Αντί Τουρκίας στην ηγεσία του Ισλαμικού Κόσμου, αναδύεται αντίθετα ένα αντι-τουρκικό αραβικό μπλοκ
Semih Idiz, Al Monitor, Russia Insider, 23-1-2019
[Πολύ κατατοπιστικό και χρήσιμο για διδάσκοντες και μελετητές της γεωπολιτικής πραγματικότητας σε κρίσιμους τομείς της περιοχής μας το, μεστό σε πληροφορίες, κατωτέρω άρθρο Τούρκου, εξόριστου προφανώς, δημοσιογράφου, στο οποίο προσδίδει πρόσθετη αξία προσοχής η αναδημοσίευσή του από την ρωσική ηλεκτρονική εφημερίδα. Θα ήταν ωστόσο σοβαρό λάθος η κατάρρευση των νέο-οθωμανικών επιδιώξεων του Ερντογάν στην Μέση Ανατολή να υπερτιμηθεί ως περιοριστική της απειλής κατά της Ελλάδας και της Κύπρου. Επειδή μπορεί και να συνεπάγεται το ακριβώς αντίθετο - με την αναζήτηση αντισταθμισμάτων της προκύπτουσας απώλειας πολιτικού γοήτρου]
Παρουσίαση: Μιχαήλ Στυλιανού
Η προφανής χαλάρωση των σχέσεων της Δαμασκού με τον Αραβικό Κόσμο είναι καινούργια άσχημα νέα για την Τουρκία, η οποία ήδη περνά δύσκολες μέρες αντιμετωπίζοντας μιαν γοργή αλλαγή της ισορροπίας δυνάμεων στην Συρία. Εάν ο Πρόεδρος Μπάσαρ Αλ Ασαντ γίνει ευπρόσδεκτος στους αραβικούς κόλπους, όπως πολλοί αναμένουν, αυτό θα αποτελέσει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της τουρκικής πολιτικής στη Συρία, που από την αρχή ταλανίστηκε από ακρισία, λανθασμένους υπολογισμούς και υπερφίαλες προσδοκίες.
Καθώς χώρες όπως το Σουδάν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΕΑ), το Μπαχρέιν, η Αίγυπτος, η Ιορδανία, το Ιράκ, ο Λίβανος και η Τυνησία κάνουν σειρά για να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με τη Συρία – και πολλοί περιμένουν ότι και η Σαουδική Αραβία θα ακολουθήσει σύντομα - η Αγκυρα θα αντιμετωπίσει έναν αντι-τουρκικό συνασπισμό που ποτέ δεν περίμενε. Ένα τέτοιο μπλοκ θα περιέπλεκε επιπλέον τα σχέδια της Τουρκίας να μπει στην Βόρεια Συρία για να εξαλείψει από την πόλη Μανμπίζ και τις περιοχές ανατολικά του Ευφράτη ποταμού τις κουρδικές πολιτοφυλακές YPG, ειδικώτερα τώρα που η συριακή κυβέρνηση έχει διακηρύξει την αντίθεσή της σε αυτήν την διείσδυση.
Η Τουρκία έχει προβληματικές σχέσεις με σχεδόν όλα τα έθνη που προαναφέρθηκαν και ιδιαίτερα με τους σημαντικότερους παίκτες της περιοχής, την Αίγυπτο και την Σαουδική Αραβία. Αυτές οι χώρες δεν έχουν δείξει ότι ανησυχούν λιγότερο από την τουρκική ανάμειξη στις υποθέσεις τους από την ανάμιξη του Ιράν. Σχεδόν όλες τους απεχθάνονται την τουρκική υποστήριξη στην (οργάνωση) «Μουσουλμανική Αδελφότητα», η οποία, όπως πιστεύουν, αντιπροσωπεύει θανάσιμη απειλή για τις κυβερνήσεις τους και την οποία αγωνίστηκαν σκληρά για να αποκρούσουν μετά τις εξεγέρσεις της «Αραβικής ΄Ανοιξης».
