πίεση, προσφεύγει σε απλούστερη, πιο στενά προσανατολισμένη προς συγκεκριμένα συμβάντα, μορφή δράσεων.
2. Οι διαπιστώσεις του Brehmer συμπληρώθηκαν από τον Sterman, ο οποίος μας λέει ότι οι άνθρωποι, όταν έχουν να αντιμετωπίσουν αυξανόμενη πολυπλοκότητα στα προβλήματα, λαμβάνουν αποφάσεις με πιο αντιδραστικό και απλουστευτικό τρόπο.
Όταν μάλιστα καθυστερεί η ανάδραση είτε δεν είναι αξιόπιστη (η πληροφόρηση επί των γεγονότων, της εξέλιξης τους και των αποτελεσμάτων των δράσεων), τότε αυτοί που λαμβάνουν αποφάσεις έχουν δυσχέρεια κατανόησης των εξελίξεων, και συχνά αντιλαμβάνονται εσφαλμένα την κατάσταση.
Στη περίπτωση αυτή υπάρχει κίνδυνος του κλασσικού φαινομένου «boom and bust» στις αποφάσεις (ραγδαία αύξηση του αριθμού επί μέρους αποφάσεων για δράσεις, και στη συνέχεια κατάρρευση), όπως συνέβη χαρακτηριστικά και στην περίπτωση της κρίσης των Ιμίων.
3. Η απαίτηση για δυναμική λήψη αποφάσεως με χρονικούς περιορισμούς, δημιουργεί σημαντικά προβλήματα κατακερματισμού των αποφάσεων, με σημαντικές επιπτώσεις στην ποιότητα και στην συνοχή τους, επειδή το δένδρο επιλογών απόφασης γίνεται αρκετά πολύπλοκο, και δημιουργείται εγγενής τάση για κατακερματισμό. Αυτή η πολυπλοκότητα καθιστά αδύνατο τον έλεγχο και την διαπίστωση επί των αποτελεσμάτων κάθε μίας συγκεκριμένης απόφασης, μέσα στο πολύπλοκο δένδρο (σύστημα επιλογής αποφάσεων). Ένα μικρό λάθος στην αρχή της διαδικασίας, μπορεί να προσανατολίσει όλο το σύστημα λήψης απόφασης προς μία πορεία, όπου ακόμη και ένας ικανός και γνώστης της διαδικασίας, δεν μπορεί να την διορθώσει στη συνέχεια. Εγκλωβίζεται προς ένα τελείως διαφορετικό μονοπάτι.
4. Οι Kahneman και Tversky υποβαθμίζουν τον μύθο του «ορθολογικού» δρώντα στην λήψη αποφάσεως, και αναφέρονται στην παραβίαση της ορθολογικότητας, που γίνεται κατ΄ εξακολούθηση και με συνέπεια, από πολύπειρους όπως επίσης και από απλοϊκούς δρώντες. Στην πράξη υπάρχουν ευρέως παρατηρούμενες πλάνες και προκαταλήψεις, όπως:
• Η πλάνη παλινδρόμησης (regression fallacy ): Υποθέτει ότι κάτι έχει επιστρέψει στο φυσιολογικό επίπεδο, λόγω κάποιων διορθωτικών ενεργειών που έγιναν. Δεν λαμβάνει υπόψη ότι μπορεί να υπάρχουν άλλοι σημαντικοί λόγοι, γι αυτήν την τάση για επάνοδο στον συνηθισμένο μέσο όρο.
Σε ότι αφορά την Τουρκία, είναι φανερός ο κίνδυνος να θεωρήσει η κυβέρνηση εσφαλμένα, ότι η “ψύχραιμη μη αντίδραση” στις προκλήσεις και ο κατευνασμός, είναι αυτά που οδήγησαν στην αλλαγή ρητορικής του Ερντογάν, και όχι ενδεχομενως οι πιέσεις που υφίσταται σε άλλα μέτωπα (π.χ. σχέση με ΗΠΑ και Ρωσία, η παρέμβαση της Γαλλίας, είτε η προεκλογική περίοδος). Και να νομίζει ότι θα συνεχιστεί η ίδια συμπεριφορά και στη συνέχεια.
• Αυτό επίσης που έχει διαπιστωθεί, είναι ότι αυτοί που λαμβάνουν κυβερνητικές αποφάσεις, τείνουν να αναλάβουν δράσεις όταν η διακύμανση είναι στο αποκορύφωμά της.
• Η πλάνη της αντιπροσωπευτικότητας (Representativeness heuristic), που συμβαίνει λόγω των πιέσεων για κρίσιμες συντομεύσεις στην διαδικασία λήψης αποφάσεων. Βασίζεται σε αφαιρετικά συμπεράσματα που συνάγονται για μία κατάσταση επειδή μοιάζει με μία άλλη, άρα και η διαχείριση και τα αποτελέσματα θα είναι τα ίδια. Η πλάνη αυτή στην ουσία ευνουχίζει την διαδικασία λήψης αποφάσεων, και κάνει τους δρώντες να πιστεύουν ότι θα έλθουν πιο κοντά και πιο γρήγορα εκεί που θέλουν να πάνε, και άρα πιο αποτελεσματικά.
Τα λάθη αυτά είναι πολύ συχνά, γιατί μειώνουν την προσπάθεια για ανάδραση και εν γένει πληροφόρηση, πείθουν ευκολότερα αυτούς που αντιδρούν στις αποφάσεις, και απλουστεύουν (αρεστά πλην όμως επικίνδυνα) όλη τη διαδικασία στη λήψη αποφάσεων.
• Η πλάνη του χαρτοπαίκτη (Gambler's fallacy) , γνωστή και ως πλάνη του Monte Carlo, είναι η λανθασμένη πεποίθηση ότι εάν κάτι συμβαίνει συχνότερα από το κανονικό κατά τη διάρκεια μιας δεδομένης περιόδου, θα συμβεί λιγότερο στο μέλλον. Ή το αντίθετο, εάν κάτι συμβαίνει λιγότερο συχνά από το κανονικό κατά τη διάρκεια μιας δεδομένης περιόδου, θα συμβεί πιο συχνά στο μέλλον. Η πλάνη αυτή κυριαρχεί στην κυβερνητική λογική, αφού θεωρούν ότι οι εντάσεις θα μειωθούν στη συνέχεια, όταν θα τελειώσουν οι εκλογές, και ότι δεν είναι λιγότερο πιθανόν να συνεχίσουν οι Τούρκοι τις προκλήσεις.
Καταλήγοντας
Όλα τα παραπάνω προβλήματα συνδυαστικά (πέραν των γνωστών προβλημάτων που υπάρχουν από τα διαφορετικά κέντρα επιρροής εντός της κυβέρνησης, που δομούν και επηρεάζουν τις επιλογές απόφασης), εμφανίζονται στο τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας.
Φάνηκαν συνεπώς ξεκάθαρα και στην ποιότητα των αποφάσεων του τελευταίου ΚΥΣΕΑ, όπου υποβαθμίσθηκαν οι πραγματικές ανάγκες και τα προβλήματα ασφαλείας, και ελήφθησαν αποφάσεις πολύ κατώτερες των περιστάσεων.
ΣΗΜ: (Δεν αναφέρομαι στο παρόν στις ευθύνες της στρατιωτικής ηγεσίας για τις αποφάσεις αυτές – υποτίθεται ότι είναι πιο ορθολογιστές - αλλά θα αναφερθώ σε άλλο κείμενο για λόγους οικονομίας χώρου)