Μερικές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, εστιασμένες στην περιοχή, επικαλούνται μάλιστα ανώνυμους αξιωματούχους των χωρών του Περσικού Κόλπου ως ισχυριζόμενους ότι η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ, η Αίγυπτος και το Ισραήλ έχουν κάνει μυστικές συνομιλίες για την χαλιναγώγηση της Τουρκίας. Σύμφωνα με αυτή την αφήγηση, οι χώρες αυτές θεωρούν την Τουρκία ως μεγαλύτερη απειλή επειδή είναι ισχυρότερη του Ιράν.
Φαίνεται ότι το όνειρο του τέως υπουργού των Εξωτερικών Νταβούτογλου να καταστήσει την Τουρκία κορυφαίο παράγοντα της περιοχής – «χωρίς την συγκατάθεση του οποίου δεν θα μπορούσε να κουνηθεί φύλλο»- έχει λήξει από πολλού. Ακόμη και πριν την Αραβική Ανοιξη, ο Νταβούτογλου πίστευε ότι η Τουρκία, υπό το δημοκρατικά εκλεγμένο κόμμα ΑΚΡ και τον δημοφιλή ηγέτη της Ερντογάν, θα γινόταν ο κύριος ειρηνοποιός της Μέσης Ανατολής, λόγω του μουσουλμανικού στην πλειονότητα πληθυσμού της, το δημοκρατικό της σύστημα, την ανθηρή οικονομία της και τον ισχυρό στρατό της.
Η επάνοδος μιας ισχυρής χώρας όπως η Τουρκία στον Ισλαμικό κόσμο, μετά από δεκαετίες αποξένωσης από τις θρησκευόμενες μάζες λόγω του λαϊκού της συστήματος, θα αρκούσε –πίστευαν- να ανυψώσει την Τουρκία σε αυτή την ιστορική ηγετική θέση. Τούρκοι και ΄Αραβες, ενωμένοι υπό το Ισλάμ, θα πορεύονταν, χέρι-χέρι, σε ένα φωτεινό μέλλον, υπό την φωτισμένη ηγεσία της Τουρκίας.
Αυτή η πεποίθηση ισχυροποιήθηκε μετά την Αραβική ΄Ανοιξη, η οποία, όπως πίστευε η Τουρκία, θα εκτόξευε την Μουσουλμανική Αδελφότητα στην εξουσία, σε ολόκληρη την περιοχή, με δημοκρατικές εκλογές, κατά το ίδιο τρόπο που οι Τούρκοι ψηφοφόροι έφερα το ΑΚΡ στην εξουσία το 2002 – και στην συνέχεια οι εξελίξεις, από την Αίγυπτο ως την Τυνησία, θα πήγαιναν σύμφωνα με τις επιθυμίες τη Τουρκίας.
Πολύ νερό κύλησε κάτω από τι γέφυρες από τότε. Στο μεταξύ ο Νταβούτογλου είναι έξω και ο ΄Ασαντ πάντα στην θέση του, ισχυρότερος από ποτέ, για λόγους που ο Νταβούτογλου απέτυχε να συλλάβει, παρά τον ισχυρισμό του ότι καταλάβαινε καλύτερα από πλείστους τις δυναμικές της περιοχής.
Η σημερινή κατάσταση στην περιοχή καταδεικνύει πόσο έξω είχε πέσει η ΄Αγκυρα για τις κοινωνικές και πολιτικές παραμέτρους που καθορίζουν τις εξελίξεις στην Μέση Ανατολή και πόσο λάθος ήταν οι υποθέσεις του Νταβούτογλου όσο αφορά το οθωμανικό παρελθόν της περιοχής. Τυφλωμένη από τις ισλαμιστικές φιλοδοξίες της, η ΄Αγκυρα απέτυχε να αντιληφθεί τη σημασία των ιστορικών αποσκευών της στον Αραβικό Κόσμο.
Ο Νταβούτογλου, που ανέβηκε στην πρωθυπουργία, μέχρις ότου απολύθηκε από τον Ερντογάν τον Μάιο 2016, έχασε έκτοτε κάθε εκτίμηση και –ακόμη και στην κρίση πολλών υποστηρικτών του κυβερνώντος κόμματος- είναι ο υπεύθυνος των προβλημάτων που από τότε αντιμετωπίζει η ΄Αγκυρα στην Συρία. Η καθιέρωσή του ως αποδιοπομπαίου τράγου αποσπά την προσοχή από τον Ερντογάν, χωρίς την συγκατάθεση του οποίου ο Νταβούτογλου δε θα εφάρμοζε την πολιτική του.
Ο Μουράτ Οζτσελίκ, τέως ειδικός απεσταλμένος της Τουρκίας στο Ιράκ, (2007-2009) και κατόπιν πρεσβευτής στην Βαγδάτη (2009-2011), πιστεύει επίσης ότι η επανεισδοχή του Ασαντ στον κύκλο των αραβικών χωρών θα είναι η σαφέστερη απόδειξη του ναυαγίου της εξωτερικής πολιτικής του κόμματος του Ερντογάν. «Θα επιβεβαιώσει την αποξένωση που ήταν το αποτέλεσμα μιας πολιτικής με χροιά Οθωμανισμού και που με κανένα τρόπο δεν συμβιβαζόταν με τον αραβικό εθνικισμό», είπε Ο Οζτσελίκ, στο Αλ Μόνιτορ.
Σκληρός επικριτής της ισλαμιστικής θεώρησης της εξωτερικής πολιτικής από το κυβερνητικό κόμμα, που προκάλεσε μεγάλες ζημιές στα συμφέροντα της Τουρκίας, όπως υποστηρίζει, ο Οζτσελίκ, ανέφερε ως μεγάλα σφάλματα της Αγκύρας ότι έστρεψε την ράχη της στις έδρες του αραβικού εθνικισμού, την Αίγυπτο και την Σαουδική Αραβία, υπέρ μιας μικρής χώρας, όπως το Κατάρ, που εργάζεται εναντίον των καθεστώτων τους. «Δεν είναι μικρό επίτευγμα-πρόσθεσε- να κατορθώσει μια κυβέρνηση να δημιουργήσει ένα τέτοιο αντι-τουρκικό στρατόπεδο μέσα σε τόσο λίγο χρόνο».
Ο Σολί Οζέλ, λέκτορας διεθνών σχέσεων στο πανεπιστήμιο Καντίρ Χας, της Κωνσταντινούπολης και πολύ γνωστός σχολιαστής, πιστεύει επίσης ότι στην Μέση Ανατολή συγκροτείται ένα αντι-τουρκικό στρατόπεδο. « Η Τουρκία θα αντιμετωπίσει στην περιοχή ένα αραβικό μπλοκ αντίθετο στους ισχυρισμούς και στις βλέψεις της», δήλωσε ο Οζέλ στο Αλ Μόνιτορ. « Η κοινή γνώμη στον αραβικό κόσμο μπορεί να ευνοεί την Τουρκία, αλλά αυτό δεν ισχύει για τα υφιστάμενα καθεστώτα», πρόσθεσε.
΄Όπως έχουν σήμερα τα πράγματα, ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του συνεχίζουν να υποστηρίζουν την Μουσουλμανική Αδελφότητα και τις παραφυάδες της και αυτά που θεωρούν φυσικά δικαιώματα των ισλαμικών μαζών της περιοχής.
Αυτή η στάση, εντούτοις, φαίνεται να τους προσπορίζει μεγαλύτερη αποξένωση της Τουρκίας μεταξύ των αραβικών καθεστώτων που θεωρούν την Μουσουλμανική Αδελφότητα ως τον χειρότερο εχθρό τους και την έχουν κηρύξει τρομοκρατική οργάνωση. Η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος ηγούνται σήμερα των περιφερειακών δυνάμεων που είναι γι’ αυτό εναντίον της Τουρκίας.
Γεννάται επίσης τη ερώτημα ποιες θα είναι οι επιπτώσεις αυτών των εξελίξεων στα σημερινά σχέδια τη ΄Αγκυρας για την Βόρεια Συρία, όπου προσπαθεί να δημιουργήσει μια ζώνη προφύλαξης από τους Κούρδους του YPG, ελεγχόμενη από τον τουρκικό στρατό. Ο Οζέλ είπε ότι είναι η Ρωσία, περισσότερο από τα αραβικά καθεστώτα, που θα κρίνει την τύχη αυτής τη ζώνης. «Παρά το γεγονός αυτό, τα πράγματα θα γίνουν διπλωματικά πολύ δύσκολα για την ΄Αγκυρα, καθώς οι ΄Αραβες θα κάνουν πολύ θόρυβο εναντίον αυτού του σχεδίου», πρόσθεσε.
Ο Οζτσελίκ είχε μια διαφορετική εκτίμηση, προειδοποιώντας ότι εάν ξορισθούν περισσότερο, οι ΄Αραβες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν το κουρδικό χαρτί εναντίον της Τουρκίας και είπε: «Η ζώνη απώθησης, που θέλει η Τουρκία στην Βόρεια Συρία, μπορεί να είναι κάτι επιθυμητό για τα αραβικά καθεστώτα, επειδή θα καθιερώνει μιαν επίσημη γραμμή που να δείχνει τα αδιαπέραστα για την Τουρκία αραβικά σύνορα. Το να έχουν τους Κούρδους στην άλλη πλευρά της ζώνης μπορεί να τους εξυπηρετεί, επειδή μπορούν να συνεννοηθούν με τους Κούρδους, που θα παρεμβάλλονται μεταξύ αραβικών εδαφών και Τουρκίας» πρόσθεσε ο Οζτσελίκ.
Το τελικό δίλημμα της Τουρκίας θα είναι φυσικά τι θα κάνει με τον ΄Ασαντ, ο οποίος συνεχίζει να σταθεροποιεί το έλεγχό του στην εξουσία κατά τρόπο που η ΄Αγκυρα δεν φανταζόταν ποτέ και που δεν τρέφει προφανώς μιαν ιδιαίτερη αγάπη για την Τουρκία.
Ο υπουργός των Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε τον Δεκέμβριο ότι η Τουρκία θα αποδεχθεί τον ΄Ασαντ, υπό τον όρο ότι θα αναδειχθεί σε δημοκρατικές εκλογές υπο διεθνή εποπτεία. Φαινόταν να εκφράζει ρωγμή στην αδιάλλακτη στάση του Ερντογάν εναντίον του ΄Ασαντ, που στηριζόταν στο συχνά επαναλαμβανόμενο επιχείρημα ότι «δεν υπάρχει θέση για έναν φονιά του λαού του στη Συρία.».
Ο ΄Ασαντ γνωρίζει ωστόσο ότι δεν πρόκειται ποτέ να εκλεγεί σε ελεύθερες εκλογές και έτσι θα φροντίσει να παραμείνει ως κυβερνήτης πυγμής στην Συρία όσο μπορεί. Θα έχει την υποστήριξη των αραβικών καθεστώτων όσο και της Ρωσίας - και του Ιράν, στον βαθμό που θα του το επιτρέψουν τα αραβικά καθεστώτα.
Το πώς η Τουρκία θα ξεπεράσει τέτοια εμπόδια είναι άγνωστο. Αυτό που είναι βέβαιο, πάντως, είναι ότι οι εξελίξεις στην Συρία δεν προοιωνίζονται τίποτα καλό για τις φιλοδοξίες της Τουρκίας στην περιοχή.